GLTT về tiến bộ y học trong phẫu thuật tim bẩm sinh

Thành công của ca mổ thực sự là kì tích của nền y học Việt Nam. Vì bệnh nhân hội tụ những dị tật tim bẩm sinh đặc thù nhất nên đây là ca mổ cực kì khó. Về mặt  kĩ thuật, điều trị cũng như hồi sức, bệnh nhân sau khi ghép tim 6 tuần không thể tiểu tiện được, sức khỏe cũng chưa ổn định do mắc nhiều dị tật tim bẩm sinh.

Ca mổ này mở ra cho ekip một hướng đi mới trong tương lai. Đó là sự tích lũy kinh nghiệm lâu năm trong phẫu thuật tim, kíp mổ phải là những người am hiểu và nắm vững kỹ thuật mổ, hồi sức tim bẩm sinh.

Chúng tôi chỉ quan niệm đó là công việc thường ngày, một công việc đòi hỏi tinh thần trách nhiệm cao. Trước khi mổ, cả ê kíp cũng rất đau đầu do bệnh nhân là một cô gái học rất giỏi nên cô cũng khá kì vọng vào thành công của ca mổ cũng chuyên môn nghiệp vụ của các y, bác sĩ. Chúng tôi phải tính toán ghép quả tim như thế nào trên nền một quả tim dị tật và huy động tất cả các máy móc phục vụ công tác hồi sức sau mổ.

TS. BS Nguyễn Hoàng Định: Giống nhau 2 ca phẫu thuật: với người trong ngành, đó là công việc hàng ngày, cần phải làm tốt chứ không nghĩ phải làm gì đó cao xa. Trường hợp của cháu bé từ trong bào thai tim nằm ngoài thành ngực, bao bọc ở màng ối. Đây là bệnh lí hiếm nhưng không phải quá hiếm trên thế giới. Ở Việt Nam, một số trường hợp điều trị nhưng chưa được như ý.

- Việc đưa tim vào lồng ngực, nằm ở vị trí bình thường ở cháu bé là rất khó.

- Nguy cơ nhiễm trùng khi tái tạo cơ hoành ngăn cách

Gia đình cháu bé rất nghèo, sau khi được các mạnh thường quân ủng hộ, cộng đồng quyên góp, ca mổ đã thành công.

Đây là kĩ thuật can thiệp tim mạch mới được phát triển trên thế giới trong xu hướng chung là điều trị giảm thiểu phải mổ. Giá thành cao nên việc áp dụng phổ biến cho người Việt còn nhiều khó khăn. Tiêu chí: giải pháp này dành cho trường hợp thương tổn van tim tương đối đơn giản (hở van tim do tim to); dành cho những trường hợp không nên mổ, không thể mổ được.

TS. BS Nguyễn Hoàng Định: Phẫu thuật tim không chỉ là chuyện trong phòng mổ, các khâu như chẩn đoán trước mổ, hồi sức sau mổ... đều rất quan trọng. Mức độ phức tạp ngày càng cao, nhiều ekip có thể phẫu thuật sơ sinh, có thể điều trị được các bệnh lí ngay sau sinh.

Sự phối hợp giữa các đơn nguyên, các khâu tổ chức, chẩn đoán, điều trị, hồi sức cần bộ quy trình chuẩn, từ khi bé vào viện đến khi ra viện đều có được an toàn là chuyện còn dài. Cần thời gian để chuẩn bị dữ liệu bệnh tim bẩm sinh có thể công khai minh bạch để gia đình bệnh nhân có thể biết được, và tốt hơn trong chuyên môn nghiệp vụ. Điều đó không chỉ phụ thuộc vào một ekip thành công mà cần sự đồng bộ của tất cả các ekip mổ.

TS. BS Nguyễn Hoàng Định: Triệu chứng thay đổi, từ nhẹ, không có triệu chứng, đến diễn biến nặng. Triệu chứng ở hai loại tim bẩm sinh gồm: có tím và không tím.

Đa số trẻ bị tim bẩm sinh còi cọc, chậm lớn, quấy khóc, khó chịu, ngưng bú, bứt rứt. Trẻ lớn hơn dễ bị viêm đường hô hấp (thở khò khè).

