Tham vấn tâm lý học đường: "Điểm nghẽn" nào cần tháo gỡ?

Ảnh minh họa ChatGPT

Hiện nay vấn đề sức khỏe tâm thần của lứa tuổi học sinh nhận được rất nhiều sự quan tâm từ phía nhà trường, phụ huynh và từ chính các em. Tuy nhiên, việc triển khai hoạt động tham vấn tâm lý học đường vẫn còn không ít vấn đề bất cập, tạo nên rào cản, "điểm nghẽn" trong cách tiếp cận cũng như khả năng can thiệp, hỗ trợ kịp thời khi cần thiết.

Ba năm qua, Trường Phổ thông Năng Khiếu thuộc Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh đã phối hợp với Psyhub - một đơn vị chuyên sâu về tư vấn tâm lý học đường - để triển khai các hoạt động, chương trình hỗ trợ cho học sinh. Được biết, nhà trường đã thiết kế quy trình tiếp nhận học sinh kỹ lưỡng, phân tầng mức độ, đảm bảo tính bảo mật, đồng thời phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường và chuyên gia trong việc theo dõi - hỗ trợ - đánh giá tiến trình học sinh.

Con có quyền được mệt không?

Trong cuộc trò chuyện ở buổi gặp gỡ giữa các phụ huynh, chị M.T. có con đang theo học ở một trường THPT chuyên trên địa bàn TP Hồ Chí Minh kể rằng, ở thời điểm con học ôn thi từ lớp 9 vào 10, chị phát hiện trên tay con có khá nhiều những vết rạch. Sau khi gặng hỏi, chị được biết con không có ý định hủy hoại bản thân nhưng khi quá căng thẳng, áp lực với bài vở, với việc đạt được mục tiêu vào ngôi trường mình mơ ước, một cách vô thức những tác động lên tay trở thành thói quen của con lúc nào không hay. Khi đó, chị M.T. đã dành nhiều thời gian để tìm hiểu các thông tin cần thiết để hỗ trợ tâm lý, giúp con thoải mái hơn, gỡ bỏ sức ép trước kỳ thi quan trọng.

Có một thực tế là, nếu như nhiều học sinh bị áp lực vì không đủ giỏi như mong đợi của cha mẹ, cũng như kỳ vọng của bản thân thì cũng có không ít học sinh giỏi nhưng luôn trong trạng thái lo âu, sợ thất bại, mất ngủ kéo dài. Các học sinh giỏi, học sinh trường chuyên thường phải luôn cố gắng thể hiện năng lực nổi trội, tuy nhiên chính các em cũng lại rất khao khát một không gian "bình thường", nơi các em được phép yếu đuối hay đơn giản được là chính mình.

Theo Tiến sĩ Đào Minh Hồng - một giáo viên tham vấn tâm lý của Trường Phổ thông Năng khiếu - điều khó trong việc triển khai hoạt động này một cách bài bản, hiệu quả không phải là "có chuyên gia", mà là làm sao để học sinh tin tưởng, phụ huynh không e dè, và giáo viên không đứng ngoài cuộc.

"Tôi nhớ có lần, một học sinh có thành tích học tập rất tốt đến gặp tham vấn tâm lý trong giờ ra chơi. Em không nói gì nhiều, chỉ khóc và cuối cùng hỏi một câu Cô ơi, em có được quyền mệt không?. Những học sinh giỏi thường được kỳ vọng rất cao, nhưng liệu có mấy ai hỏi rằng, các em đang cảm thấy gì, đang cô đơn hay áp lực thế nào? Có em đến từ gia đình tưởng như hoàn hảo nhưng cảm thấy đơn độc, không ai hiểu mình. Đáng chú ý, một số em tìm đến các trang mạng ẩn danh để trút nỗi lòng, hoặc tệ hơn là tự hủy hoại bản thân khi không tìm được người lắng nghe. Chính từ những khoảnh khắc như vậy, tôi mới thấy rằng tâm lý học đường không phải là hoạt động phụ trợ, mà cần trở thành mạch ngầm nuôi dưỡng đời sống tinh thần trong trường học" - Tiến sĩ Đào Minh Hồng chia sẻ.

Bỏ điện thoại xuống để sống và học tập thật hơn, hạnh phúc hơn

Ngày 10/7, Sở Giáo dục và Đào tạo TP Hồ Chí Minh đã có thông báo kết luận của ông Nguyễn Văn Hiếu - Giám đốc Sở - tại Hội nghị giao ban sau khi hợp nhất 3 tỉnh. Theo đó, ông Nguyễn Văn Hiếu giao nhiệm vụ cho Phòng Học sinh, Sinh viên nghiên cứu tham mưu phương án đề xuất không cho học sinh sử dụng điện thoại di động trong giờ ra chơi và trong hoạt động giáo dục tại trường. Chỉ riêng những trường hợp giáo viên bộ môn cho phép để thực hiện nhiệm vụ trong giờ học thì học sinh mới được sử dụng điện thoại.

Song song đó, Sở đề xuất tổ chức các hoạt động trong giờ ra chơi nhằm tạo điều kiện để học sinh gắn kết với nhau, đồng thời các em cũng được rèn luyện các hoạt động thể dục thể thao. Các hoạt động này dự kiến sẽ được thực hiện ngay trong năm học 2025-2026.

