Trong kỷ nguyên số, một bản nhạc, một trận bóng đá hay một bộ phim không tự nhiên xuất hiện trên điện thoại hay máy tính. Từ nhà sản xuất, những tác phẩm đó phải đi qua khá nhiều những bộ phận trung chuyển. Đầu tiên là có nơi lưu trữ nội dung thông tin, là các máy chủ, các dịch vụ lưu trữ nội dung hay còn gọi là server hosting. Internet đưa nội dung đến với thiết bị thông qua các nhà mạng, chẳng hạn như Viettel, Mobifone, Vinaphone… Mạng xã hội vừa là nơi lưu trữ vừa là nơi trung chuyển khổng lồ của dòng chảy thông tin như Facebook, hay Youtube, các công cụ tìm kiếm như Google và Cốc cốc. Tất cả những bộ phận này được gọi là dịch vụ trung gian.
Trước đây, trách nhiệm bảo vệ bản quyền của các đơn vị này không được quy định rõ ràng. Nhưng từ năm 2023, Chính phủ ban hành Nghị định 17, lần đầu tiên có một quy trình cụ thể cho các dịch vụ trung gian khi nhận được khiếu nại bản quyền.
Cụ thể, các doanh nghiệp trung gian phải gỡ bỏ hoặc chặn nội dung vi phạm bản quyền trong vòng 24 giờ kể từ khi nhận được yêu cầu từ cơ quan có thẩm quyền. Ngoài cơ quan có thẩm quyền, chủ sở hữu nội dung là các cá nhân, tổ chức cũng có thể trực tiếp khiếu nại và doanh nghiệp trung gian phải tạm gỡ hoặc chặn nội dung vi phạm trong vòng 72 giờ, đồng thời thông báo cho bên đăng nội dung. Nếu sau 10 ngày làm việc không nhận được phản đối, nội dung sẽ bị gỡ vĩnh viễn. Trường hợp có phản đối kèm chứng cứ xác đáng, doanh nghiệp phải khôi phục nội dung trong 72 giờ. Nếu vụ việc được tòa án hoặc cơ quan Nhà nước thụ lý thì thực hiện theo quyết định của cơ quan đó.
Thời gian qua, khi có yêu cầu xử lý nội dung vi phạm bản quyền từ các cơ quan chức năng, các nhà mạng hay mạng xã hội đều chấp hành rất nghiêm túc. Theo thống kê, năm 2024 tỷ lệ gỡ nội dung vi phạm trên các nền tảng xuyên biên giới như Youtube, Facebook theo yêu cầu của Bộ Thông tin - Truyền thông lên tới trên 90%. Thế nhưng, vấn đề là khi một tổ chức hoặc cá nhân không phải cơ quan Nhà nước khiếu nại bản quyền thì sao?
Nghị định của Chính phủ nêu rất rõ, khi bất kỳ chủ sở hữu nội dung nào khiếu nại tới các dịch vụ trung gian, trong vòng bảy, hai giờ nội dung vi phạm bản quyền phải được tạm chặn hoặc gỡ. Nhưng quy định dường như vẫn chỉ là quy định.
Theo lẽ thường, khi quy định có mà không chấp hành thì có thể kiện ra tòa. Nhà mạng, mạng xã hội, công ty lưu trữ nội dung đều có thể bị kiện nếu cố tình không thực hiện nghĩa vụ bản quyền. Tuy nhiên thực tế, hành trình này lại vô cùng gian nan. Để đòi quyền lợi chính đáng của mình, người sáng tạo không chỉ tốn kém thời gian, tiền bạc mà còn phải đối mặt với hàng loạt rào cản pháp lý khác.
Một vấn đề đang tồn tại là đối tượng bị kiện ở nước ngoài, nền tảng Youtube - nền tảng trung gian nơi diễn ra các hoạt động vi phạm cũng không có trụ sở tại Việt Nam, dẫn đến việc thông báo, triệu tập, xét xử đều khó khăn. Bên cạnh đó, khó khăn còn đến từ việc thu thập bằng chứng trên môi trường số. Lâu nay, lập vi bằng là cách làm phổ biến. Đây là cách làm thủ công bằng cách chụp ảnh lại màn hình các tài khoản vi phạm rồi mời cơ quan chức năng đến làm chứng.
“Chúng ta không thể bỏ ra thời gian nhiều ngày, nhiều tháng để xem trên môi trường mạng là có bao nhiêu video ăn cắp tác phẩm. Nếu số lượng tác phẩm đồ sộ lên hàng nghìn, hàng vạn thì liệu có ngồi để lập vi bằng được không? Nếu hạn chế trong việc xây dựng chứng cứ bằng vi bằng, có nghĩa chỉ trích ra được một khúc hành vi vi phạm thì khi ra tòa, chúng ta lại bị giới hạn bởi thiệt hại gắn liền bộ chứng cứ chúng ta làm chứ không mở rộng đến toàn bộ chuỗi hành vi vi phạm. Đấy là những cái rất dở”, luật sư Lê Quang Vinh - Người sáng lập Công ty sở hữu trí tuệ Bross và cộng sự cho biết.
Thực tế đặt ra yêu cầu bức thiết phải có những chứng cứ điện tử chứ không phải những bản giấy hay file ghi âm, ghi hình một cách đơn giản, thô sơ. Nhưng đến nay, pháp luật chưa có một quy định rõ ràng nào về trình tự, thủ tục hay phương pháp thu thập chứng cứ điện tử, trong khi về mặt công nghệ thì hoàn toàn không khó.
Có thể nói đến thời điểm này, các dịch vụ trung gian vẫn đang là một vùng trũng trong công tác bảo vệ bản quyền. Quy định đã có nhưng ai giám sát, ai xử phạt nếu sai phạm thì vẫn là câu hỏi bỏ ngỏ. Ngay cả chế tài xử phạt thế nào cũng chưa có. Cục Bản quyền tác giả cho biết các mức xử phạt thích đáng với các đơn vị trung gian sai phạm vẫn đang trong quá trình xây dựng.
Sự bùng nổ của tình trạng vi phạm bản quyền từ âm nhạc, phim ảnh cho đến các video sáng tạo cá nhân là vấn nạn chung toàn cầu. Trước thực trạng này, hàng loạt quốc gia đã và đang siết chặt trách nhiệm pháp lý của các nền tảng mạng xã hội, buộc họ phải hành động quyết liệt hơn trong việc bảo vệ bản quyền nội dung số.
Chiến chống vi phạm bản quyền số, các nền tảng số mạng xã hội, dịch vụ lưu trữ không thể là người đứng ngoài cuộc. Họ là cầu nối nhưng cũng phải là người giữ cổng, có trách nhiệm kiểm soát, ngăn chặn kịp thời những nội dung vi phạm. Cũng rất cần vai trò giám sát chặt chẽ hơn nữa của cơ quan quản lý Nhà nước, không chỉ ban hành luật mà còn giám sát thực thi, xử lý nghiêm minh và dẫn dắt sự chuyển biến từ hành lang pháp lý sang hành động.
Bình luận (0)