Những trẻ bị tím: trẻ sinh ra bị tím hoặc mơ hồ hơn, khi trẻ gắng sức bú mẹ thấy đầu ngón tay chân, môi bị tím. Một số trẻ, tình cờ đi khám được bác sĩ phát hiện có tiếng tim bất thường/

Đây là vấn đề rất thời sự! Điều kiện sống giờ đây được nâng cao hơn rất nhiều, chính vì vậy, người dân đòi hỏi hệ thống y tế cần giúp họ nhận biết bệnh sớm nhất. Nếu nghi ngờ con có dấu hiệu tim bẩm sinh, hãy đưa trẻ đi khám sớm nhất có thể. Hãy tận dụng mọi cơ hội được khám để phát hiện sớm, sàng lọc bệnh tim bẩm sinh (chương trình Trái tim cho em khám sàng lọc ở các trường học). Hệ thống bác sĩ chuyên ngành Nhi khoa - Tim mạch ở tuyến tỉnh, vùng sâu vùng xa còn ít nên người dân những nơi này chưa có điều kiện tiếp xúc với kỹ thuật thăm khám hiện đại. Lĩnh vực y học nước ta phát triển nhanh nhưng người dân chưa kịp cập nhật, nên cần phổ biến thông tin đến từng người dân là rất cần thiết.

TS. BS Nguyễn Hoàng Định: Đây là trường hợp cấp cứu phức tạp, nguy cơ cao. Tuy nhiên các trung tâm phẫu thuật cũng khá quen với trường hợp này nên bạn có thể yên tâm.

 

TS. BS Nguyễn Hoàng Định - Phó Giám đốc Trung tâm tim mạch bệnh viện Đại học Y Dược TP HCM

Có thể gọi là 'Phẫu thuật tim ít xâm lấn có nội soi hỗ trợ' chứ không phải 'phẫu thuật tim bằng phương pháp nội soi'. Cách này có đường rạch rất nhỏ để khắc phục thương tổn bên trong quả tim. Nếu có thể nên triển khai cho cháu bé vì là bé gái nên cách này sẽ để lại vết mổ đẹp hơn. Tuy nhiên, chỉ định là cố gắng sửa van, trong trường hợp không thể sửa được mới phải thay. Đây là kỹ thuật khó đối với trẻ em. Lời khuyên cho chị nên tìm đến các trung tâm tim mạch lớn, cơ sở uy tín trong phẫu thuật sửa van, thay van 2 lá để điều trị cho cháu.

TS. BS Nguyễn Hoàng Định: Phẫu thuật tim ít xâm lấn có nội soi hỗ trợ là phương pháp mới, làm giảm thiểu sang chấn thể chất, tinh thần của đứa trẻ, mặc cảm với những vết sẹo lớn sau mổ. Phẫu thuật tim ít xâm lấn có nội soi hỗ trợ có thể áp dụng:

- Bệnh lí về van tim (sửa van 2 lá, thay van 2 lá, van 3 lá, van động mạch chủ...), thay gốc động mạch chủ, phẫu thuật chuẩn bị đặt stend...

- Tim bẩm sinh đơn giản, không quá phức tạp (thông liên thất, liên nhĩ, thông sàn nhĩ thất...).

- Trẻ từ 12kg trở lên, trên 12 tuổi.

Đảm bảo ekip mổ tim phải hết sức vững vàng về chuyên môn kĩ thuật, trang thiết bị đầy đủ, ekip mổ phải được đào tạo chuyên sâu... 3 bệnh viện có thể triển khai phương pháp này là viện E, Việt Đức (Hà Nội) và bệnh viện Đại học Y dược TP HCM.

Nguyên nhân gây bệnh tim bẩm sinh ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ là câu hỏi thường gặp ở các bậc phụ huynh. Có một nhóm chính gây bệnh:

- Do cấu trúc gen bố mẹ, trẻ sinh ra bị dị tật, trong đó có dị tật tim.

- Bộ gen bình thường nhưng môi trường cho phôi thai phát triển có vấn đề.

Thường 5 tuần đầu, thai nhi phát triển dễ gặp các dị tật (mẹ bị cúm, mẹ uống rượu, hút thuốc lá, mẹ béo phì hoặc dùng thuốc ức chế thần kinh, mẹ lớn tuổi...)

Nguyên nhân chính do môi trường chiếm đa số, còn nguyên nhân do gen chiếm ít hơn.

