Tìm giải pháp xã hội hóa công tác cai nghiện ma túy

Quang cảnh buổi tạo đàm. Ảnh: L.V

Sáng 28/8, tại Trường Đại học Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội đã diễn ra tọa đàm với chủ đề "Cai nghiện ma túy: Vai trò của các đoàn thể xã hội, tổ dân phố, gia đình và cơ sở tôn giáo". Tọa đàm có sự tham gia của nhiều chuyên gia, nhà khoa học, diễn giả và đại diện các cơ sở tôn giáo nhằm tìm giải pháp xã hội hóa công tác cai nghiện ma túy - một vấn đề vẫn còn đang gặp nhiều thách thức.

Cai nghiện ma túy là một công tác phức tạp, khó khăn, đòi hỏi bên cạnh vai trò, trách nhiệm của Nhà nước, còn phải có sự tham gia rộng rãi của các chủ thể trong toàn xã hội. Ở nước ta, các tổ chức đoàn thể, tổ chức xã hội, tổ dân phố, gia đình và các cơ sở tôn giáo đóng vai trò rất quan trọng trong công tác cai nghiện ma túy. Tuy vậy vẫn còn nhiều bất cập, hạn chế trong bối cảnh cần phải xã hội hóa công tác cai nghiện ma túy ở nước ta.

Trình bày tham luận mở đầu, GS.TS Vũ Công Giao - Trường Đại học Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội đã tổng hợp, phân tích các mô hình điều trị rối loạn do sử dụng ma túy (SUD) có tính phổ biến trên thế giới. Các phương pháp này dù mức độ khác nhau, đều có tác dụng trong việc làm giảm tỷ lệ tử vong và tái sử dụng ma tuý.

Trong bối cảnh hiện nay, Luật Phòng, chống ma túy năm 2021 đang được sửa đổi, bổ sung, trong đó chú trọng khuyến khích cai nghiện tự nguyện và cơ chế hỗ trợ các gia đình và tổ chức tham gia cai nghiện ma tuý, những mô hình quốc tế được gợi ý là nguồn tham khảo hữu ích cho việc xây dựng dịch vụ điều trị ma túy tại Việt Nam theo hướng tăng cường tính hiệu quả và sự tham gia của xã hội.

Nhận thức rõ về vai trò xã hội trong công tác cai nghiện ma túy ở Việt Nam, PGS.TS Đặng Minh Tuấn - Trường Đại học Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội cho biết, công tác tuyên truyền, giáo dục cho thanh thiếu niên ở Việt Nam chưa thực sự hiệu quả. Người nghiện và tái nghiện chủ yếu rơi vào nhóm tuổi này, với tỷ lệ cao nhất trong khu vực Đông Nam Á. Các chương trình tuyên truyền thường còn hình thức, thiếu hấp dẫn và chưa trang bị được kỹ năng ứng phó, từ chối hay quản lý cảm xúc. Do vậy, tỷ lệ tái nghiện vẫn rất cao (70–80% hoặc hơn). Bên cạnh đó, mạng xã hội có ảnh hưởng tiêu cực, dẫn đến nhiều nhận thức sai lệch, phiến diện và dễ kích động. Ngay cả các chủ thể chính như gia đình, nhà trường, đoàn thể, tổ chức xã hội cũng chưa có đủ năng lực để đồng hành trong giáo dục phòng ngừa. Đặc biệt, định kiến xã hội vẫn còn nặng nề, coi người nghiện là "tội phạm" hay "tệ nạn" hơn là "người bệnh", khiến quá trình phòng ngừa và hỗ trợ thêm khó khăn.

Theo PGS.TS Đặng Minh Tuấn, phòng, chống ma túy không thể chỉ dựa vào mô hình cai nghiện bắt buộc hay các biện pháp cưỡng chế, mà cần coi trọng giáo dục, nâng cao nhận thức và phát huy vai trò xã hội như một trụ cột trung tâm. Thông qua kinh nghiệm quốc tế cho thấy, với sự tham gia chủ động của gia đình, cộng đồng, đoàn thể, tổ chức xã hội và cơ sở tôn giáo có ý nghĩa quyết định trong việc phòng ngừa, hỗ trợ cai nghiện và tái hòa nhập.

