Truy xuất nguồn gốc sản phẩm: “Hộ chiếu vàng” cho hàng Việt ra thế giới

Tái định hình chuỗi cung ứng

"Trong bối cảnh xu hướng tiêu dùng xanh và bền vững đang lan rộng, truy xuất nguồn gốc (TXNG) là yêu cầu bắt buộc", bà Trần Thu Hà – Giám đốc điều hành một công ty xuất khẩu thủy sản tại Cần Thơ chia sẻ thực tế. Đối với doanh nghiệp của bà, TXNG không còn là một lựa chọn mà là con đường sống còn để tồn tại và phát triển trên thị trường quốc tế đầy cạnh tranh.

"Sản phẩm có lịch sử rõ ràng từ khâu canh tác đến tay khách hàng sẽ được đánh giá cao hơn, dễ tiếp cận các chuỗi bán lẻ quốc tế. Nhờ áp dụng TXNG, doanh nghiệp của chúng tôi dễ dàng vượt qua kiểm tra nghiêm ngặt từ phía khách hàng châu Âu. Họ yên tâm hơn vì biết rõ sản phẩm được nuôi trồng, chế biến trong điều kiện ra sao", bà Hà chia sẻ.

Câu chuyện trên không chỉ là lời khẳng định về hiệu quả của TXNG, mà còn là minh chứng cho một cuộc cách mạng đang diễn ra trong chuỗi cung ứng toàn cầu. TXNG đã vượt xa khỏi định nghĩa đơn thuần về việc ghi lại hành trình của một sản phẩm và đã trở thành một quá trình toàn diện, bắt đầu từ khâu sản xuất ban đầu, qua các giai đoạn chế biến, đóng gói, vận chuyển, cho đến khi sản phẩm chính thức đến tay người tiêu dùng cuối cùng.

Hơn cả một công cụ kiểm soát chất lượng hay an toàn thực phẩm, TXNG đang định hình lại cách các doanh nghiệp xây dựng niềm tin với khách hàng, minh bạch hóa toàn bộ chuỗi cung ứng và từ đó, nâng tầm giá trị thương hiệu của mình. Ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cho rằng đây không chỉ là một xu hướng mà là một yêu cầu tất yếu để đảm bảo chất lượng và an toàn trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Nhận định chi tiết hơn về vấn đề này, ông Hải cho biết, đối với Việt Nam, TXNG không chỉ là một giải pháp tình thế mà còn là lợi thế cạnh tranh chiến lược, một "hộ chiếu vàng" giúp hàng hóa Việt vượt qua những rào cản kỹ thuật ngày càng khắt khe tại các thị trường khó tính bậc nhất thế giới như Liên minh châu Âu (EU), Nhật Bản, Mỹ...

Còn theo ông Nguyễn Ngọc Linh, nhà sáng lập Cộng đồng xúc tiến xuất khẩu Việt Nam (Easy Export), việc đảm bảo TXNG sẽ gia tăng lợi thế cho sản phẩm xuất khẩu, đặc biệt khi Việt Nam có rất nhiều ưu thế về nguồn nguyên liệu và chi phí lao động. "TXNG sản phẩm từ gieo trồng cho đến thu hoạch, đóng gói đưa sản phẩm vào kênh phân phối và đến tay người tiêu dùng đảm bảo rõ ràng, minh bạch sẽ tạo thuận lợi hơn cho các doanh nghiệp xuất khẩu", ông Linh nhấn mạnh.

Động lực mới cho quản lý chất lượng nông sản xuất khẩu

Để siết chặt quản lý chất lượng nông, lâm, thủy sản xuất khẩu, mới đây, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã ký Công điện số 150/CĐ-TTg yêu cầu các bộ, ngành và địa phương tăng cường công tác TXNG. Trong đó nêu rõ, thời gian gần đây, một số lô hàng của Việt Nam bị cơ quan chức năng EU cảnh báo về an toàn thực phẩm, đòi hỏi khẩn trương khắc phục và hoàn thiện hệ thống giám sát, kiểm soát trong toàn bộ chuỗi sản xuất – từ vùng nguyên liệu, quy trình nuôi trồng, chế biến đến khâu xuất khẩu. Công điện cũng giao nhiệm vụ xây dựng cơ sở dữ liệu và lộ trình bắt buộc TXNG đối với nhóm sản phẩm rủi ro cao, coi đây là công cụ quản lý chất lượng và bảo vệ uy tín thương hiệu quốc gia trên thị trường quốc tế.

Thực tế cho thấy, trong bức tranh TXNG toàn quốc hiện nay, TP. Hồ Chí Minh nổi bật như một địa phương tiên phong và đã triển khai hiệu quả hệ thống này. Thành phố đã ban hành kế hoạch cụ thể, tập trung vào bảy nhóm sản phẩm ưu tiên, vốn là những mặt hàng thiết yếu và có giá trị kinh tế cao như: thịt heo, thịt gia cầm, trứng, rau quả tươi, tôm, thủy sản sơ chế có bao gói và tổ yến.

Thành công bước đầu của TP. Hồ Chí Minh đến từ một lộ trình triển khai bài bản từ hoàn thiện khung pháp lý vững chắc, nâng cao năng lực cho đội ngũ doanh nghiệp đến việc minh bạch hóa thông tin bằng việc kết nối dữ liệu với 19 tỉnh, thành phố khác. 

