Thuế thu nhập cá nhân: Khi chính sách không theo kịp đời sống

Tuy nhiên, khung quy định hiện hành lại chưa được điều chỉnh tương ứng với thực tế đời sống. Mức giảm trừ gia cảnh vẫn dừng ở mặt bằng thấp, khiến nhiều người lao động gặp khó khăn. Đã đến lúc cần một cuộc rà soát, cải cách toàn diện thuế Thu nhập cá nhân, nhằm xây dựng chính sách thuế công bằng, hợp lý hơn, đảm bảo hài hòa giữa nghĩa vụ ngân sách và mức đóng thuế của người dân.   

Luật Thuế thu nhập cá nhân bộc lộ những bất cập

Mức giảm trừ gia cảnh cho cá nhân hiện là 11 triệu đồng/tháng, cho mỗi người phụ thuộc là 4,4 triệu đồng/tháng đã bộc lộ sự lạc hậu, không theo kịp mức sống và lạm phát. Luật chưa bao quát đầy đủ các nguồn thu nhập mới như tài sản số, đầu tư tài chính, mô hình kinh doanh mới... Đây là một vài bất cập của Luật Thuế thu nhập cá nhân hiện hành, đòi hỏi sớm sửa đổi, bổ sung để có chính sách thuế thu nhập cá nhân minh bạch, phù hợp hơn, góp phần cải thiện cuộc sống cho người dân.

Anh Hưng là chuyên viên công nghệ thông tin trong cơ quan Nhà nước, còn vợ anh làm nhân viên văn phòng tại một công ty tư nhân. Anh chị có một cậu con trai 4 tuổi, đang học tại một trường mầm non ngoài công lập với mức học phí gần 6 triệu đồng/tháng. Hai vợ chồng quyết định đăng ký giảm trừ gia cảnh cho con theo bố. "Mức giảm trừ gia cảnh như hiện nay chỉ được khoảng gần 50% cho tất cả chi phí dành cho em bé trong một tháng", anh Nguyễn Quang Hưng - phường Hoàng Mai, TP Hà Nội chia sẻ.

Mức giảm trừ gia cảnh hiện nay đã được duy trì từ năm 2020. Trong khi 5 năm qua, nhiều hàng hóa, dịch vụ thiết yếu đều tăng, thậm chí có hàng hóa thiết yếu tăng nhanh hơn thu nhập. Vì vậy, với gia đình anh Hưng hay chị Dung, mức giảm trừ gia cảnh như vậy quá thấp so với thực tế chi tiêu. Chị Trần Thùy Dung - phường Hoàng Mai, TP. Hà Nội chia sẻ: "Mức giảm trừ gia cảnh áp dụng đồng loạt trên cả nước là chưa hợp lý. Bởi vì, mức sống ở thành phố khác với ở nông thôn. Vài năm trở lại đây, mức sinh hoạt phí như giá thực phẩm, thịt cá tăng rất nhiều so với thời điểm một, hai năm trước".

Các chi phí sinh hoạt hàng ngày, chi phí tiêu dùng tăng không ngừng, trong khi mức giảm trừ gia cảnh cho cá nhân và người phụ thuộc vẫn cố định. Sự bất hợp lý này gây thiệt thòi cho người dân. Mức giảm trừ hiện tại đã lạc hậu so với tốc độ phát triển của nền kinh tế và mức sống của người dân. Ngoài ra, chính sách thuế thu nhập cá nhân còn bộc lộ nhiều bất cập khác. Điển hình là lương cơ sở đã tăng hơn 57% nhưng mức giảm trừ gia cảnh vẫn giữ nguyên, biểu thuế có quá nhiều bậc và khoảng cách giữa các bậc quá hẹp. Đặc biệt, quy định chỉ điều chỉnh mức giảm trừ khi chỉ số CPI tăng 20% là không còn phù hợp.

Mức giảm trừ gia cảnh thực hiện theo Luật Thuế thu nhập cá nhân được áp dụng từ tháng 1/2009, đến nay đã trải qua ba lần sửa đổi. Cụ thể năm 2009, mức giảm trừ gia cảnh cho cá nhân là 4 triệu/tháng, 1,6 triệu với mỗi người phụ thuộc, năm 2013 và 2020 điều chỉnh tăng lên lần lượt là 9 triệu và 11 triệu với mỗi cá nhân và 3,6 triệu và 4,4 triệu với mỗi người phụ thuộc mỗi tháng. Và theo luật hiện hành, mức này sẽ được đề xuất điều chỉnh khi chỉ số CPI tăng 20%. Dù vậy, quy định này đã lạc hậu.

