Phát triển kinh tế số: TP Hồ Chí Minh cần những ưu tiên nào?

Sự hợp nhất TP Hồ Chí Minh, Bình Dương và Bà Rịa-Vũng Tàu không chỉ mở rộng không gian địa lý mà còn tạo nên hệ sinh thái kinh tế số đa dạng.

Việc hợp nhất TP Hồ Chí Minh với Bình Dương và Bà Rịa-Vũng Tàu từ ngày 1/7/2025 đã mở ra kỷ nguyên mới cho một siêu đô thị quy mô lớn, với dân số vượt 14 triệu người và tiềm năng trở thành trung tâm kinh tế số hàng đầu khu vực. Tuy nhiên, để biến lợi thế địa lý thành động lực tăng trưởng bền vững, TP Hồ Chí Minh cần ưu tiên chuyển đổi số sâu rộng, dựa trên thế mạnh bổ trợ lẫn nhau của ba địa phương cũ, đồng thời khắc phục thách thức về thể chế và hạ tầng. Đây không chỉ là cơ hội lịch sử mà còn là thách thức đòi hỏi chiến lược dài hơi và đồng bộ.

Cần phát huy thế mạnh của từng vùng

Sự hợp nhất TP Hồ Chí Minh, Bình Dương và Bà Rịa-Vũng Tàu không chỉ mở rộng không gian địa lý mà còn tạo nên hệ sinh thái kinh tế số đa dạng, nơi mỗi địa phương cũ đóng góp thế mạnh riêng biệt, bổ trợ lẫn nhau. TP Hồ Chí Minh tiếp tục khẳng định vai trò trung tâm tài chính, thương mại và đổi mới sáng tạo, với lợi thế về dịch vụ số, công nghệ thông tin (ICT) và hệ sinh thái khởi nghiệp năng động.

Theo ông Lâm Đình Thắng, Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TP Hồ Chí Minh, đây là nền tảng để phát triển kinh tế dữ liệu, thuật toán và chia sẻ, thu hút nhân tài quốc tế. Ưu điểm nổi bật là mật độ doanh nghiệp công nghệ cao, với tỷ trọng kinh tế số đạt khoảng 21% GRDP năm 2024, nhưng nhược điểm là áp lực đô thị hóa cao, dẫn đến chênh lệch số hóa giữa các quận nội thành và ngoại vi, khiến việc triển khai đô thị thông minh gặp khó khăn.

Bình Dương (trước sáp nhập) mang đến thế mạnh vượt trội về công nghiệp sản xuất và thu hút FDI, trở thành trọng điểm sản xuất thông minh. Ông Nguyễn Hữu Yên, Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TP Hồ Chí Minh, nhấn mạnh rằng sự sáp nhập giúp thúc đẩy chuyển đổi số trong công nghiệp, ứng dụng IoT, AI và Big Data để tự động hóa quy trình, nâng cao năng suất lao động. Ưu điểm là chuỗi cung ứng mạnh mẽ, với các khu công nghiệp hiện đại, nhưng thách thức lớn là sự phụ thuộc vào lao động thâm dụng thủ công trước đây, đòi hỏi đào tạo lại lực lượng lao động để tránh lạc hậu trong cuộc cách mạng 4.0. PGS.TS Trần Minh Tuấn, Vụ trưởng Vụ Kinh tế số – Xã hội, Bộ Khoa học và Công nghệ cũng lưu ý rằng, nếu không đẩy mạnh chuyển đổi số cho doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs), năng suất có thể không đạt mục tiêu tăng ít nhất 15%, dẫn đến mất lợi thế cạnh tranh toàn cầu.

Bà Rịa - Vũng Tàu (trước sáp nhập) đóng góp lợi thế độc đáo về cảng biển quốc tế, logistics và năng lượng, trở thành cửa ngõ xuất khẩu cho siêu đô thị. Khu vực này sẽ số hóa logistics và du lịch, từ quản lý chuỗi cung ứng thông minh đến trải nghiệm thực tế ảo, giảm chi phí vận chuyển và tạo sản phẩm du lịch số hấp dẫn. Ưu điểm là vị trí chiến lược ven biển, hỗ trợ xuất khẩu hàng hóa số hóa, nhưng nhược điểm là hạ tầng số còn phân mảnh, với rủi ro an ninh mạng cao do quy mô cảng lớn, dễ trở thành mục tiêu tấn công. PGS.TS. Phạm Khánh Nam, Hiệu trưởng Trường Kinh tế, Luật và Quản lý Nhà nước UEH, cảnh báo rằng sự khác biệt chính sách giữa ba địa phương cũ có thể gây khó khăn trong tích hợp dữ liệu, dẫn đến không gian số không liền mạch, ảnh hưởng đến hiệu quả tổng thể.