Tuy nhiên, Sở Công Thương TP. Hồ Chí Minh cũng vạch ra những hạn chế của chương trình thí điểm cần được khắc phục. Đơn cử, trong đề án quản lý thịt heo, dù có tới 297.331 con được đeo vòng nhận diện, nhưng chỉ 150.387 con (chiếm 51%) tiếp tục được cập nhật dữ liệu tại các cơ sở giết mổ. Khoảng trống đáng kể này phản ánh sự thiếu đồng bộ trong toàn bộ chuỗi cung ứng, một phần xuất phát từ chi phí phát sinh và kh ối lượng công việc phân bổ chưa đều giữa các mắt xích. Đại diện Sở Công Thương TP. Hồ Chí Minh nhận xét: "Những số liệu này cho thấy chúng ta đã đi đúng hướng nhưng cần siết chặt khâu quản lý dữ liệu. Việc nâng cao trách nhiệm của các bên trong chuỗi cung ứng, đặc biệt là khâu giết mổ, rất quan trọng để tránh tình trạng truy xuất 'nửa vời', làm giảm hiệu quả toàn hệ thống".

Từ lá chắn bảo vệ đến bệ phóng ra thế giới

Có thể khẳng định, TXNG là một khoản đầu tư dài hạn mang lại lợi ích rõ ràng, giúp doanh nghiệp chứng minh chất lượng sản phẩm, tạo lợi thế cạnh tranh khi xuất khẩu sang các thị trường khó tính và bảo vệ thương hiệu trước nạn hàng giả, hàng nhái. Không chỉ gây thất thu cho nền kinh tế, tình trạng làm nhái nông sản còn trực tiếp đe dọa uy tín của những thương hiệu Việt Nam đã gây dựng nhiều năm. Điển hình, Công ty Vina T&T từng bị làm giả mã số cơ sở đóng gói sầu riêng xuất khẩu sang Trung Quốc. Việc này không chỉ khiến doanh nghiệp thiệt hại kinh tế mà còn làm dấy lên lo ngại về khả năng Việt Nam giữ vững niềm tin với thị trường nhập khẩu khắt khe. Tại Bình Phước, sản phẩm “Hạt điều Bình Phước” cũng nhiều lần bị lợi dụng danh tiếng, khi hạt điều không rõ nguồn gốc được gắn mác thương hiệu nổi tiếng để bán với giá rẻ. Thực tế này khiến người tiêu dùng nhầm lẫn, đồng thời làm suy giảm giá trị nông sản địa phương. 

Những vụ việc trên cho thấy, TXNG không chỉ là công cụ quản lý mà còn là “lá chắn” bảo vệ thương hiệu, giúp giữ vững lòng tin và nâng tầm giá trị nông sản Việt. Ông Vũ Thanh Toàn - Giám đốc Công ty TNHH Vũ Toàn (Cần Thơ) từng chia sẻ câu chuyện sản phẩm của ông bị làm nhái, gây nhầm lẫn cho khách hàng và ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín. TXNG chính là lá chắn hữu hiệu cho vấn đề này. Tuy nhiên, ông Toàn cũng chia sẻ, rào cản lớn nhất vẫn là chi phí đầu tư ban đầu, đặc biệt đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa, cũng như các hợp tác xã. Một số doanh nghiệp còn e ngại việc minh bạch hóa thông tin quá mức có thể để lộ địa chỉ sản xuất, khiến các hệ thống phân phối lớn tiếp cận trực tiếp, làm suy giảm vai trò của các đơn vị trung gian trong chuỗi cung ứng.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường đặt mục tiêu đến cuối năm 2025, ít nhất 30% doanh nghiệp sẽ áp dụng chuẩn TXNG quốc gia hoặc quốc tế. Đây được xem là một mục tiêu thực tế trước những hạn chế cố hữu của ngành nông nghiệp Việt Nam: quy mô sản xuất còn manh mún, chi phí đầu tư cao, và kỹ năng số của nông dân còn yếu.

Theo các chuyên gia thị trường Trần Mạnh Hùng, để vượt qua những rào cản này và đưa TXNG trở thành động lực phát triển bền vững, Việt Nam cần một lộ trình chiến lược đồng bộ và quyết liệt về hỗ trợ tài chính và kỹ thuật chuyên sâu: Chính phủ cần có chính sách tín dụng ưu đãi, các gói hỗ trợ tài chính và tư vấn kỹ thuật chuyên sâu, phù hợp với từng ngành hàng và quy mô doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa. 

Song song với đó cần hoàn thiện hạ tầng công nghệ hiện đại, đẩy nhanh việc xây dựng và hoàn thiện nền tảng định danh, xác thực, truy xuất nguồn gốc hàng hóa quốc gia, ưu tiên ứng dụng công nghệ Blockchain để đảm bảo tính toàn vẹn và bất biến của dữ liệu.

Các chuyên gia nhận định cũng nhận định, TXNG sẽ không chỉ là một công cụ quản lý, mà sẽ trở thành một "bệ phóng vững chắc", giúp thương hiệu Việt chinh phục thị trường toàn cầu, khẳng định vị thế và giá trị của sản phẩm Việt trên bản đồ thương mại thế giới./.