Triển vọng dư thừa thời đại AI
Hình tượng "chiếc đèn thần" đã được tỷ phú công nghệ giàu nhất thế giới Elon Musk nhắc đến vào thời điểm AI bắt đầu bùng nổ. Ông Musk cho rằng trí tuệ nhân tạo (AI) giống như "một vị thần đèn" - có thể ban cho bạn bất kỳ điều ước gì bạn muốn.
Tỷ phú Elon Musk - Giám đốc điều hành hãng Tesla cho biết: "Tôi nghĩ rằng nhìn chung, trí tuệ nhân tạo AI có tiềm năng mang lại tác động tích cực và tạo ra một tương lai dư thừa của cải, nơi không còn tình trạng khan hiếm hàng hóa và dịch vụ. Nhưng vấn đề này có phần giống như câu chuyện thần đèn: khi bạn có một vị thần đèn có thể ban cho mọi điều ước, hiếm khi những câu chuyện đó có kết thúc tốt đẹp".
Vị thần đèn AI - như lời tỉ phú ElonMusk nói - có những thuật toán và dữ liệu giúp tạo ra của cải và dịch vụ mà không bị giới hạn bởi lao động con người. Nhưng cũng vì thế, sẽ có nhiều việc làm của chúng ta sẽ bị mất đi vĩnh viễn.
Trong bối cảnh như vậy, tuần qua, những ông trùm công nghệ như Elon Musk của Tesla và Sam Altman của OpenAI đã lên tiếng ủng hộ việc phát tiền mặt vô điều kiện cho người lao động theo mô hình được gọi là "Thu nhập cơ bản phổ quát" (hay còn gọi là UBI). Đột nhiên, một ý tưởng từng bị cho là khuyến khích sự lười biếng, lại trở thành một trong những từ khóa hot nhất của thời kỳ bùng nổ AI.
Mô hình "lai" giữa các loại hình trợ cấp toàn dân
Hy Lạp từ tháng 3 vừa qua đã triển khai một mô hình "lai" giữa Thu nhập cơ bản phổ quát (UBI) và Trợ cấp thất nghiệp truyền thống.Với số tiền 100 triệu euro từ EU, chương trình trợ cấp của Hy Lạp sẽ áp dụng với 15.000 người thất nghiệp và dự kiến kéo dài đến năm 2027.
Khác với mô hình Thu nhập cơ bản phổ quát, nơi mọi công dân đều được nhận trợ cấp để đủ sống - bất kể có đi làm hay không, mô hình tại Hy Lạp vẫn gắn điều kiện phải có lịch sử làm việc và đóng góp vào quỹ bảo hiểm.
Trước Hy Lạp, một số địa phương tại một số nước cũng đã thử nghiệm hệ thống trả lương toàn dân.
Tại Ontario, Canada, từ năm 2017-2019, áp dụng cho khoảng 4.000 người có thu nhập thấp, với mỗi cá nhân được chi trả tối đa 16.989 CAD/năm.
Tại Phần Lan, từ năm 2017 - 2018, áp dụng cho 2.000 người thất nghiệp, mỗi người nhận 560 EUR/tháng vô điều kiện trong hai năm.
Tại Stockton, California, Mỹ, từ năm 2019-2021, thí điểm chi trả 500 USD hàng tháng cho 125 cư dân thu nhập thấp.
Ông Kelvin Bridges - 57 tuổi chia sẻ: "Nếu bạn cho tôi 500 USD, tôi sẽ ngừng tìm việc sao? Chắc chắn là không. Bởi vì đó là 500 USD trong nền kinh tế này. Bạn đang đùa tôi à? Số tiền đó sẽ bị nuốt chửng nhanh đến mức khiến bạn chóng mặt".
Chị Erica Ramirez - 22 tuổi tâm sự: "Điều này thực sự giúp ích cho tôi vì hiện tại tôi đang thất nghiệp. Vì vậy, nó sẽ giúp chồng tôi có thu nhập và giúp tôi lo đồ đạc cho con gái".
Hiện nay, trong khi nhiều người nghĩ về Thu nhập cơ bản phổ quát (UBI) như một hệ thống do người đóng thuế tài trợ, giới tinh hoa của Thung lũng Silicon lại hình dung AI sẽ thay thế con người làm hầu hết các công việc và tài trợ cho các khoản chi trả thông qua việc tiết kiệm chi phí và tăng doanh thu.