Tổng thể, sự bổ trợ này tạo chuỗi giá trị kinh tế số toàn diện, từ nghiên cứu đến xuất khẩu, nhưng thách thức chung là sự chênh lệch trình độ số hóa, đòi hỏi đầu tư đồng bộ để tránh phân mảnh.

Cần những ưu tiên nào?

Để TP Hồ Chí Minh sau hợp nhất trở thành trung tâm kinh tế số khu vực, với mục tiêu kinh tế số đóng góp 40% GRDP vào năm 2030, các chuyên gia nhấn mạnh cần ưu tiên năm trụ cột chính, đồng thời lưu ý đến rủi ro tiềm ẩn. Trước hết, hoàn thiện thể chế và chính sách là ưu tiên hàng đầu. Ông Nguyễn Hữu Yên đề xuất xây dựng Ban Chỉ đạo phát triển kinh tế số do lãnh đạo UBND TP đứng đầu, kết hợp cơ chế PPP để hỗ trợ SMEs chuyển đổi số. Lưu ý quan trọng là khắc phục sự khác biệt quy định giữa ba địa phương cũ, tránh gây cản trở môi trường pháp lý đồng bộ.

Các chuyên gia cũng cho rằng, phát triển hạ tầng số đồng bộ, bao gồm mạng viễn thông, trung tâm dữ liệu và kết nối Internet tốc độ cao cũng là ưu tiên mà TP Hồ Chí Minh cần sớm thực hiện. PGS.TS. Nguyễn Thanh Bình (CT Group) nhấn mạnh xây dựng bộ chỉ số kinh tế số cấp thành phố dựa trên năm trụ cột: hạ tầng số, doanh nghiệp số, dịch vụ công số, nhân lực số và đổi mới sáng tạo. Ưu tiên này giúp đo lường hiệu quả, nhưng lưu ý là tận dụng dữ liệu mở mà vẫn bảo vệ quyền riêng tư, tránh rủi ro an ninh mạng gia tăng ở quy mô siêu đô thị.

Nâng cao chất lượng nhân lực là yếu tố then chốt để chuyển đổi số thành công. Tiến sĩ Thái Kim Phụng, Phó Hiệu trưởng Trường Công nghệ và Thiết kế UEH, kêu gọi đẩy mạnh đào tạo ngắn hạn, xây dựng hệ sinh thái giáo dục mở và chính sách giữ chân nhân tài. Xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, từ startup đến R&D để tiến đến việc hình thành kho dữ liệu dùng chung và thị trường dữ liệu mở, khởi động bằng sandbox pháp lý cho lĩnh vực ưu tiên như giao thông thông minh. Thay đổi tư duy văn hóa số cho người dân và doanh nghiệp, đặc biệt SMEs, để tránh hành trình chuyển đổi kéo dài.

Việc tăng cường hợp tác liên kết cũng cần được chú trọng trong phát triển kinh tế số. Cụ thể Sở Khoa học Công nghệ TP Hồ Chí Minh cũng vừa ký kết hợp tác với Thống kê Thành phố và Trường Kinh tế, Luật và Quản lý Nhà nước UEH cùng xây dựng một “liên minh chiến lược” cho phát triển kinh tế số TP Hồ Chí Minh, nơi kiến thức, công nghệ và chính sách gặp nhau. Hợp nhất là bước ngoặt lịch sử, nhưng thành công phụ thuộc vào ưu tiên chiến lược quyết liệt, khắc phục thách thức bằng hành động cụ thể. Các chuyên gia cũng cho rằng, TP Hồ Chí Minh cần hành động ngay để kinh tế số không chỉ là động lực mà còn là nền tảng bền vững, góp phần đưa Việt Nam hội nhập sâu rộng vào kinh tế số toàn cầu.