Trung Quốc siết xuất khẩu đất hiếm, doanh nghiệp châu Âu thiệt hại hàng triệu euro

Thắt chặt kiểm soát đất hiếm, doanh nghiệp thiệt hại nặng

Theo Phòng Thương mại châu Âu tại Trung Quốc (ECCC), Bắc Kinh vẫn chưa cho phép các doanh nghiệp nước ngoài tiếp cận nguồn đất hiếm – khoáng sản quan trọng đối với nhiều ngành sản xuất từ ô tô đến chất bán dẫn. Một thành viên ECCC cho biết đã thiệt hại "hàng triệu euro" do khó khăn trong việc xin giấy phép xuất khẩu. Mặc dù tổ chức này không tiết lộ danh tính doanh nghiệp, nhiều thành viên khác cũng chưa được tiếp cận một quy trình ổn định để nhập khẩu các khoáng sản chiến lược này.

Đất hiếm là thành phần thiết yếu trong sản xuất nam châm, pin, linh kiện điện tử và xe điện. Theo Cục Khảo sát Địa chất Mỹ, năm 2024, Trung Quốc chiếm hơn 69% sản lượng khai thác toàn cầu và nắm giữ gần một nửa trữ lượng đất hiếm thế giới. Nước này đã tận dụng vị thế này trong các cuộc đàm phán thương mại với Mỹ và các đối tác quốc tế. Từ cuối năm ngoái, Bắc Kinh siết chặt xuất khẩu, yêu cầu bằng chứng rằng đất hiếm không được dùng cho mục đích quân sự, và áp dụng cơ chế cấp giấy phép xuất khẩu sử dụng một lần.

Ông Jens Eskelund, Chủ tịch ECCC, nhấn mạnh: "Bất chấp các thỏa thuận tại hội nghị thượng đỉnh EU-Trung Quốc hồi tháng 7, chúng tôi vẫn thấy các tắc nghẽn đáng kể. Một số thành viên hiện đang chịu thiệt hại nghiêm trọng do sự trì hoãn và hạn chế cấp phép."

Các biện pháp này đã gây gián đoạn sản xuất. Các hãng ô tô và nhà sản xuất chip châu Âu và Mỹ phải đối mặt với các đợt ngừng hoạt động và trì hoãn giao hàng. Volkswagen cho biết nguồn cung phụ tùng chứa đất hiếm vẫn ổn định nhờ phối hợp với các nhà cung cấp, nhưng tình hình vẫn đầy bất định.

Tác động đối với chuỗi cung ứng và ngành công nghiệp

ECCC cho biết, sau giai đoạn tăng số lượng phê duyệt trong tháng 6 và 7, các doanh nghiệp bắt đầu gặp khó khăn trong việc xin giấy phép. Tỷ lệ chấp thuận đối với khoảng 140 hồ sơ mà ECCC hỗ trợ chỉ dưới 25%. Một số doanh nghiệp đã nộp hồ sơ trước để dự phòng cho các lệnh trì hoãn, nhưng vẫn ghi nhận thiệt hại hàng triệu euro.

Theo số liệu của Liên minh châu Âu, gần một nửa lượng đất hiếm nhập khẩu năm 2024 đến từ Trung Quốc, tiếp theo là Nga và Malaysia. Các chuyên gia cảnh báo, việc hạn chế tiếp cận đất hiếm trở thành thách thức lớn đối với các doanh nghiệp quốc tế, đặc biệt khi niềm tin vào thị trường Trung Quốc đang ở mức thấp do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, suy thoái bất động sản và dư thừa công suất trong nhiều ngành công nghiệp.

Khảo sát từ Phòng Thương mại Mỹ tại Thượng Hải trong giai đoạn tháng 5-6/2025 cho thấy mức độ lạc quan về triển vọng 5 năm tiếp theo của các doanh nghiệp đã xuống mức thấp kỷ lục. Gần một nửa số doanh nghiệp tham gia cho biết đã chuyển hướng đầu tư sang Đông Nam Á.

Các doanh nghiệp EU dự báo thiếu hụt đất hiếm trong quý III, nối tiếp gián đoạn sản xuất từ đầu năm. ECCC dự kiến sẽ làm việc với các nhà hoạch định chính sách tại Brussels để cập nhật tình hình và đưa ra khuyến nghị cho Trung Quốc trong bối cảnh nước này chuẩn bị kế hoạch 5 năm tiếp theo.

Các biện pháp hạn chế xuất khẩu đất hiếm ảnh hưởng trực tiếp đến các ngành công nghiệp thiết yếu, bao gồm sản xuất ô tô, điện tử, chất bán dẫn và quốc phòng. Các nhà sản xuất chip, hãng ô tô, và doanh nghiệp công nghệ cao liên tục kiến nghị Bắc Kinh để được giải quyết tình trạng thiếu hụt.

Theo ECCC, các giấy phép hiện tại chưa thể đảm bảo khả năng tiếp cận ổn định, tạo bất định cho doanh nghiệp và đẩy chi phí sản xuất tăng. Ngay cả khi các công ty châu Âu có nguồn dự trữ và kế hoạch ứng phó, những biện pháp kiểm soát xuất khẩu mạnh mẽ này vẫn có thể khiến hoạt động sản xuất bị gián đoạn.

Ông Eskelund cảnh báo: "Chúng tôi đã chứng kiến nhiều thành viên chịu thiệt hại thực tế do tắc nghẽn giấy phép, và điều này dự báo nhiều công ty sẽ phải tạm ngừng hoạt động trong thời gian tới."