Siết quản lý thị trường số: Công nghệ chặn "bão" hàng giả

Doanh nghiệp trăn trở trước "cơn bão" hàng giả trên thương mại điện tử

"Thương mại điện tử (TMĐT) và mạng xã hội mở ra cơ hội tiếp cận khách hàng rộng lớn, nhưng cũng là “điểm nóng” khiến các doanh nghiệp làm ăn chân chính phải đối mặt với hàng giả, hàng nhái. Điều này không chỉ làm doanh thu giảm sút, uy tín thương hiệu bị ảnh hưởng mà còn tiềm ẩn nguy cơ về sức khỏe cho người tiêu dùng", bà Nguyễn Ngọc Linh, Giám đốc Công ty TNHH Nam Phong chia sẻ khi trao đổi với phóng viên. Bà Linh cho biết, nhiều đối tượng lợi dụng tính ẩn danh và tốc độ lan truyền chóng mặt trên Facebook, TikTok, Zalo…để kinh doanh hàng giả, hàng nhái với quy mô lớn và phương thức tinh vi. Việc phát hiện và xử lý các gian hàng vi phạm trên môi trường số hiện vẫn là thách thức lớn, đòi hỏi cơ quan chức năng phải nâng cao năng lực giám sát và có giải pháp đồng bộ, từ pháp luật đến công nghệ và cộng đồng.

Thực tế cho thấy, áp lực này không phải là dự đoán suông. Theo báo cáo của Ban Chỉ đạo 389 Bộ Công thương, trong 9 tháng đầu năm 2025, lực lượng chức năng cả nước đã kiểm tra 17.746 vụ, xử lý 15.544 vụ vi phạm liên quan hàng giả, hàng nhái, buôn lậu và gian lận thương mại. Tổng số tiền xử lý vi phạm hành chính đạt hơn 191 tỷ đồng, thu ngân sách gần 216 tỷ đồng, trong khi trị giá hàng hóa vi phạm bị tịch thu, tiêu hủy đạt gần 211 tỷ đồng. Đặc biệt, 133 vụ có dấu hiệu tội phạm đã được chuyển sang cơ quan điều tra xử lý.

Trên môi trường TMĐT, nơi mà bà Linh và nhiều doanh nghiệp khác đang phải căng mình theo dõi, lực lượng chức năng đã xử lý 4.052 vụ vi phạm, xử phạt gần 63 tỷ đồng, gỡ bỏ 44.446 sản phẩm và chặn 12.414 gian hàng có dấu hiệu vi phạm. Những con số này vừa phản ánh quyết tâm mạnh mẽ của cơ quan quản lý, vừa cảnh báo về các lỗ hổng cần được khắc phục trong kiểm soát thị trường số.

Trong 9 tháng đầu năm 2025, các "điểm nóng" TMĐT đã xuất hiện nhiều vụ vi phạm nghiêm trọng, đặc biệt ở nhóm hàng mỹ phẩm, dược phẩm, thực phẩm chức năng, linh kiện điện tử và quần áo giày dép. Lực lượng chức năng đã gỡ bỏ hơn 44.000 sản phẩm vi phạm và chặn hơn 12.000 gian hàng có dấu hiệu vi phạm, nhưng tốc độ phát hiện vẫn chưa theo kịp với số lượng giao dịch khổng lồ và tinh vi.

Một trong những vụ triệt phá quy mô lớn nhất liên quan đến hàng giả trên môi trường TMĐT đã được lực lượng chức năng tỉnh Bắc Giang thực hiện. Cụ thể, vào tháng 5/2025, Phòng Cảnh sát Kinh tế Công an tỉnh Bắc Giang đã triệt phá một cơ sở sản xuất và phân phối mỹ phẩm giả tại xã Đại Lâm, huyện Lạng Giang, thu giữ hàng nghìn sản phẩm mỹ phẩm giả mạo các thương hiệu nổi tiếng. Số hàng này được tiêu thụ chủ yếu qua mạng xã hội và các sàn TMĐT. Đây là một trong những vụ việc điển hình cho thấy sự chuyển hướng nhanh chóng của hàng giả từ thị trường truyền thống sang môi trường số, gây khó khăn cho công tác kiểm soát và xử lý vi phạm.

Cần giải pháp hữu hiệu từ thể chế đến công nghệ

Công tác đấu tranh chống hàng giả, hàng nhái trong 9 tháng đầu năm 2025 đã đạt được những kết quả nhất định, nhưng không thể phủ nhận cuộc chiến này đang ở vào giai đoạn phức tạp nhất. Sự biến đổi tinh vi của phương thức kinh doanh, đặc biệt là trong kỷ nguyên số, đang đòi hỏi một sự chuyển đổi căn bản, từ trạng thái "chạy theo vi phạm" sang "kiểm soát chủ động" thông qua sự kết hợp hài hòa giữa thể chế và công nghệ.