Theo tỉ phú Elon Musk, tương lai của AI sẽ là "thời đại sung túc" với "thu nhập cao phổ quát" thay vì "thu nhập cơ bản phổ quát". Lúc đó sẽ "không cần việc làm". Thay vào đó, việc làm sẽ chỉ dành cho những ai muốn có công việc để "tôn vinh giá trị bản thân". Và một trong những thách thức trong tương lai là "làm thế nào để bạn tìm thấy ý nghĩa của cuộc sống?".
Châu Âu có lẽ là châu lục ủng hộ mạnh mẽ nhất ý tưởng về trợ cấp xã hội cho những người rơi vào hoàn cảnh khó khăn
Góc nhìn từ châu Âu về cơ chế trợ cấp xã hội
Châu Âu có lẽ là châu lục ủng hộ mạnh mẽ nhất ý tưởng về trợ cấp xã hội cho những người rơi vào hoàn cảnh khó khăn, mất đi thu nhập hoặc không có khả năng lao động.
Tại một trong những Trung tâm Hỗ trợ Xã hội công ích ở Thành phố Brussels, nơi thực hiện một phần trong Chính sách an sinh xã hội của Nhà nước Bỉ, hàng năm, khoảng 5% người dân của Thành phố đến những văn phòng giống như tại đây để xin nhận trợ cấp của chính quyền. Các hình thức xin trợ cấp tại Bỉ rất đa dạng, đó có thể là những dịch vụ cụ thể như: hỗ trợ mua thực phẩm, hỗ trợ y tế, giảm tiền điện, tiền nước. Bên cạnh đó có hình thức chu cấp tiền trợ cấp xã hội hàng tháng. Đây không hẳn là trợ cấp thất nghiệp mà chính xác hơn là khoản tiền xã hội hỗ trợ cho các cá nhân không có thu nhập để giúp họ có thể sống được ở mức tối thiểu.
Ông Sébastien Lepoivre - Chủ tịch Liên đoàn các trung tâm hỗ trợ xã hội, Brussels, Vương quốc Bỉ nêu ý kiến: "Ở trường hợp "chung sống", mỗi người trưởng thành, khi nhận trợ cấp, sẽ nhận được gần 900 euro hàng tháng. Nếu sống một mình thì sẽ là 1.314 euro và khi có thêm người phụ thuộc, họ sẽ nhận 1.770 euro. Các khoản trợ cấp này không bị giới hạn về thời gian. Nhưng có ràng buộc giữa người thụ hưởng và cơ quan hành chính. Đó là: nếu họ không đau ốm, không già yếu, không bị khuyết tật đến mức không thể học hành hay lao động thì người thụ hưởng phải có một kế hoạch tìm việc rõ ràng".
Cách đây 10 năm, Thuỵ Sĩ đã từng trưng cầu dân ý về việc cấp một mức thu nhập cơ bản tối thiểu chung toàn dân. Ý tưởng đó đã bị đa phần phản đối nên không thể triển khai. Nhưng hai năm sau đó, 2017 và 2018, Chính phủ Phần Lan đã thử nghiệm hình thức này cho 2.000 người thất nghiệp. Đáng chú ý là, trong quá suốt quá trình thử nghiệm nếu người thất nghiệp tìm được việc mới thì vẫn tiếp tục được quyền nhận 560 EUR mỗi tháng như trước. Hiện giờ chưa nơi nào triển khai mô hình hoàn toàn giống như Phần Lan, nhưng ý tưởng này đã được nhiều chính trị gia ở các nước châu Âu đem ra bàn bạc.
Ông Sébastien Lepoivrev - Chủ tịch Liên đoàn các trung tâm hỗ trợ xã hội, Brussels, Vương quốc Bỉ cho biết thêm: "Một trong những rủi ro lớn mà người ta hay nói bây giờ, đó là: Nếu tất cả mọi người hưởng trợ cấp cơ bản như nhau thì sẽ không ai còn động lực để làm việc nữa. Vì nó giống như là nhận về một khoản tiền miễn phí vậy, dù chúng ta biết, không có cái gì miễn phí hết. Đây là lập luận thường thấy ở những người cánh hữu.