PGS.TS. Lê Xuân Trường - Trưởng khoa Thuế và Hải quan, Học viện Tài chính nêu ý kiến: "Lạc hậu là bởi vì chúng ta xác định CPI là chỉ xác nhận một “rổ” hàng hóa trong số rất nhiều hàng hóa. Trong đó, cuộc sống lại có rất nhiều thứ hàng hóa, có những hàng hóa ảnh hưởng đến cuộc sống của người dân nhưng không nằm trong “rổ” CPI thì lại không được phản ánh".

Bà Nguyễn Thị Cúc - Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam nhận định: "Từ năm 2020 đến nay là 5 năm, chỉ số giá cả thị trường đã biến động hơn 20%. Cho nên, theo quy định của luật hiện hành, việc điều chỉnh để nâng mức giảm trừ gia cảnh là hoàn toàn phù hợp. So với thế giới và so với khu vực Đông Nam Á, Việt Nam đang có mức giảm trừ gia cảnh cao nhất so với thu nhập bình quân đầu người của các nước khác".

Năm 2020, mức lương cơ sở ở mức 1,49 triệu đồng một tháng. Hiện nay, khi lương cơ sở tăng lên 2,34 triệu đồng nhưng mức giảm trừ gia cảnh vẫn giữ nguyên. Đây cũng là điều không hợp lí. Ngoài ra, hiện biểu thuế có 7 bậc với mức thuế suất từ 5% đến 35%, được áp dụng từ năm 2007. 

Ông Hoàng Văn Cường - Đại biểu Quốc hội TP Hà Nội đưa ra nhận định: "Khoảng cách giữa các bậc thuế rất gần, tạo cho người nộp thuế một tâm lý về việc tăng mức thuế rất cao và đồng thời cũng sẽ khó khăn, phức tạp hơn cho người tính thuế, người thu thuế. Chính vì những yếu tố đó dẫn đến tâm lý của người nộp thuế không muốn phấn đấu nhiều, đặc biệt rất dễ có tâm lý trốn thuế".

Cần cải cách toàn diện Luật Thuế thu nhập cá nhân

Đã có nhiều đề xuất sửa đổi đối với từng điểm bất cập của Luật thuế thu nhập cá nhân hiện hành. Đặc biệt là xem xét lại quy định "chỉ điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh khi CPI tăng hoặc giảm 20%". Các chuyên gia đề xuất giao Chính phủ công bố và điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh hàng năm hoặc hai năm một lần. Điều này sẽ đảm bảo chính sách thuế linh hoạt, thay đổi phù hợp với biến động của đời sống xã hội. Bên cạnh đó, cần sửa toàn diện Luật thuế thu nhập cá nhân về lâu dài.

Mới đây, khi góp ý vào dự án Luật Thuế thu nhập cá nhân, tỉnh Hà Tĩnh đề nghị nâng mức giảm trừ gia cảnh với người nộp thuế có thu nhập từ tiền công, tiền lương lên 18 triệu đồng một tháng, với người phụ thuộc ở mức 8 triệu đồng một tháng. Tỉnh Sơn La đề xuất điều chỉnh tăng lên 16 triệu đồng với người nộp thuế.

Ông Hoàng Văn Cường - Đại biểu Quốc hội TP Hà Nội nhận định: "Chúng ta phải nâng hệ số lên, tối thiểu phải từ 1,5 đến 2 lần mới phù hợp và khuyến khích được người lao động thực sự yên tâm sản xuất lao động và tạo thu nhập để phục vụ cho cuộc sống của mình".

Ngoài ra, theo các chuyên gia, có thể tính đến việc quy định mức giảm trừ gia cảnh theo vùng. Bởi chi phí sinh hoạt giữa các vùng miền đang chênh lệch lớn. Tại một số đô thị, chỉ riêng tiền thuê nhà có thể mất từ 8-10 triệu đồng/tháng. Trong khi ở nhiều tỉnh thành, số tiền này gần như đủ để trang trải sinh hoạt phí cả tháng cho một gia đình nhỏ.

Với biểu thuế thu nhập cá nhân 7 mức, nhiều ý kiến đề xuất nên giảm số bậc xuống. Bởi như hiện nay, với thu nhập chịu thuế đến 5 triệu phải nộp 5%, trong khi thu nhập 5 đến 10 triệu đã phải nộp thuế gấp đôi là 10%... Và thu nhập 10 đến 18 triệu thì mức thuế suất tăng lên 18%... điều này cho thấy khoảng cách các bậc quá hẹp, dễ dẫn đến nhảy bậc thuế khi tổng hợp thu nhập vào cuối năm, làm tăng số thuế phải nộp, gây áp lực tài chính không đáng có lên người nộp thuế.

