Sin Suối Hồ và những phiến “sổ đỏ đá”: Một thiết chế làng bản còn nguyên giá trị

Những phiến đá được xem như "bản đồ ruộng nương" truyền đời của bản, giúp cộng đồng ghi nhớ quyền sở hữu đất đai mà không cần giấy tờ. Đến nay, hình thức này vẫn hiện diện trong đời sống người dân, trở thành một nét văn hóa đặc biệt ở vùng cao biên giới.

Những dấu khắc lặng lẽ giữa bản Mông

Tại cụm dân cư cuối bản Sin Suối Hồ, xen giữa những ngôi nhà trình tường là các phiến đá lớn, nằm nghiêng dưới mặt đất hoặc dựng bên lối đi. Trên bề mặt đá là những vết khắc sâu, uốn lượn, trông như hình ruộng bậc thang nhìn từ trên cao. Mỗi nét khắc đều có hình dạng khác nhau – to nhỏ, thẳng cong, liền mạch – như mô phỏng từng khoảnh ruộng cụ thể.

Theo ông Vàng A Chỉnh – Trưởng bản Sin Suối Hồ – những vết khắc ấy chính là ký hiệu ghi nhớ từng khoảnh ruộng của các hộ dân trong bản từ nhiều đời trước. Mỗi vết khắc tương ứng với một thửa ruộng bậc thang đã được khai hoang, canh tác. "Ngày xưa không có giấy tờ gì cả. Bà con khắc lên đá để chia phần. Nhìn vào đó là biết ruộng nào của ai", ông Chỉnh nói.

Trên một phiến đá lớn nhất bản, có những rãnh khắc sâu chia mặt đá thành các dải liền mạch, mô phỏng địa hình ruộng xen lẫn khe nước. Đáng chú ý, các đường khắc có nét rất đều, cho thấy sự dụng công của người tạo tác, cũng như nhận thức rõ ràng về địa hình và kỹ thuật canh tác phù hợp với núi đồi Tây Bắc.

Bản đồ ruộng nương truyền đời

Việc ghi nhớ quyền sở hữu ruộng đất bằng đá không chỉ mang tính biểu trưng, mà là một phần thiết yếu trong đời sống cộng đồng. Người Mông nơi đây coi ruộng nương là tài sản quý giá, gắn liền với công lao khai hoang và bảo đảm cuộc sống định cư lâu dài.

Mỗi khi gia đình chia đất cho con cái, cha mẹ sẽ dẫn các con ra phiến đá chỉ từng vạch tương ứng, sau đó đi xem ruộng thực tế. Việc ghi nhớ dựa trên "đá sổ đỏ" giúp người dân phân chia rõ ràng, không xảy ra nhầm lẫn hay tranh chấp.

Chị Hạng A Sú – người dân trong bản – cho biết: "Gia đình tôi có 7 khoảnh ruộng bậc thang nằm ở dưới khe suối. Trên phiến đá cũng có bảy vạch tương ứng. Nhờ đó mà ai cũng biết phần mình, làm ăn ổn định".

Qua nhiều đời, hệ thống khắc đá này vẫn tồn tại, được truyền lại bằng trí nhớ và lời kể của người già. Cộng đồng không cần đến giấy tờ hành chính mà vẫn tự tổ chức quản lý đất đai trong nội bộ bản một cách ổn định, công bằng.

Thiết chế làng bản truyền thống

"Đá sổ đỏ" không chỉ có giá trị quản lý đất đai, mà còn là một phần thiết chế tự quản cấp làng bản của người Mông. Việc khắc đá thể hiện tư duy cộng đồng rõ ràng: mỗi gia đình được ghi nhận công lao khai hoang, quyền sở hữu được thừa nhận và ghi nhớ, cả bản đều biết, không ai lấn chiếm phần ai.

Cách làm này phản ánh sự ổn định lâu dài về quyền sử dụng đất đai trong nội bộ cộng đồng. Trong khi ở nhiều địa phương khác từng xảy ra tranh chấp đất nương kéo dài, thì tại Sin Suối Hồ, hình thức "ghi đá nhớ đất" đã duy trì sự minh bạch và đồng thuận từ hàng trăm năm.

Từ chỗ là một bản nghèo biệt lập, Sin Suối Hồ ngày nay đang trở thành điểm sáng về du lịch cộng đồng của tỉnh Lai Châu. Du khách đến đây không chỉ để chiêm ngưỡng ruộng bậc thang, thác nước, hay homestay truyền thống, mà còn tìm hiểu về văn hóa bản địa qua những chợ phiên, món ăn dân tộc và cả những phiến đá sổ đỏ độc đáo.

Di sản văn hóa cần được trân trọng

"Đá sổ đỏ" có thể coi là một dạng bia ký tự nhiên, tồn tại cùng thời gian, phản ánh tư duy tổ chức xã hội từ thời chưa có quản lý hành chính hiện đại. Những dấu khắc ấy – dù không mang hình thức pháp lý – nhưng có giá trị văn hóa – xã hội rõ ràng, và đến nay vẫn tiếp tục phát huy tác dụng trong cộng đồng.

Đây là hình thức quản lý đất đai mang tính chất truyền thống, giàu bản sắc và phản ánh chiều sâu văn hóa của người Mông ở vùng cao Tây Bắc. Những phiến đá – dù im lặng – nhưng đang kể lại câu chuyện về sự cần cù, đoàn kết và cách cộng đồng cư dân biên giới gìn giữ đất đai theo cách riêng của mình.