Trốn thuế trên biển: Thương cảng thành điểm nóng

Các thương cảng lớn như Cát Lái, Đình Vũ, Lạch Huyện hay Cảng Tàu quốc tế Cái Mép - Thị Vải… đã và đang trở thành điểm nóng của các hành vi trốn thuế có tổ chức, đòi hỏi các giải pháp quản lý và pháp lý quyết liệt hơn.

Nhiều hình thức trốn thuế trên biển ngày càng tinh vi

Theo đánh giá của các đơn vị chức năng, từ đầu năm 2025 đến nay, tình hình buôn lậu, gian lận thương mại, vận chuyển trái phép hàng hóa qua các tuyến biên giới, cửa khẩu gia tăng mạnh, nhất là trên tuyến đường biển.

Trao đổi với phóng viên VTV Times, lãnh đạo Chi cục Điều tra chống buôn lậu (Cục Hải quan - Bộ Tài chính) cho biết, việc vận chuyển trái phép hàng hóa trên tuyến đường biển chiếm tỷ trọng vi phạm cao với 53,2% tổng số vụ việc - biến các thương cảng lớn trở thành “điểm nóng” của tình trạng trốn thuế, buôn lậu có tổ chức. Trong đó, tập trung tại các cảng biển lớn như: Đình Vũ, Tân Vũ, Cát Lái, ICD Phước Long, Hiệp Phước, Cái Mép…

Cũng theo đại diện Chi cục Điều tra chống buôn lậu, các vi phạm phát hiện tại nhiều vùng biển chủ yếu liên quan đến các hành vi vi phạm như khai sai tên hàng, chủng loại, mã HS, trị giá hải quan, xuất xứ…

Điển hình, cơ quan hải quan đã khởi tố vụ án trốn thuế 7 tỷ đồng, xuất khống 1.400 tấn chân gà đông lạnh bằng thủ đoạn tinh vi. Vụ án này do Chi cục Điều tra chống buôn lậu chủ trì, phối hợp với Phòng An ninh kinh tế Công an TP Hải Phòng và Hải quan Thái Bình (nay là Hưng Yên), Đội Kiểm soát Hải quan thuộc Chi cục Hải quan khu vực III kiểm tra thực tế hàng hóa được đóng trong 13 container thuộc 7 tờ khai của Công ty TNHH Xuất nhập khẩu Việt Nam làm thủ tục hải quan tại cảng Nam Đình Vũ - Hải Phòng.

Đáng chú ý, thủ đoạn của các đối tượng này rất tinh vi, phương thức khai báo gian dối, ngụy trang hàng hóa cao tay nhằm đối phó, qua mặt cơ quan hải quan. Cụ thể, đối tượng vi phạm chỉ chất hàng hóa đầy kín ở phần đầu các container, phần còn lại để rỗng nên nếu kiểm tra bằng mắt thường sẽ rất khó phát hiện. Bên cạnh đó, hàng hóa khai báo là chân gà đông lạnh đã rút xương và làm sạch, đóng thành từng kiện có tổng trọng lượng là 377.000kg, trị giá hơn 28 tỷ đồng. Tuy nhiên, kiểm tra thực tế hàng hóa chỉ có 49.000kg chân gà đã rút xương, chế biến làm sạch, còn lại là chân gà chưa rút xương. Thiếu hụt so với khai báo khoảng 328.000kg. Lượng nguyên liệu cần để sản xuất ra thành phẩm thiếu so với khai báo là khoảng 1.400.000kg, trị giá khoảng 36 tỷ đồng. Nếu vụ việc không được cơ quan hải quan phát hiện kịp thời, công ty đã trốn thuế nhập khẩu với số lượng lớn, thất thu cho ngân sách nhà nước hơn 7 tỷ đồng.

“Thực tế cho thấy, những thủ đoạn gian lận trên biển thường xuất phát từ việc lợi dụng đặc thù trong khai quan hàng hóa quá cảnh, hoặc chuyển cửa khẩu để giảm nghĩa vụ thuế. Các hàng hóa thường bị khai giá thấp hơn nhiều so với thực tế, hoặc khai sai chất lượng, nguồn gốc nhằm tránh thuế GTGT, thuế nhập khẩu và thuế tiêu thụ đặc biệt”, lãnh đạo Chi cục Điều tra chống buôn lậu nhấn mạnh.

Theo Bộ Tài chính, nhiều doanh nghiệp xuất nhập khẩu hiện nay đang sử dụng các thủ thuật khó phát hiện hơn, như khai man hồ sơ hàng hóa, chuyển giá trong nội bộ tập đoàn, hay lợi dụng các hiệp định thuế quan để xin mã HS code đặc thù. Đáng lo ngại hơn, có nhiều trường hợp doanh nghiệp lạm dụng hình thức tạm nhập tái xuất, hoặc khai khống hàng chuyển cảng nhưng thực tế đưa vào thị trường nội địa không khai báo.

