Xóm lồng đèn truyền thống giữa phố thị

Giữa lòng TP Hồ Chí Minh hiện đại rực sáng ánh đèn điện, trên con đường Lạc Long Quân (phường Hòa Bình), có một xóm nhỏ lặng lẽ tồn tại như một mạch ký ức sống. Đó là xóm lồng đèn Phú Bình - nơi hơn nửa thế kỷ qua vẫn giữ được nhịp đập của một làng nghề cổ truyền, nơi đèn lồng không chỉ là đồ chơi mùa Trung thu mà là hơi thở, ký ức, tâm hồn dân tộc.

Kiên trì giữ nghề cha ông

Xóm lồng đèn Phú Bình được hình thành cách đây hơn 50 năm bởi những người con từ làng Báo Đáp (Nam Định trước đây) di cư vào Nam lập nghiệp. Từ những ngày đầu đầy khó khăn, nghề làm lồng đèn giấy bóng kính đã bén rễ, sống bền và thậm chí rực rỡ như ánh sáng của chính nó. Thập niên 1980-1990 là thời kỳ hoàng kim của làng nghề Phú Bình: cả xóm gần 100 hộ dân tất bật làm nghề từ sau Tết đến Trung thu, mỗi nhà sản xuất hàng chục ngàn chiếc đèn giấy hình ngôi sao, cá chép, thiên nga, ông sao...

Thế nhưng, khi đèn điện tử giá rẻ tràn ngập thị trường từ đầu thế kỷ XXI, ánh sáng truyền thống dần bị lấn át. Nhiều hộ không trụ nổi đã buông nghề. Đến nay, xóm Phú Bình chỉ còn hơn 10 hộ kiên trì giữ lấy nghề cha ông.

Người gìn giữ ánh sáng xưa

Trong số ít người vẫn “ôm đèn, giữ nghề”, ông Nguyễn Trọng Bình là một gương mặt đặc biệt. Sinh ra trong gia đình ba đời làm đèn lồng, từ năm 12 tuổi, ông Bình đã quen với mùi keo, giấy bóng kính, tre nứa và đôi tay thoăn thoắt uốn từng nan tre, dán từng mảng giấy. Hơn 30 năm gắn bó với nghề, ông từng phải bỏ nghề đến 8 năm vì không bán được hàng giữa làn sóng đèn điện tử. Nhưng trong ông Bình, ngọn lửa nghề chưa từng nguội tắt. Ông trở lại với nghề, tỉ mẩn từng khâu, kiên nhẫn làm từng chiếc đèn - không phải để làm giàu, mà là giữ lấy một phần ký ức của dân tộc.

"Tôi không thể để mất đi cái nghề đã nuôi sống bao thế hệ, cũng là điều làm nên hồn cốt của Trung thu Việt", ông Bình xúc động chia sẻ. Đặc biệt, ông còn truyền nghề cho sinh viên, học sinh làm thêm, hy vọng ánh sáng của nghề sẽ được thắp lên trong những trái tim trẻ.

Niềm tin từ thế hệ trẻ

Nếu Phú Bình là ký ức, thì nhóm “Khởi đăng tác khí” (tạm dịch: "thắp đèn, phấn chấn tinh thần") là lời hứa của tương lai. Ra đời năm 2022, do 2 bạn trẻ Kim Thủy - Hoàng Sơn sáng lập, “Khởi đăng tác khí” mang theo sứ mệnh đầy cảm hứng: phục dựng những chiếc lồng đèn cổ truyền gần trăm năm tuổi như Lồng đèn Ngư Long, Tiến sĩ giấy, Vọng Nguyệt...

Từ những phôi tre, giấy dó, giấy bóng kính và những bản vẽ cổ, họ phục chế hoàn toàn bằng tay, dành hàng chục giờ tỉ mẩn và công phu để tạo ra món đồ đẹp và khơi dậy một tinh thần truyền thống đang dần bị lãng quên.

“Chúng tôi tin rằng, nghệ thuật dân gian không nên chỉ tồn tại trong sách vở. Mỗi chiếc đèn lồng là một lát cắt ký ức, là một câu chuyện, là tình yêu với văn hóa Việt”, chị Kim Thủy chia sẻ.

Với cái tên đầy ý nghĩa - “Khởi đăng tác khí” - nhóm bạn trẻ làm đèn và tổ chức các workshop truyền nghề, cộng tác với họa sĩ, nhà thiết kế để ứng dụng họa tiết cổ vào thiết kế đương đại. Họ mong muốn đưa lồng đèn trở thành cầu nối văn hóa dành cho trẻ em mùa Trung thu và là biểu tượng sống động trong ngành du lịch văn hóa Việt Nam.

Lồng đèn Phú Bình dù là món đồ chơi đơn sơ, mộc mạc, nhưng còn là bản sắc, giá trị, văn hóa. Chặng đường phía trước của xóm lồng đèn truyền thống không dễ dàng. Nhưng với những người như ông Nguyễn Trọng Bình và nhóm “Khởi đăng tác khí”, có một nguồn ánh sáng vẫn âm ỷ cháy, kiên định và lặng lẽ truyền đi qua từng thế hệ.

Điểm đến văn hóa cần đánh thức

Giữa nhịp sống hiện đại, xóm lồng đèn Phú Bình và những người trẻ gìn giữ nghề xứng đáng trở thành điểm đến du lịch văn hóa đặc sắc. Tại sao chúng ta không nghĩ đến một tour trải nghiệm “Một ngày làm nghệ nhân lồng đèn”? Tại sao không có những đêm rước đèn tái hiện ký ức Trung thu cổ truyền giữa lòng Sài Gòn?

Phú Bình không chỉ là xóm nhỏ của tre, giấy và keo dán. Đó còn là cả một trời kỷ niệm. Là ánh sáng dịu dàng dẫn lối về tuổi thơ, là sợi chỉ đỏ nối liền quá khứ và hiện tại. Và có lẽ, chính từ những ngọn đèn tưởng chừng nhỏ bé ấy, chúng ta tìm lại được mình giữa chốn thị thành luôn vội vã.

Khi một chiếc đèn hình ngôi sao hay cá chép được thắp sáng trong đêm Rằm, cũng là khi lửa truyền thống cháy lên trong từng ánh mắt thơ ngây, trong nụ cười rước đèn của một đứa trẻ.

Khi đèn lồng không chỉ thắp sáng Trung thu, mà còn thắp sáng những giá trị văn hóa Việt trường tồn, chúng ta có lý do để tin tưởng vào một hành trình gìn giữ và lan tỏa bản sắc.