Tái định vị doanh nghiệp Nhà nước

Doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) đang nắm giữ khối tài sản khổng lồ nhưng hiệu quả hoạt động lại chưa tương xứng với nguồn lực. Trong bối cảnh kinh tế tư nhân vươn lên mạnh mẽ và hệ thống pháp lý đang dần được “cởi trói”, các DNNN buộc phải tái định vị: từ “người chơi chính” trở thành “đầu tàu chiến lược” dẫn dắt phát triển hệ sinh thái kinh tế quốc gia.

Chủ tịch các tập đoàn nhà nước là những “siêu nhân”

Nói về những nút thắt, khó khăn của DNNN, ông Nguyễn Kim Hùng - Phó Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam (VinaSME) - cho rằng, các Chủ tịch và Giám đốc các công ty Nhà nước là những “siêu nhân”. Bởi họ vừa phải kinh doanh có lãi trong mọi hoàn cảnh vừa phải tuân thủ các quy định về quản lý vốn.

“Không chỉ đơn thuần đảm bảo lợi nhuận kinh doanh, Chủ tịch, Giám đốc các DNNN phải cùng lúc thực hiện các mục tiêu chính trị, xã hội, ví dụ giữ ổn định giá cả đầu vào chiến lược, hoặc ưu tiên phục vụ các vùng sâu, vùng xa, điều mà doanh nghiệp tư nhân ít khi phải đối mặt”, ông Hùng cho biết.

Ông Hùng đánh giá, lãnh đạo DNNN hiện đang đứng trước yêu cầu “phải chạy nhanh, không được vấp ngã”. Đây thực sự là một áp lực rất lớn và đặc thù, khác biệt căn bản so với lãnh đạo các doanh nghiệp tư nhân.

Bên cạnh cơ chế, ông cũng chỉ ra những vấn đề nội tại trong chính các DNNN. Theo ông Hùng, nhiều DNNN có mô hình quản trị lạc hậu khi vận hành giống như một cơ quan hành chính lớn, thiếu áp lực cạnh tranh thực sự. Văn hóa quản trị theo hiệu suất và chuẩn mực quản trị quốc tế chưa được áp dụng mạnh mẽ, khiến động lực đổi mới bị hạn chế đáng kể…

Phân tích sâu hơn về vấn đề này, GS TS Hoàng Văn Cường - Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội cho biết, trước thời điểm 1/8/2025, các DNNN chịu sự điều chỉnh của Luật Quản lý, sử dụng vốn Nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp (Luật số 69). Ông Cường đánh giá, Luật số 69 quy định chặt chẽ về trách nhiệm bảo toàn và phát triển vốn Nhà nước tại doanh nghiệp, đặt ra yêu cầu doanh nghiệp phải hoạt động có lãi, không để xảy ra tình trạng lỗ kéo dài.

Ông Cường cho biết, dù cơ hội thu lãi rất rõ ràng song nếu tiềm ẩn rủi ro, doanh nghiệp cũng có thể không dám làm. Chính vì điều này đã khiến nhiều DNNN trở nên kém năng động, không thể sáng tạo như các doanh nghiệp tư nhân.

Ngoài ra, cơ chế quản lý cũng là một trong những nguyên nhân khiến DNNN chưa thể bứt phá. Nhiều dự án muốn đầu tư, DNNN phải xin cấp có thẩm quyền phê duyệt, quyền quyết định không thuộc các Chủ tịch, Giám đốc DNNN.

“Thị trường luôn biến động, thay đổi thường xuyên, khi nhìn thấy cơ hội thì phải quyết định định ngay. Song nếu nhìn thấy cơ hội kinh doanh, phải lập dự án, phải trình cơ quan chức năng để phê duyệt, cơ hội có thể đã trôi đi mất rồi. Điều này làm cho các DNNN hoạt động kém hiệu quả. Nếu có hiệu quả thì cũng không tương xứng với vị thế, tiềm lực”, ông Cường chỉ ra những “nút thắt” với các DNNN.

“Người chơi chính” thành “nhà kiến tạo”

Sự vươn lên mạnh mẽ của các doanh nghiệp tư nhân đang đặt ra thách thức không hề nhỏ với DNNN. Nhất là khi mới đây, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 68 về phát triển kinh tế tư nhân, trong đó xác định kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc gia.

Trong bối cảnh mới, câu hỏi đặt ra vai trò của khu vực kinh tế Nhà nước nói chung và DNNN sẽ như thế nào?