Ông Phan Đức Hiếu - Đại biểu Quốc hội tỉnh Hưng Yên cho biết: "Nếu như chúng ta không có con số để xem chênh lệch thu nhập thường xuyên giữa người dân ở mức độ nào thì sẽ rất khó xác định nên áp dụng 5 hay 7 bậc thuế, thậm chí có thể chia nhỏ hơn hoặc chia thấp hơn nếu như chênh lệch về thu nhập theo cơ cấu thực tế".

Theo các ý kiến đề xuất, cần nới rộng khoảng cách thu nhập trong các bậc thuế đảm bảo điều tiết ở mức cao hơn vào những người có thu nhập ở bậc thuế cao.

Đề xuất nâng giảm trừ gia cảnh lên 15,5 triệu đồng

Bộ Tài chính mới đây đã có dự thảo tờ trình Nghị quyết của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội về điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh của thuế thu nhập cá nhân, áp dụng cho kỳ tính thuế năm 2026. Cụ thể, Bộ Tài chính đề xuất 2 phương án điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh để trình cấp có thẩm quyền xem xét các quyết định như sau:

Phương án 1: Điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh theo tốc độ tăng CPI. Với phương án này, mức giảm trừ cho bản thân người nộp thuế từ 11 triệu đồng/tháng lên khoảng 13,3 triệu đồng/tháng. Mức giảm trừ cho mỗi người phụ thuộc tăng từ 4,4 triệu đồng/tháng lên 5,3 triệu đồng/tháng.

Bộ Tài chính đánh giá phương án này đúng theo Luật Thuế thu nhập cá nhân hiện hành, đảm bảo nhu cầu thiết yếu cuộc sống và mức trượt giá từ thời điểm điều chỉnh gần nhất (năm 2020).

Phương án 2: Điều chỉnh theo tốc độ tăng thu nhập bình quân đầu người và tốc độ tăng GDP bình quân đầu người. Theo đó, mức giảm trừ cho người nộp thuế từ 11 triệu đồng/tháng lên 15,5 triệu đồng/tháng; mức giảm trừ cho người phụ thuộc tăng từ 4,4 triệu đồng/tháng lên khoảng 6,2 triệu đồng/tháng.

Bộ Tài chính cho rằng, phương án này sẽ góp phần giảm nghĩa vụ thuế cho người nộp ở mức cao hơn, người dân sẽ được hưởng thành quả phát triển kinh tế - xã hội và đời sống được nâng lên. Thực hiện phương án này sẽ có tác động làm giảm thu ngân sách Nhà nước ở mức cao hơn. Tuy nhiên, khi mức giảm trừ gia cảnh cao hơn thì nộp thuế ít đi, thu nhập khả dụng của người dân tăng lên. Qua đó, việc này sẽ góp phần kích thích tăng chi tiêu hộ gia đình, tiêu dùng xã hội và gián tiếp giúp tăng thu ngân sách từ các nguồn khác trong trung, dài hạn.

Như vậy, ở cả 2 phương án Bộ Tài chính đưa ra, mức giảm trừ gia cảnh với người nộp thuế tăng thêm 2,3-4,5 triệu đồng; còn người phụ thuộc 900.000 -1,8 triệu đồng/người/tháng so với hiện tại.

Rõ ràng, những bất cập trong Luật Thuế thu nhập cá nhân hiện hành đang tạo ra không ít áp lực cho người lao động, nhất là trong bối cảnh giá cả leo thang và thu nhập chưa theo kịp chi phí sống. Việc cải cách toàn diện không chỉ giúp giảm gánh nặng tài chính cho người dân, mà còn tạo động lực lao động, sản xuất và tiêu dùng - từ đó góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Cải cách thuế không chỉ là đòi hỏi từ thực tiễn, mà còn là cơ hội để xây dựng một hệ thống thuế công bằng hơn, hỗ trợ người dân vượt qua khó khăn và thúc đẩy tiêu dùng – động lực quan trọng cho phục hồi kinh tế.

Những đề xuất điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh, rút gọn và nới rộng khoảng cách các bậc thuế là bước đi cần thiết để chính sách thuế trở nên công bằng, hợp lý và linh hoạt hơn.