Một vụ việc điển hình khác, qua kiểm soát hoạt động xuất khẩu hàng hoá đi Israel tại cảng Cái Mép - TP Hồ Chí Minh, cơ quan hải quan đã phát hiện vụ án buôn bán 525.000 bao thuốc lá giả nhãn hiệu “Manchester - United Kingdom”. Lô hàng do Công ty TNHH xuất nhập khẩu M.V đăng ký tờ khai hải quan tháng 4/2025 tại Hải quan Bắc Ninh - Chi cục Hải quan khu vực V và vận chuyển tới cảng Cái Mép để xuất đi Israel. Thực tế lô hàng do Công ty TNHH xuất nhập khẩu M.V xuất khẩu ủy thác cho người ủy thác xuất khẩu là Công ty TNHH Một thành viên Thuốc lá B.S. Tuy nhiên, trên tờ khai vận chuyển độc lập từ cảng Hải Phòng vào cảng Cái Mép để xuất khẩu ra nước ngoài thì hàng hóa trong container TCNU2523270 được khai báo là Tissue Paper (giấy ăn, giấy vệ sinh), hàng mới 100%.

Tăng cường liên thông, siết kỷ luật - cách hữu hiệu chặn trốn thuế trên biển

Trốn thuế trên biển đang đặt ra thách thức toàn diện đối với quản lý tài chính quốc gia. “Thực tế cho thấy, hành vi khai báo sai vận đơn, chia nhỏ chuyến hàng, lập công ty “ma” để lách thuế trong hoạt động logistics, tàu biển, đặc biệt là vận tải quốc tế và trung chuyển qua cảng biển Việt Nam… đang khiến cơ quan thuế và hải quan gặp nhiều khó khăn trong giám sát”, chuyên gia thị trường Trần Mạnh Hùng nhận định.

Trước thực trạng này, ngành Tài chính cần siết chặt hơn nữa kỷ cương thông qua việc liên thông dữ liệu điện tử giữa cơ quan thuế, hải quan và các cảng biển, đặc biệt là qua Cổng thông tin một cửa quốc gia (VNSW). Việc yêu cầu các hãng tàu, doanh nghiệp logistics khai báo vận đơn điện tử, manifest và dữ liệu container theo chuẩn thống nhất giúp tăng tính minh bạch, giảm nguy cơ làm giả chứng từ, lách thuế GTGT, thuế thu nhập doanh nghiệp hoặc thuế nhập khẩu.

Bên cạnh đó, một trong những giải pháp mang tính căn cơ là hoàn thiện khung pháp lý điều tiết hoạt động logistics và dịch vụ tàu biển xuyên biên giới, đồng thời nâng cao năng lực cán bộ quản lý, bảo đảm không để thất thu thuế từ lĩnh vực được coi là huyết mạch trong thương mại quốc tế này.

Hiện Cục Hải quan đang phối hợp với các hãng tàu, doanh nghiệp vận chuyển và logistics triển khai hệ thống kết nối, trao đổi dữ liệu điện tử qua Cổng thông tin một cửa quốc gia. Thông tin khai báo điện tử như vận đơn, manifest và dữ liệu container được truyền trực tiếp từ các hãng vận tải đến cơ quan hải quan, giúp tăng tính minh bạch và hỗ trợ kiểm tra, giám sát hàng hóa xuất nhập khẩu.

Ứng dụng công nghệ phân tích dữ liệu lớn (Big Data) và trí tuệ nhân tạo (AI) cũng đang được Cục Hải quan và Cục Thuế đẩy mạnh nhằm tự động hóa cảnh báo rủi ro, phát hiện bất thường về khối lượng, giá trị, tuyến vận tải…

Các chuyên gia khuyến nghị, liên thông với các nước đối tác thương mại là điều kiện bắt buộc để kiểm soát nguy cơ trốn thuế ngay từ nguồn. Xúc tiến các hiệp định chia sẻ dữ liệu thuế và hải quan với các nước đối tác thương mại, đặc biệt là Trung Quốc, Hàn Quốc, Singapore - những đầu mối vận tải hàng hải lớn.

Trong bối cảnh Việt Nam đang gia tăng xuất nhập khẩu và hội nhập sau đại dịch, trốn thuế trên biển trở thành "lỗ thủng" nguy hiểm. Đây không chỉ là vấn đề thu ngân sách, mà còn ảnh hưởng đến sự minh bạch, cạnh tranh lành mạnh và uy tín quốc gia. Việc nhìn thẳng và giải quyết rốt ráo những điểm nóng tại các thương cảng không chỉ giúp bảo vệ trật tự thuế mà còn đảm bảo đà phát triển bền vững của nền kinh tế biển./.