Thủy điện Lai Châu trước mùa lũ: Không để bị động trong vùng rủi ro cao

Chủ động từ dữ liệu thời tiết đến quy trình liên hồ chứa

Cuối tháng 7, lượng mưa trên diện rộng khiến lưu lượng nước đổ về hồ thủy điện Lai Châu tăng nhanh. Tại Trung tâm điều hành, các thông số kỹ thuật được theo dõi từng giờ. Đội ngũ cán bộ, kỹ sư vận hành duy trì chế độ trực 24/24 giờ, phối hợp chặt chẽ với Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, đồng thời liên lạc với các nhà máy trong hệ thống bậc thang sông Đà nhằm cập nhật và xử lý sớm các kịch bản bất lợi.

Dữ liệu thủy văn được đo, lưu trữ và phân tích qua hệ thống quan trắc tự động. Camera giám sát mực nước, lưu lượng về hồ và qua đập được cập nhật liên tục, cung cấp cơ sở kỹ thuật để chỉ huy vận hành đưa ra quyết định phù hợp. Theo anh Trịnh Văn Dũng – công nhân vận hành: "Trong mỗi ca trực, chúng tôi luôn theo dõi chặt chẽ tình hình thời tiết, cập nhật các chỉ số vận hành để đảm bảo tổ máy hoạt động ổn định, tuân thủ chỉ đạo của phân xưởng và công ty."

Với công suất 1.200 MW và dung tích hồ chứa hơn 1,2 tỷ m³, thủy điện Lai Châu giữ vai trò điều tiết lũ cho vùng hạ lưu như Sơn La, Phú Thọ, đồng bằng Bắc Bộ. Trước mùa mưa lũ năm 2025, nhà máy đã kiểm tra, rà soát toàn bộ hạng mục liên quan đến an toàn công trình: van xả lũ, tổ máy, thiết bị quan trắc, điện – tự động hóa… Những bộ phận có nguy cơ mất an toàn đã được sửa chữa, thay thế kịp thời.

Ông Nguyễn Văn Tiệp – Quản đốc phân xưởng vận hành cho biết: "Chúng tôi thường xuyên phân tích các số liệu mực nước, lượng mưa và lưu lượng dòng chảy. Khi cần mở cửa xả đáy hoặc xả tràn, luôn có thông báo trước đến chính quyền địa phương và người dân vùng hạ du."

Nhà máy vận hành theo quy trình liên hồ chứa do Thủ tướng Chính phủ ban hành – một khung pháp lý bắt buộc nhằm bảo đảm sự phối hợp trong hệ thống và giảm rủi ro cho các tỉnh hạ lưu. Bên cạnh yếu tố kỹ thuật, nhà máy cũng duy trì phương án phòng chống thiên tai – tìm kiếm cứu nạn, lực lượng ứng trực, vật tư dự phòng và diễn tập định kỳ.

Không thể chủ quan với vùng rủi ro cao

Thực tiễn vận hành tại các công trình thủy điện lớn cho thấy, không chỉ yếu tố kỹ thuật, mà các hiện tượng thời tiết cực đoan – như mưa dồn cục bộ, lũ ống, lũ quét bất thường – đều có thể ảnh hưởng lớn tới an toàn vùng hạ du. Các tỉnh Tây Bắc như Lai Châu, Điện Biên, Sơn La từng ghi nhận những trường hợp lưu lượng thay đổi bất thường trong thời gian ngắn.

Từ đó, ngoài vận hành đúng quy trình, việc cung cấp thông tin kịp thời, phối hợp với chính quyền địa phương và nâng cao năng lực cộng đồng là những yêu cầu không thể thiếu. Nhà máy Thủy điện Lai Châu đã phối hợp với chính quyền huyện Nậm Nhùn (cũ) tổ chức diễn tập hằng năm, truyền thông phòng tránh thiên tai đến người dân vùng hạ du để giảm thiểu bất ngờ khi xả lũ hoặc mưa lớn đột xuất.

Ngoài công tác chuyên môn, nhà máy cũng có vai trò liên quan đến vùng tái định cư tại các xã vùng lòng hồ như Nậm Hàng, Hua Bum, Nậm Chà. Một số hạng mục hạ tầng như trường học, trạm y tế, đường giao thông đã được đầu tư từ trước. Tuy nhiên, đời sống lâu dài của cộng đồng tại nơi ở mới vẫn đặt ra yêu cầu phối hợp và trách nhiệm lâu dài của đơn vị quản lý công trình – bên cạnh vai trò chính sách của Nhà nước.

Ông Khương Thế Anh – Giám đốc Công ty Thủy điện Sơn La (đơn vị quản lý nhà máy thủy điện Lai Châu) cho biết: "Nhà máy vận hành theo đúng quy định và chuẩn bị nhiều kịch bản ứng phó mùa mưa lũ. Mục tiêu cao nhất là đảm bảo an toàn công trình, tính mạng và tài sản của người dân vùng hạ du."

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu diễn biến khó lường, công trình thủy điện lớn luôn tiềm ẩn rủi ro kép: vừa là tài sản chiến lược phục vụ phát triển, vừa là yếu tố nhạy cảm với dư luận nếu không kiểm soát tốt. Bài học lớn nhất không nằm ở kỹ thuật, mà nằm ở năng lực duy trì niềm tin – từ vận hành đến phối hợp và thông tin.

Việc đảm bảo an toàn, vận hành đúng quy trình, minh bạch thông tin và phối hợp hiệu quả với chính quyền địa phương là bốn mắt xích cần được siết chặt. Một khi bị đứt đoạn, hệ quả không chỉ là kỹ thuật – mà là tác động xã hội diện rộng, rất khó khắc phục bằng mệnh lệnh hành chính.

Sự chủ động tại thủy điện Lai Châu không chỉ giúp giảm tải áp lực mùa lũ cho vùng hạ du sông Đà, mà còn là bài kiểm tra năng lực ứng phó rủi ro tại các công trình trọng yếu quốc gia trong tương lai.