Ở chiều ngược lại, có những Đảng khác cho rằng: Đây là vấn đề "Bình đẳng về cơ hội". Việc "trao một khoản thu nhập cơ bản" không gây cản trở mọi người tiến lên. Không phải vì "nhận tiền trợ cấp rồi" mà người ta sẽ không còn phát triển hơn nữa trong xã hội.
Đây thực sự là hai luồng tư tưởng trái ngược nhau. Tôi cho rằng, cần phải phân tích số liệu như cách mà Phần Lan đã làm, nhưng có lẽ cần thử nghiệm trên quy mô lớn hơn, để có thể biết được mô hình này hiệu quả đến đâu".
Châu Âu đang đối mặt với tình trạng dân số già đi, tỷ lệ người trong độ tuổi lao động giảm sút. Vậy nên các nước đều đang tìm cách để tăng nguồn phúc lợi xã hội hoặc bằng cách tăng tuổi hưu, hoặc cải cách chế độ trợ cấp xã hội. Tháng 3 vừa rồi, Hy Lạp đã triển khai thí điểm một dự án với 15.000 người thất nghiệp, theo đó đáng chú ý, mức trợ cấp thời gian đầu sẽ cao, nhưng sau giảm dần để khuyến khích người thất nghiệp sớm quay trở lại thị trường lao động.
Câu chuyện Phần Lan thí điểm chương trình Thu nhập cơ bản phổ quát (UBI) đang được các lãnh đạo EU quan tâm và mổ xẻ kĩ hơn.
Bà Nguyễn Diệu Linh - Bí thư thứ nhất, Đại sứ quán Việt Nam tại Phần Lan chia sẻ: "Phần Lan đã triển khai chương trình thí điểm thu nhập cơ bản trong hai năm 2017-2018. Theo kết quả công bố năm 2019, chương trình không làm tăng tỷ lệ có việc làm, nhưng mang lại lợi ích tinh thần và sự tin tưởng xã hội hơn cho nhóm người này. Tỷ lệ thất nghiệp của hần Lan hiện ở mức cao gần 10%. Theo khảo sát của Tập đoàn ngân hàng OP – một tập đoàn lớn hàng đầu Phần Lan, hơn một nửa số công ty đã có kế hoạch thay thế một số công việc bằng AI trong thời gian tới.
Ở Phần Lan, trợ cấp thất nghiệp được chi trả từ hai hệ thống khác nhau. Nếu người thất nghiệp tham gia quỹ thất nghiệp và đáp ứng được yêu cầu công việc trong thời gian đi làm, họ sẽ được nhận trợ cấp từ quỹ này. Quyền lợi từ quỹ được xác định dựa trên mức lương khi đi làm.
Nếu không phải thành viên của quỹ thất nghiệp, người thất nghiệp sẽ nhận trợ cấp thất nghiệp cơ bản với mức trợ cấp như nhau từ Viện Bảo hiểm Xã hội Phần Lan. Tuy nhiên, quá trình xét duyệt, điều kiện xét duyệt, thời gian nhận trợ cấp ngày càng thắt chặt và khắt khe hơn do bối cảnh nợ công của Phần Lan hiện đang ở mức cao. Thậm chí người nước ngoài cư trú ở Phần Lan với visa lao động có thể bị tước giấy phép cư trú và phải về nước nếu thất nghiệp từ 3-6 tháng tuỳ ngành nghề mà không tìm được việc làm.
Chính phủ Phần Lan hiện đang đưa ra kế hoạch về một chế độ phúc lợi an sinh xã hội chung cho người thất nghiệp. Mức trợ cấp an sinh xã hội cơ bản sẽ là 37,21 euro mỗi ngày. Mức này tương đương với số tiền trợ cấp thất nghiệp cơ bản được chi trả vào năm 2025. Nếu được Quốc hội phê duyệt, chế độ này sẽ thay thế cho trợ cấp thất nghiệp cơ bản từ năm 2026".
Câu chuyện thất nghiệp do công nghệ sẽ ngày càng nhiều. Nhưng việc chi trả thu nhập cơ bản toàn dân cũng gây tranh cãi. Theo Sam Altman, CEO của Open AI, thay vì tiền, mọi người đều có thể nhận được "một phần sở hữu trong bất cứ thứ gì AI tạo ra". Điều đó sẽ cho phép sự giàu có do AI tích lũy được phân bổ cho toàn bộ dân số, theo một khái niệm mới mang tên "Sự giàu có cực độ phổ quát".
Bình luận (0)