TS. BS Nguyễn Hoàng Định: Dị tật thông liên thất, tăng áp lực động mạch phổi có thể áp dụng được phương pháp can thiệp này. Sức khỏe của cháu sẽ được bác sĩ đánh giá trước khi mổ. Chi phí ca mổ ở viện Đại học Y dược không khác mổ thông liên thất thông thường.

TS. BS Nguyễn Hoàng Định: Phì đại vách liên thất có thể liên quan đến yếu tố di truyền, tuy nhiên chưa thể kết luận chính xác nguyên nhân này. Biến chứng hẹp đường ra của tâm thất trái, máu nuôi cơ thể khó khăn, máu lên não khó hơn gây thiếu oxy, bệnh nhân có thể ngất, tai biến, thậm chí tử vong. Chưa có phương pháp điều trị dứt điểm.

Có thể phẫu thuật cắt bỏ vùng cơ, đặt điện cực trong tim... tạo đường thoát rộng hơn. Phương pháp phẫu thuật cũng gặp nhiều khó khăn vì xử lí chưa được thật sự hoàn hảo.

Thông tin anh đưa ra còn thiếu, việc động mạch phổi phải là dị tật bẩm sinh rất phức tạp. Có 2 dạng: thừa máu lên phổi và thiếu máu lên phổi. Tùy thuộc là thương tổn trong bệnh cảnh tim bẩm sinh nào để sử dụng phương pháp điều trị phù hợp. Bệnh viện Việt Đức cũng đã mổ 2 trường hợp bệnh nhân không có động mạch phổi phải. Anh có thể đến viện Việt Đức khám sớm cho cháu để được tư vấn và điều trị kịp thời.

TS. BS Nguyễn Hoàng Định: Không có chống chỉ định tiêm phòng cho bệnh nhân tim bẩm sinh. Nếu mắc bệnh lí đó, trẻ tim bẩm sinh sẽ mắc bệnh nặng hơn nhiều. Tuy nhiên sau tiêm, sức đề kháng của trẻ bị tim bẩm sinh sẽ yếu hơn những trẻ khác nên cha mẹ cần chăm sóc trẻ kĩ lưỡng hơn. Trước khi tiêm phòng cần đảm bảo sức khỏe của trẻ trong trạng thái tốt nhất, điều trị dứt điểm bệnh trước khi tiêm vắc-xin.

Theo những gì chị kể, có thể cháu mắc rối loạn về tim rất phức tạp, điều trị rất khó khăn, nguy cơ đột tử là đúng. Việc đặt máy khử rung tim là con dao 2 lưỡi có nhiều rủi ro (có thể máy bắt nhầm nhịp rung), nguy cơ nhiễm trùng (có thể thủng tim)... Phải xác định rõ nguyên nhân mới biết bệnh có thể chữa khỏi hay không nên chị cần đưa cháu đến khám chuyên khoa sớm.

Tim bẩm sinh gây não úng thủy, từ não úng thủy gây đa ối. Nguyên nhân của bệnh có thể do rối loạn gen và yếu tố môi trường. Chị nên đi khám chuyên khoa để được bác sĩ tư vấn cụ thể. Trong lần mang thai tới, chị nên tìm hiểu rõ nguyên nhân gây tim bẩm sinh để phòng ngừa và khám thai định kì để phát hiện sớm dị tật thai nhi.

Thời điểm nào mổ tốt nhất không phải là công thức mà phụ thuộc vào:

- Loại bệnh có thể mổ ngay, lên lịch sau sinh là mổ, tùy thời điểm dậy thì của bé gái...

- Năng lực, trình độ chuyên môn

- Sự tiến bộ của nền y học thế giới Các bác sĩ chuyên khoa, các trung tâm chuyên sâu về tim mạch sẽ tư vấn giúp phụ huynh chính xác thời điểm nào nên mổ, bệnh nào cần phải mổ vì không phải tất cả các bệnh tim bẩm sinh đều phải mổ mới giải quyết được.

TS. BS Nguyễn Hoàng Định: Đối với trẻ tim bẩm sinh cần quan tâm:

Thể lực: yếu hơn bạn cùng trang lứa nên không ép làm việc nặng, tập luyện phù hợp

Chế độ ăn uống: cân bằng, không thừa cân béo phì, ăn chậm, chia làm nhiều bữa để trẻ không bị mệt khi ăn. Với trẻ tim bẩm sinh bị tím thường thiếu máu nên cần bổ sung thực phẩm giàu chất sắt.

Giữ ấm cơ thể, tiêm vắc-xin ngừa cúm.