Ảnh minh họa: Getty Images
Rối loạn stress sau sang chấn không phải dấu hiệu yếu đuối, mà là phản ứng sinh lý của não bộ trước tổn thương tâm lý nghiêm trọng. Theo thống kê, khoảng 7-9% người Việt trưởng thành có nguy cơ mắc PTSD trong suốt cuộc đời. Tuy nhiên, nhận thức về căn bệnh này trong cộng đồng vẫn còn hạn chế.
Theo bác sĩ Trịnh Thị Vân Anh (Viện Sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai): "PTSD là rối loạn lo âu thuộc nhóm phản ứng stress nghiêm trọng, xảy ra sau khi một người trải qua hoặc chứng kiến sự kiện đe dọa tính mạng hoặc gây tổn thương tâm lý sâu sắc. Khác với phản ứng sang chấn thông thường, PTSD gây rối loạn chức năng não bộ kéo dài, cần can thiệp y tế chuyên sâu".
Các sự kiện kích hoạt PTSD điển hình: Chiến tranh, tai nạn nghiêm trọng, bạo lực thể chất/tình dục, thiên tai, chứng kiến cái chết thương tâm.
Nhóm người nào có nguy cơ mắc bệnh?
Bác sĩ Vân Anh nhấn mạnh - PTSD không chừa một ai, nhưng các nhóm sau cần đặc biệt lưu ý:
- Cựu chiến binh: ~15-30%
- Nạn nhân bạo lực tình dục: ≥45%
- Trẻ em bị bạo hành, bỏ rơi: 20-50%
- Nhân viên y tế tuyến đầu (sau đại dịch COVID-19): 15%
"Con số này cho thấy nhu cầu cấp thiết về hệ thống sàng lọc và hỗ trợ tâm lý tại Việt Nam", bác sĩ chia sẻ.
Dấu hiệu nhận biết: Từ ám ảnh đến tê liệt cảm xúc
"Đừng bỏ qua các triệu chứng kéo dài trên 1 tháng sau sang chấn" – bác sĩ Vân Anh khuyến cáo. Biểu hiện điển hình:
- Tái trải nghiệm đau khổ: Ác mộng, hồi tưởng như đang sống lại sự kiện (flashback).
- Trốn tránh: Né tránh nơi chốn/hoạt động gợi nhớ sang chấn.
- Thay đổi nhận thức & cảm xúc: Mất niềm vui sống, cảm giác tội lỗi, tê liệt tình cảm.
- Kích thích quá mức: Mất ngủ, giật mình, dễ cáu gắt.
Nguyên nhân sinh bệnh: Sự tương tác phức tạp giữa não bộ và môi trường.
Theo các chuyên gia, PTSD hình thành do 3 yếu tố:
1. Sinh học: Rối loạn hệ thống xử lý sợ hãi (hạch hạnh nhân), di truyền.
2. Tâm lý: Sang chấn thời thơ ấu, thiếu kỹ năng ứng phó.
3. Xã hội: Thiếu hỗ trợ gia đình, kỳ thị bệnh tâm thần.
Chiến lược phòng ngừa 3 cấp độ
Bác sĩ Vân Anh chia sẻ: "Can thiệp sớm là chìa khóa ngăn PTSD tiến triển”. Theo đó, các chuyên gia khuyến nghị:
- Dự phòng cấp 1 (Trước sang chấn): Bao gồm việc đào tạo kỹ năng quản lý stress cho nhóm nguy cơ cao (bộ đội, nhân viên y tế) và xây dựng mạng lưới hỗ trợ xã hội.
- Dự phòng cấp 2 (Sau sang chấn 1-3 tháng): Tầm soát miễn phí tại Viện Sức khỏe Tâm thần sử dụng bộ công cụ chuẩn quốc tế (PCL-5, CAPS-5) và trị liệu tâm lý ngắn hạn, can thiệp nhóm.
- Dự phòng cấp 3 (Đã mắc PTSD): Triển khai liệu pháp tâm lý chuyên sâu (EMDR, Liệu pháp nhận thức hành vi); kết hợp thuốc và phục hồi chức năng xã hội.
PTSD hoàn toàn có thể điều trị
Theo bác sĩ Vân Anh: "90% bệnh nhân cải thiện triệu chứng nếu được can thiệp bằng phương pháp đúng trong năm đầu tiên. Đừng im lặng chịu đựng – tìm kiếm sự giúp đỡ là bước đầu tiên để tái kiểm soát cuộc sống!".
Bình luận (0)