Ứng dụng AI và dữ liệu trong nông nghiệp: Cơ hội vàng để Việt Nam bứt phá

Ảnh minh họa

Thách thức đặt ra cho nông nghiệp Việt Nam trong hành trình chuyển đổi số

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang làm thay đổi sâu sắc mọi lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội, cùng với sự ra đời của Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, nông nghiệp Việt Nam đang đứng trước yêu cầu cấp thiết phải chuyển đổi mạnh mẽ để thích ứng và phát triển bền vững.

Không chỉ là xu thế tất yếu, đột phá về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong nông nghiệp đang trở thành "chìa khóa" mở ra cơ hội nâng cao năng suất, chất lượng, giảm chi phí và tăng sức cạnh tranh cho nông sản Việt trên thị trường quốc tế.

Tại Diễn đàn "Chuyển đổi số trong nông nghiệp: Nắm bắt cơ hội, thích ứng tương lai" diễn ra vừa qua, bà Cao Xuân Thu Vân, Chủ tịch Liên minh Hợp tác xã Việt Nam nhận định tốc độ chuyển đổi số trong nông nghiệp hiện nay vẫn còn chậm hơn nhiều so với những ngành nghề khác. Phần lớn người nông dân và hợp tác xã vẫn gắn bó với phương thức sản xuất truyền thống, trong khi hạ tầng công nghệ thông tin ở nông thôn còn yếu, nguồn nhân lực công nghệ số lại thiếu hụt nghiêm trọng.

Bà Vân cũng cho biết, các hợp tác xã nông nghiệp hiện nay đang phải đối mặt với 5 nhóm thách thức chính trong hành trình chuyển đổi số, bao gồm: tài chính, hạ tầng công nghệ, nhân lực, chiến lược phát triển và khả năng tiếp cận chính sách. "Chi phí đầu tư cho công nghệ số trong nông nghiệp khá lớn, nhưng đa phần hợp tác xã lại khó tiếp cận nguồn vốn vay ưu đãi, bên cạnh đó về vấn đề hạ tầng, nhiều vùng nông thôn đặc biệt ở vùng sâu vùng xa vẫn chưa có đường truyền internet ổn định; nông dân chưa được đào tạo bài bản về kỹ năng số cũng như đội ngũ chuyên gia công nghệ trong lĩnh vực nông nghiệp lại khan hiếm", Chủ tịch Liên minh Hợp tác xã Việt Nam chia sẻ.

Khi AI và BigData mang lại cơ hội làm giàu cho người nông dân

Từ thực tế cho thấy, nông nghiệp Việt Nam có sản lượng đứng nhóm đầu thế giới nhưng giá trị và sức cạnh tranh còn thấp. Việc dựa nhiều vào kinh nghiệm sản xuất truyền thống khiến sản xuất kém ổn định, trong khi thị trường quốc tế ngày càng đòi hỏi nông sản có chất lượng đồng nhất, minh bạch và truy xuất rõ ràng.

Trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn (Big Data) sẽ trở thành đòn bẩy quan trọng để hóa giải các điểm nghẽn lâu năm. Theo TS. Lê Đức Thịnh - Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn, Bộ Nông nghiệp và Môi trường khẳng định, hai trụ cột quan trọng của nền nông nghiệp hiện đại chính là liên kết chuỗi giá trị và xây dựng hệ sinh thái số. Đây là nền tảng để nâng cao năng lực cạnh tranh, minh bạch hóa quy trình sản xuất - tiêu thụ và tạo dựng niềm tin trên thị trường trong nước và quốc tế.

Trên khắp các vùng miền, những mô hình nhà kính, nhà màng, trang trại thông minh đang thay đổi cách làm nông nghiệp.

Việc ứng dụng cảm biến IoT, hệ thống tướng nhỏ giọt tự động, công nghệ thủy canh hoặc khí canh giúp người sản xuất kiểm soát chặt chẽ yếu tố sinh trưởng của cây trồng: Nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng, dinh dưỡng. Khi mọi thông số được theo dõi theo thời gian thực và điều chỉnh bằng phần mềm quản lý, quá trình canh tác sẽ trở nên khoa học hơn, giảm phụ thuộc vào thời tiết và kinh nghiệm cá nhân.

Các nghiên cứu cho thấy, mô hình sản xuất thông minh có thể tiết kiệm tới 40-60% nước, giảm đáng kể lượng phân bón và hóa chất bảo vệ thực vật, đồng thời tăng năng suất từ 20-30% so với phương thức truyền thống. Những con số không chỉ minh chứng cho hiệu quả kinh tế mà còn có tác động tích cực đến môi trường.

