Từ hộ kinh doanh đến doanh nghiệp: Cần bước đệm để chuyển mình

Chưa thể "cất cánh"

Theo Cục Thuế (Bộ Tài chính), tính đến cuối tháng 6/2025, Việt Nam có hơn 5,5 triệu hộ kinh doanh đang hoạt động. Số này chiếm tới 30% GDP phi chính thức, sử dụng trên 8 triệu lao động và có mặt ở mọi lĩnh vực, đặc biệt là thương mại, dịch vụ, sản xuất nhỏ. Tuy nhiên, chỉ khoảng 2,5% trong số đó chuyển đổi thành doanh nghiệp mỗi năm – một tỷ lệ khá thấp nếu so với tiềm năng phát triển.

Dù đã có những chính sách khuyến khích chuyển đổi như Nghị định 01/2021/NĐ-CP về đăng ký doanh nghiệp, Luật Hỗ trợ DNNVV…nhưng thực tế cho thấy nhiều hộ kinh doanh vẫn "án binh bất động". Nguyên nhân đến từ nỗi lo về chi phí tuân thủ, thủ tục thuế – kế toán, bảo hiểm xã hội, và đặc biệt là tâm lý e ngại bị thanh tra, kiểm tra dồn dập khi trở thành doanh nghiệp chính thức.

Chia sẻ với phóng viên xung quanh câu chuyện này, ông Nguyễn Văn Trọng, hộ kinh doanh lĩnh vực đồ gỗ tại Thạch Thất (Hà Nội) chia sẻ, khi là hộ kinh doanh, chúng tôi có thể chủ động công việc và các thủ tục liên quan đến việc vận hành công việc, mọi thứ đơn giản hơn. Nếu lên doanh nghiệp thì chắc chắn chi phí quản lý, kế toán, hóa đơn điện tử, báo cáo thuế… đều tăng. Trong khi doanh thu chưa chắc đã tăng ngay, nên tôi vẫn chưa dám 'lên" doanh nghiệp.

Theo Luật sư, TS. Phan Hoài Nam - Tổng Giám đốc Hãng Tư vấn W&A, Trọng tài viên VIAC, nhiều hộ kinh doanh vẫn có tâm lý e ngại lớn lên là bị soi kỹ, nhất là các hộ kinh doanh đã quen hoạt động trong mô hình truyền thống, không sổ sách kế toán, không hóa đơn và mức thuế được khoán tương đối ổn định qua nhiều năm. Khi chuyển đổi sang doanh nghiệp sẽ phải thay đổi cách vận hành, minh bạch hóa dòng tiền, phát sinh chi phí kế toán - kiểm toán, nghĩa vụ thuế...

Còn nhiều rào cản

Chính phủ đã nhiều lần nhấn mạnh chủ trương phát triển hộ kinh doanh thành doanh nghiệp, coi đây là "nguồn nội sinh" cho nền kinh tế chính thức. Tại Hội nghị toàn quốc về phát triển kinh tế tư nhân tháng 6/2025, Thủ tướng cũng nhấn mạnh: "Hộ kinh doanh là mắt xích quan trọng, nếu không có giải pháp căn cơ thì sẽ tiếp tục đứng ngoài cuộc chơi chuyển đổi số và hội nhập sâu."

Tuy nhiên, theo ý kiến của nhiều chuyên gia kinh tế, chúng ta đang thiếu các bước đệm hỗ trợ thực chất khiến chủ trương khó đi vào cuộc sống. Đơn cử như chính sách thuế tuy có nới lỏng và đơn giản hóa thông qua chính sách như tăng ngưỡng miễn thuế GTGT lên 400 triệu đồng, áp dụng mã định danh cá nhân từ 1/7/2025… nhưng vẫn còn phức tạp khi lên doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, theo TS. Mạc Quốc Anh, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội doanh nghiệp nhỏ và vừa TP Hà Nội, cho đến nay, dù thực hiện nhiều giải pháp nhưng việc tiếp cận tín dụng còn nhiều rào cản và rất nhiều doanh nghiệp chưa tiếp cận được dòng vốn để đầu tư cho sản xuất, kinh doanh. Theo khảo sát của VCCI (tháng 5/2025), chỉ 12% hộ kinh doanh chuyển đổi thành công tiếp cận được vốn vay ngân hàng với tư cách doanh nghiệp trong năm đầu.

Bên cạnh đó, thực tế cho thấy, hiện đang thiếu hệ thống hỗ trợ đồng hành. Không ít hộ kinh doanh sau khi chuyển đổi gặp khó trong thực hiện nghĩa vụ thuế, bảo hiểm cho người lao động, khiến họ chán nản, rút lui, quay lại mô hình cũ.

Cần một bàn tay kéo

Trong bối cảnh đó, theo các chuyên gia kinh tế, để "đưa hộ lên doanh", Việt Nam cần một chiến lược tổng thể, không chỉ dừng ở lời kêu gọi. "Chính sách hỗ trợ doanh nghiệp cần thêm một số ưu đãi có điều kiện, được thiết kế theo ngành nghề, quy mô, hay địa bàn cụ thể…", ông Mạc Quốc Anh khuyến nghị.

Trước hết, cần thiết kế gói hỗ trợ chuyển đổi bao gồm miễn lệ phí đăng ký doanh nghiệp, hỗ trợ chi phí kế toán, hóa đơn điện tử, và tư vấn pháp lý. Có thể triển khai tương tự gói chuyển đổi số cho DNNVV hiện nay. Bên cạnh đó, xây dựng khung pháp lý riêng cho hộ kinh doanh có quy mô lớn, để giúp phân biệt khu vực doanh nghiệp này với cá nhân kinh doanh nhỏ lẻ, và không gây "choáng" khi buộc họ phải vận hành như doanh nghiệp vừa.

Song song với đó, theo đại diện Hiệp hội doanh nghiệp nhỏ và vừa TP Hà Nội, cần có kế hoạch đào tạo, đồng hành theo ngành và địa phương, nhất là trong các lĩnh vực như sản xuất thực phẩm, dịch vụ ăn uống, logistic hộ gia đình… Các chương trình đào tạo kỹ năng quản trị, tài chính cơ bản cần tiếp cận đến nơi hộ kinh doanh tập trung đông nhất.

Ngoài ra, theo ông Nam, chúng ta có thể áp dụng các gói ưu đãi và những chính sách mềm dẻo, tạo niềm tin rằng, chuyển đổi không đồng nghĩa với bị siết chặt và nhà nước tạo mọi thuận lợi, thông thoáng để hỗ trợ các hộ kinh doanh lớn mạnh.

Theo chuyên gia kinh tế Nguyễn Trí Hiếu, tăng trưởng bền vững của nền kinh tế không thể dựa mãi vào khối doanh nghiệp lớn hay FDI. Chính khu vực hộ kinh doanh – nếu được hỗ trợ bài bản – sẽ là nguồn doanh nghiệp mới dồi dào, góp phần lan tỏa sản xuất, tạo việc làm và thu ngân sách hiệu quả.

Tuy nhiên, nếu thiếu bước đệm về thể chế và chính sách, những hộ kinh doanh tiềm năng sẽ tiếp tục bị "kẹt" trong vùng xám: không đủ nhỏ để được giản lược thủ tục, cũng không đủ lớn để tự mình bơi ra biển lớn. Họ cần một bàn tay kéo - chứ không phải một cái đẩy.