Thực tế, từ tháng 11 năm 2024, Trường Phổ thông Năng khiếu đã ra thông báo yêu cầu học sinh không sử dụng điện thoại nhằm tăng cường sự tập trung, nâng cao hiệu suất học tập. Nhà trường đã trang bị ở mỗi phòng học một tủ đựng điện thoại di động gồm nhiều ngăn và được đánh số thứ tự. Học sinh tự bỏ điện thoại vào đúng ngăn theo số thứ tự của mình trong giờ học và được lấy lại khi kết thúc tiết/buổi học.

Trước đó, tại Lễ Khai giảng năm học mới 2024 - 2025 của trường, PGS.TS Vũ Hải Quân, Giám đốc Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh, đã có phát biểu thu hút được sự quan tâm, đồng tình của đông đảo phụ huynh, học sinh trong đó nhấn mạnh: "Sử dụng điện thoại để tìm kiếm thông tin phục vụ học tập là tốt. Nhưng đừng để điện thoại âm thầm biến học sinh trở thành tù binh của mạng xã hội và game. Nhà tù vô hình này có thể chôn vùi tuổi thanh xuân, hoài bão và khát vọng của các em. Bớt sử dụng điện thoại, bớt những cám dỗ tầm thường, dồn tâm trí cho những công việc phi thường".

Hạn chế hoặc cấm sử dụng điện thoại di động trong trường học được xem là giải pháp giảm thiểu các kích thích tiêu cực từ mạng xã hội, hạn chế sự so sánh không lành mạnh, bắt nạt ẩn danh và đưa học sinh khỏi thế giới ảo để trở về với tương tác thật. Tuy nhiên, điều này chỉ hiệu quả nếu nhà trường đồng thời tăng cường hoạt động trải nghiệm, kết nối, và chăm sóc tinh thần, để học sinh không cảm thấy bị tước đoạt mà thấy mình đang được quan tâm. "Khi các em không nhìn vào màn hình nữa, ta phải đảm bảo các em được nhìn vào mắt thầy cô, được nghe giọng bạn bè, được chơi, được sống. Cấm điện thoại chỉ là bước đầu - vấn đề là chúng ta cho các em cái gì thay thế?", Tiến sĩ Đào Minh Hồng cho biết.

Tháo gỡ "điểm nghẽn" như thế nào?

Chương trình Giáo dục phổ thông mới nhấn mạnh vào phát triển phẩm chất, năng lực cá nhân và sự thích ứng với xã hội. Tuy nhiên, để học sinh phát triển toàn diện, các em cần có sự ổn định về tinh thần. Áp lực từ học tập, kỳ vọng gia đình, cạnh tranh ở học đường, cùng với ảnh hưởng từ mạng xã hội khiến các em dễ rơi vào trạng thái căng thẳng, mất phương hướng. Tâm lý học đường không còn là "dịch vụ hỗ trợ", mà nên được thiết kế như một thành phần cốt lõi trong cấu trúc nhà trường hiện đại.

"Điều khiến tôi trăn trở nhất không chỉ là biểu hiện khủng hoảng mà là sự thiếu hụt một hệ thống hỗ trợ tinh thần bài bản và bền vững trong nhà trường. Khi các em cần giúp đỡ, rất tiếc là không phải lúc nào cũng có một nơi an toàn và chuyên nghiệp để các em tìm đến", "Chúng ta vẫn xem trọng thành tích học tập hơn là sự phát triển hài hòa và cân bằng của học sinh. Tâm lý học đường chưa được nhìn nhận như một yếu tố cốt lõi để phát triển con người toàn diện" - GS.TS Huỳnh Văn Sơn, Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm TP Hồ Chí Minh cho biết.

Từ quá trình tìm hiểu và đồng hành nhiều năm qua với vai trò tham vấn tâm lý cho học sinh, Tiến sĩ Đào Minh Hồng nhìn nhận: "Tôi cho rằng điểm nghẽn lớn nhất chính là định kiến. Rất nhiều người lớn, dù là phụ huynh hay giáo viên, vẫn tin rằng học sinh cần cứng rắn, tự vượt qua. Một số phụ huynh khi nghe con nói đang tham vấn tâm lý, lại hoảng sợ như thể đó là dấu hiệu của điều gì ghê gớm. Có phụ huynh còn xin rút hồ sơ tư vấn vì… sợ ảnh hưởng đến hình ảnh gia đình. Chính vì thế, làm tham vấn tâm lý học đường không thể chỉ chăm chăm vào học sinh. Phải thay đổi cả người lớn, đồng hành với phụ huynh và cả đội ngũ giáo viên để xây dựng một văn hóa chấp nhận, thấu cảm, không phán xét. Thách thức lớn nhất là thiếu nhân sự chuyên môn ngay trong trường học, khiến việc phát hiện - can thiệp - theo dõi không liền mạch. Ngoài ra, cơ chế phối hợp giữa trường học - phụ huynh - chuyên gia tâm lý chưa có quy trình chuẩn, dẫn đến việc bỏ sót những ca cần hỗ trợ sớm".