Tại nhiều địa phương, công nghệ IoT và AI đang trở thành động lực mới thúc đẩy phát triển nông nghiệp, tạo ra bước chuyển mình mạnh mẽ đặc biệt ở các mô hình trồng cây ăn trái, rau màu và nuôi trồng thủy sản. Tại tỉnh Vĩnh Long, các hệ thống cảm biến tự động được lắp đặt tại vườn và trang trại giúp theo dõi nhiệt độ, độ ẩm, dinh dưỡng đất, chất lượng nước theo thời gian thực, từ đó hỗ trợ người nông dân đưa ra những quyết định chính xác.

Bên cạnh đó, nhiều mô hình còn áp dụng trí tuệ nhân tạo AI để phân tích dữ liệu, dự báo sâu bệnh, nhận diện thời điểm cây cần bổ sung dinh dưỡng hoặc cảnh báo rủi ro về thời tiết. Nhờ cơ giới hóa và tự động hóa, người dân giảm đáng kể chi phí lao động thủ công, đồng thời tăng năng suất và chất lượng nông sản.

Các hợp tác xã và doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Vĩnh Long cũng tích cực triển khai nền tảng quản lý sản xuất số, liên kết tiêu thụ thông minh, giúp minh bạch quy trình và nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường.

Trong lĩnh vực trồng màu ở tỉnh Vĩnh Long, các mô hình nhà màng, nhà lưới, thủy canh và canh tác hữu cơ kết hợp cảm biến thông minh đang được triển khai ngày càng phổ biến.

Hiện địa phương này có khoảng 10% diện tích sản xuất rau màu (khoảng 4.000 hecta/năm) áp dụng các hệ thống này. Kết quả cho thấy chi phí giảm, năng suất tăng, sản phẩm đồng đều và đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng, nâng cao giá trị kinh tế, tạo nguồn thu ổn định cho hộ dân và hợp tác xã. 

Đối với cây ăn trái, một trong những thế mạnh của Vĩnh Long, việc ứng dụng công nghệ cao cũng đang lan tỏa mạnh mẽ. Khoảng 4.500-5.000 hecta, tương đương 5-6% diện tích cây ăn trái chủ lực như nhãn, xoài, cam, bưởi, sầu riêng của tỉnh đã áp dụng hệ thống tưới tiết kiệm nước, mã QR truy xuất nguồn gốc và sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP.

Để nông nghiệp Việt Nam bứt phá và phát triển bền vững

Nông nghiệp công nghệ cao không chỉ dừng lại ở câu chuyện máy móc, thiết bị, cảm biến hay ứng dụng công nghệ. Đó là câu chuyện của tư duy sản xuất mới - tư duy đặt hiệu quả, minh bạch và bền vững lên hàng đầu. Khi người nông dân chuyển từ sản xuất theo kinh nghiệm sang sản xuất theo dữ liệu, khi doanh nghiệp coi trọng chất lượng thay vì chỉ chạy theo sản lượng, khi hệ thống phân phối gắn liền với truy xuất nguồn gốc và quy chuẩn quốc tế, nền nông nghiệp Việt sẽ đạt được sức bật mới để bứt phá và phát triển bền vững.

Trong một thế giới đang thay đổi nhanh chóng từng ngày, ứng dụng trí tuệ nhân tạo AI và dữ liệu lớn đang trở thành động lực phát triển mới cho nhiều ngành nghề, nông nghiệp công nghệ cao ứng dụng công nghệ là chiếc chìa khóa mở cánh cửa tăng trưởng, không chỉ giúp tối ưu hóa đầu vào nâng cao chất lượng đầu ra mà còn tạo ra giá trị gia tăng từ tri thức. 

Khi công nghệ trở thành động lực, nông nghiệp trở thành lĩnh vực sáng tạo, hấp dẫn, đủ sức thu hút nhân lực trẻ và doanh nghiệp lớn. Từ vườn rau trong nhà kính đến trang trại ứng dụng AI, từ chế phẩm sinh học đến nền tảng truy xuất thông minh, mỗi bước tiến đều góp phần khẳng định vị thế của nông sản Việt trên bản đồ thế giới. Điều quan trọng nhất là tiếp tục kiên định với con đường này, bởi nông nghiệp công nghệ cao không chỉ "mở đường" tăng trưởng mà còn định hình tương lai bền vững của đất nước.