Trả lời câu hỏi này, GS TS Hoàng Văn Cường khẳng định, khi kinh tế tư nhân phát triển không có nghĩa là kinh tế Nhà nước lùi lại hay bị lu mờ.

Trước đây, khi nói đến kinh tế Nhà nước, người ta thường đồng nhất với các doanh nghiệp quốc doanh hay DNNN. Ngày nay, kinh tế Nhà nước không chỉ giới hạn trong các DNNN mà bao gồm toàn bộ những hoạt động kinh tế có sự tham gia và điều tiết của Nhà nước. Ông Cường khẳng định, vai trò ổn định vĩ mô của kinh tế Nhà nước là vô cùng quan trọng.

“Kinh tế Nhà nước đóng vai trò trụ cột, dẫn dắt ở những ngành, các lĩnh vực quan trọng mà Nhà nước cần phải nắm vững, cần phải điều tiết. Kinh tế tư nhân vươn lên, không có nghĩa là kinh tế Nhà nước mất vai trò đi. Điều quan trọng là kinh tế Nhà nước xác định đúng chỗ, đúng vị trí. Chỗ nào là trụ cột, chỗ nào cần phải dẫn dắt, cái gì cần phải dẫn dắt. Thông qua đó, Nhà nước định hướng phát triển nền kinh tế, ổn định kinh tế vĩ mô”, ông Hoàng Văn Cường nhấn mạnh.

Cùng quan điểm, ông Nguyễn Kim Hùng - Phó chủ tịch VinaSME cho rằng, trong bối cảnh Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 68 xác định kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất, vai trò của kinh tế Nhà nước không hề suy giảm, mà cần tái định vị theo hướng rõ nét và chiến lược hơn.

Thay đổi lớn nhất và mang tính bước ngoặt là việc chuyển dịch vai trò của kinh tế Nhà nước từ vị trí “người chơi chính trên thị trường” sang vai trò “nhà kiến tạo thể chế và đầu tàu đổi mới sáng tạo”.

Lấy ví dụ trường hợp của EVN, ông Hùng cho rằng, thay vì độc quyền toàn bộ ngành điện, tập đoàn nên đóng vai trò điều phối, kiến tạo một môi trường cạnh tranh minh bạch và mở rộng cơ hội cho tư nhân tham gia đầu tư mạnh mẽ vào năng lượng tái tạo.

Hết thời “giao gì làm nấy”

Để tăng sức cạnh tranh, tạo sự bứt phá của DNNN trong bối cảnh mới, tháng 5 vừa qua, Quốc hội đã thông qua Luật Quản lý và đầu tư vốn Nhà nước tại doanh nghiệp (Luật số 68, có hiệu lực từ 1/8/2025) thay cho Luật số 69 với nhiều sự “cởi trói” cho DNNN về quản trị, lương thưởng, quản lý vốn…

Theo GS TS Hoàng Văn Cường - Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội, trước đây DNNN là một chủ thể hoạt động theo sự điều hành của Nhà nước. Nhà nước bảo làm gì, giao làm gì, cho làm gì thì làm cái đấy.

Nhưng với Luật số 68, DNNN phải tự quyết định chiến lược kinh doanh, kế hoạch kinh doanh hàng năm. Điều này đồng nghĩa việc DNNN phải tái định vị doanh nghiệp của mình, xem thế mạnh của mình ở đâu trong ngành nghề kinh doanh cũng như trong nền kinh tế, từ đó tìm được hướng đi riêng của mình.

Theo ông Nguyễn Kim Hùng - Phó chủ tịch VinaSME, các tập đoàn và tổng công ty Nhà nước nhất định phải có chiến lược phát triển hoàn toàn mới, rõ ràng hơn, cụ thể hơn, đặc biệt là phải tái định vị mạnh mẽ. Tái định vị ở đây là chuyển từ vai trò “đơn vị kinh doanh thuần túy” sang “bệ đỡ và đầu tàu của hệ sinh thái doanh nghiệp quốc gia”. Để thực hiện thành công chiến lược này, DNNN phải áp dụng mạnh mẽ mô hình quản trị hiện đại, phân định rạch ròi ba vai trò: chủ sở hữu - điều hành - giám sát. Đặc biệt, phải có cơ chế đãi ngộ tương xứng để thu hút và giữ chân người tài thực sự.

“Chỉ khi được tái định vị đúng đắn, các DNNN mới có thể phát huy vai trò dẫn dắt, tạo động lực cho khu vực tư nhân, từ đó thúc đẩy phát triển kinh tế một cách bền vững và cân bằng”, ông Nguyễn Kim Hùng cho biết.