Theo các chuyên gia kinh tế, giải pháp cốt lõi được ưu tiên hàng đầu là hoàn thiện pháp luật và thể chế. Thực tế cho thấy, TMĐT đang trở thành lỗ hổng lớn nhất trong công tác chống hàng giả. Trao đổi với phóng viên, ông Trần Hữu Linh, Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) phân tích thẳng thắn, hàng hóa được giao dịch qua các nền tảng xuyên biên giới, kho trung chuyển và các sàn trên mạng chưa có sự kiểm soát chặt chẽ về nguồn gốc. Mặc dù lực lượng chức năng đã tăng cường xử lý nhưng tốc độ vi phạm trên không gian mạng luôn nhanh hơn tốc độ kiểm soát thực tế.

Chính thực trạng này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải xây dựng được cơ chế định danh rõ ràng cho các chủ thể kinh doanh trên mạng, đồng thời quy trách nhiệm pháp lý cụ thể hơn cho các sàn TMĐT. Ông Linh nhấn mạnh rằng, chỉ khi nào gắn trách nhiệm pháp lý rõ ràng cho các nền tảng, mới có thể siết được "gọng kìm" này. Thách thức không chỉ nằm ở việc phát hiện mà còn ở năng lực chứng minh vi phạm trong môi trường số, nơi chứng cứ điện tử dễ dàng bị xóa bỏ hoặc làm giả. "Chúng tôi đang khẩn trương hoàn thiện khung pháp lý về truy xuất nguồn gốc và tăng cường phối hợp với các sàn thương mại điện tử lớn để phát hiện sớm vi phạm," ông Linh cho biết.

Để giải quyết tận gốc vấn đề, theo chuyên gia kinh tế - thị trường Trần Mạnh Hùng cần sớm ban hành quy định định danh, truy xuất nguồn gốc và cơ chế xử lý sàn TMĐT vi phạm một cách nghiêm khắc hơn. Ông Hùng khẳng định tính răn đe phải được nâng cao: "Chúng ta cần một chế tài đủ sức mạnh, thậm chí là tước giấy phép kinh doanh vĩnh viễn hoặc phạt lũy tiến theo doanh thu đối với các sàn TMĐT để buộc họ phải chủ động sàng lọc hàng giả." Song song đó, cần tiếp tục kiến nghị Chính phủ và các bộ, ngành liên quan sớm làm rõ thẩm quyền quản lý các nhóm mặt hàng, đặc biệt là an toàn thực phẩm và chất lượng công bố, tránh sự chồng chéo trong quản lý làm giảm hiệu quả thực thi.

Bên cạnh đó, các chuyên gia đều nhấn mạnh việc ứng dụng khoa học công nghệ, số hóa quy trình kiểm tra để phát hiện vi phạm một cách nhanh chóng. Cụ thể là áp dụng hệ thống phân tích dữ liệu lớn (Big Data), trí tuệ nhân tạo (AI) và chuỗi khối (Blockchain) cho truy xuất nguồn gốc hàng hóa trọng điểm như dược phẩm, thực phẩm chức năng và mỹ phẩm. Việc này giúp minh bạch hóa chuỗi cung ứng và củng cố niềm tin người tiêu dùng.

Hơn thế nữa, nếu không đồng bộ về thể chế và nâng cao năng lực địa phương, hàng giả vẫn sẽ tìm được 'kẽ hở' trốn luật. Quản lý phải chuyển từ 'chạy theo vi phạm' sang kiểm soát chủ động thông qua công nghệ và dữ liệu. Để đạt được mục tiêu này, cần bổ sung nhân lực chất lượng cao có kiến thức về công nghệ số và tăng tần suất kiểm tra đột xuất tại các "điểm nóng" như cửa khẩu, kho trung chuyển, và kho hàng TMĐT…

"Cuộc chiến chống hàng giả trong kỷ nguyên số đòi hỏi sự phối hợp liên tục, linh hoạt và quyết liệt hơn nữa từ cả hệ thống chính trị lẫn sự chung tay của cộng đồng doanh nghiệp và người tiêu dùng. Chỉ khi thể chế và công nghệ quản lý bắt kịp tốc độ phát triển của kinh tế số, Việt Nam mới có thể tạo ra môi trường kinh doanh minh bạch và bảo vệ được quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng", ông Hùng nhấn mạnh./.