Trình bày tham luận tại tọa đàm, PGS.TS Đỗ Lan Hiền - Viện Dân tộc và Tôn giáo, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh đã chỉ ra những ưu nhược điểm của mô hình cai nghiện của đạo Tin Lành. Theo đánh giá từ các cơ quan chức năng, mô hình cai nghiện của đạo Tin lành không khác biệt gì so với các phương pháp cai nghiện tại các cơ sở công lập, theo quy trình: Tiếp nhận - cắt cơn - tác động tâm lý - tái hòa nhập.

Về góc độ ưu điểm, mô hình cai nghiện của đạo Tin lành được tiếp cận từ góc độ nâng đỡ tinh thần, khơi dậy niềm tin được tha thứ và làm lại cuộc đời. Theo mô hình này, việc người cai nghiện được sống trong một môi trường thân thiện, tự nguyện không ép buộc, kết hợp với lao động và phục hồi nhân cách, đặc biệt chú trọng quá trình phục hồi hậu cai nghiện sẽ giúp người cai nghiện có động lực mạnh hơn để thay đổi, hạn chế cảm giác bị cô lập hay kì thị và qua đó giảm tỉ lệ tái nghiện.

PSG.TS Đỗ Lan Hiền cũng cho biết, mặc dù có những ưu điểm trên nhưng do hiện nay thiếu khung pháp lý, thiếu cơ chế phối hợp với ngành y tế, thiếu những nghiên cứu khoa học kiểm chứng, thiếu đội ngũ chuyên môn nên hoạt động cai nghiện của đạo Tin lành vẫn chưa được áp dụng phổ biến và rộng rãi. Các tổ chức tôn giáo có mạng lưới cơ sở phủ khắp đất nước (đặc biệt ở nông thôn, vùng dân tộc thiểu số) là lợi thế trong việc tiếp cận, hỗ trợ và theo dõi người nghiện ma túy. Tôn giáo tham gia cai nghiện đúng chủ trương của Đảng và Nhà nước, giảm tải cho Nhà nước. Phát huy mọi nguồn lực, sức mạnh đoàn kết xã hội. Tôn giáo tham gia hoạt động cai nghiện là cách tiếp cận mới: nhân văn, hiệu quả.

Từ các công tác thực tiễn trong việc xây dựng mô hình hiệu quả - hợp tác giữa cai nghiện Công lập và Tư nhân, Mục sư Nguyễn Thế Trung - Tổng Ủy Viên Thường Trực Hội Đồng Quản Nhiệm Tổng Hội Trưởng Khu Vực 1 (Miền Bắc) - Hội Thánh Tin Lành Liên Hiệp Truyền Giáo Việt Nam cũng đã chia sẻ, công tác hỗ trợ cai nghiện ma túy hiện nay đang được thực hiện ở 120 cơ sở tại nhiều tỉnh, thành trên cả nước. Số người được hỗ trợ cai nghiện ma túy trong khoảng 20 năm nay và đặc biệt trong vòng 5 năm trở lại đây ước tính lên tới hàng nghìn người và hiện nay đang hỗ trợ nội trú từ khoảng 1500 - 2000 người tại các cơ sở của hội thánh một cách lành mạnh. Phương pháp hỗ trợ cai nghiện ma túy dựa trên 3 trụ cột: Đức tin và tình yêu thương, tấm gương những người đã chiến thắng ma túy và sự đồng hành tin cậy giữa cộng đồng, gia đình và Hội thánh.

Mục sư Trung cũng nhấn mạnh, nghiện ma túy không chỉ là vấn đề về thể chất, mà còn là vết thương tâm lý và tinh thần. Chính vì vậy, trọng tâm chính trong công tác của hội chính là việc hỗ trợ người nghiện ma túy thoát khỏi những vết thương về mặt tâm lý và tinh thần. Nhiều người từng nghiện ma túy, sau khi cai nghiện thành công nay đã trở thành Mục sư, giáo viên, kỹ sư, doanh nhân,... Công tác cai nghiện ma túy không chỉ cứu lấy một cá nhân mà còn cả gia đình, thậm chí nhiều thế hệ, không chỉ là một công việc nhân đạo mà còn góp phần xây dựng một xã hội khỏe mạnh, an toàn và nhân ái.

Tại buổi tọa đàm, các diễn giả, chuyên gia, nhà khoa học, đại diện các tổ chức xã hội, đoàn thể, tôn giáo cũng đã thảo luận sôi nổi mà đưa ra được những giải pháp thiết thực giúp công tác cai nghiện ma túy ngày càng hiệu quả, bền vững.