Săn mồi bằng đại bàng: truyền thống cổ xưa và độc đáo

Ở vùng núi Altai hùng vĩ - nơi tiếp giáp giữa Mông Cổ, Kazakhstan và Trung Quốc - một trong những truyền thống cổ xưa và độc đáo nhất của người Kazakh vẫn còn tồn tại: nghệ thuật săn mồi bằng đại bàng vàng. Đây vừa là phương thức mưu sinh gắn liền với cuộc sống du mục khắc nghiệt, vừa là biểu tượng văn hóa, niềm tự hào và sợi dây gắn kết tâm linh giữa con người với thiên nhiên.

Hành trình khởi nguồn của một mối gắn kết

Người Kazakh thiểu số ở cực Tây Mông Cổ từ lâu đã gắn bó mật thiết với đại bàng vàng. Loài chim này thường làm tổ trên những vách đá cheo leo của dãy Altai - nơi có rất ít cây cối. Khi đại bàng được khoảng bốn tuổi, các burkitshi (thợ săn đại bàng) sẽ leo lên vách núi hiểm trở để bắt chúng. Đây là giai đoạn chúng đủ lớn để biết cách săn mồi, nhưng vẫn còn trẻ để thuần hóa và huấn luyện.

Sau đó, những con đại bàng được người Kazakh nuôi dưỡng, sống cùng gia đình thợ săn như một thành viên thực thụ. Người Kazakh coi chúng gần gũi chẳng khác nào con cái. Nhiếp ảnh gia người Australia - Palani Mohan, trong quá trình tìm hiểu và ghi lại truyền thống này, đã kể lại rằng nhiều thợ săn thừa nhận họ yêu đại bàng như yêu con của mình. Với họ, đại bàng không đơn thuần là công cụ săn mồi, mà còn là bạn đồng hành, là sợi dây nối liền giữa con người với núi rừng bao la.

Nghệ thuật và nghi lễ săn mồi

Khi đi săn, thợ săn sẽ đưa đại bàng lên những đỉnh núi cao, nơi chúng có thể quan sát thung lũng rộng lớn bên dưới. Chỉ những con cái được chọn, bởi chúng to lớn và dữ dằn hơn, với sải cánh có thể dài tới 2,5 mét. Khi phát hiện mục tiêu - thường là cáo hoặc thỏ - đại bàng lao xuống với tốc độ chóng mặt, dùng móng vuốt sắc bén để hạ gục con mồi.

Những hình ảnh được các nhiếp ảnh gia ghi lại cho thấy một bức tranh vừa dữ dội vừa trữ tình: làn da rám nắng của các thợ săn dưới lớp áo lông thú, những con đại bàng uy nghi như loài khủng long, ánh mắt hoang dại nhưng trầm tĩnh. Một thợ săn từng bế đại bàng trên tay và nói: “Chúng thích được ôm ấp như vậy. Nó khiến chúng cảm thấy được yêu thương và thư giãn, như một đứa trẻ”.

Trong mùa đông, khi nhiệt độ có thể xuống tới -400C, những con đại bàng được quấn trong lớp da và thảm len để giữ ấm. Hình ảnh đại bàng bịt mắt nằm gọn trong “tã bọc” của người Kazakh cho thấy mối quan tâm chăm sóc đặc biệt, vừa nghiêm ngặt vừa trìu mến, mà con người dành cho loài chim này.

Một truyền thống đang mai một

Tuy nhiên, nghệ thuật săn đại bàng của người Kazakh đang dần lùi vào dĩ vãng. Theo ước tính, hiện chỉ còn khoảng 50-60 thợ săn thực thụ còn hành nghề. Những người trẻ ngày nay, thay vì bôn ba ngoài thảo nguyên băng giá, lại thích ở trong nhà ấm áp, sử dụng đại bàng chủ yếu trong các lễ hội hoặc biểu diễn du lịch. Với họ, đại bàng dần trở thành thú cưng hơn là bạn săn mồi.

Orazkhan Shuinshi, một thợ săn 93 tuổi, từng chia sẻ: “Con người lười biếng thì đại bàng cũng lười biếng. Đại bàng vốn là loài chim chiến đấu hoang dã. Chúng không phải thứ để treo lên tường như một tấm thảm”. Lời nói ấy không chỉ phản ánh sự tiếc nuối mà còn gửi gắm lời cảnh báo về một di sản đang đứng trước nguy cơ biến mất.

Chu kỳ sống của mối quan hệ

Mối gắn kết giữa thợ săn và đại bàng thường kéo dài khoảng 10 năm, mặc dù đại bàng có thể sống tới 30 năm. Sau thời gian gắn bó, người Kazakh sẽ thả chim trở lại tự nhiên để chúng tiếp tục cuộc đời hoang dã. Thông thường, việc này được tiến hành trong bí mật - có khi vào ban đêm, để đại bàng không tìm được đường quay về.

Ông Shuinshi kể về lần thả con đại bàng cuối cùng vào năm 2011: “Tôi có cảm giác giống như tiễn biệt một thành viên trong gia đình. Cho đến giờ tôi vẫn nghĩ về nó: liệu nó có an toàn, có tìm được thức ăn, có săn mồi thành công không? Thỉnh thoảng tôi còn mơ thấy nó”. Câu chuyện của ông Shuinshi khắc họa mối liên hệ thiêng liêng vượt lên trên sự mưu sinh đơn thuần. Đó là một mối quan hệ của yêu thương, tin cậy và chia sẻ.

Văn hóa và đời sống của người Kazakh

Người Kazakh ở vùng Altai chủ yếu sống du mục, dựa vào chăn nuôi gia súc như ngựa, dê, cừu và lạc đà. Những ngôi lều ger (hay yurt) trắng bạc trên nền tuyết, khói bếp bốc lên giữa cao nguyên là hình ảnh quen thuộc. Cuộc sống của họ xoay quanh thiên nhiên, với những lễ hội truyền thống, những khúc hát dân gian và các nghi lễ gắn bó với tín ngưỡng shaman.

Trong đời sống văn hóa, đại bàng hiện diện như một biểu tượng của sức mạnh, lòng dũng cảm và tinh thần tự do. Hình ảnh burkitshi trên lưng ngựa, tay giơ cao đại bàng sải cánh giữa bầu trời xanh Altai đã trở thành một biểu tượng trường tồn của người Kazakh. Không ít du khách, nhà báo, nhiếp ảnh gia từ khắp thế giới tìm đến đây để tận mắt chứng kiến và ghi lại nét di sản đặc biệt này.

Giữ gìn một di sản mong manh

Ngày nay, chính quyền Mông Cổ và các tổ chức văn hóa quốc tế đã có những nỗ lực nhằm bảo tồn truyền thống burkitshi, thông qua việc tổ chức các lễ hội, ghi nhận di sản và khuyến khích thế hệ trẻ tiếp nối. Thế nhưng, việc giữ gìn một phong tục gắn liền với lối sống du mục trong bối cảnh hiện đại hóa và đô thị hóa vẫn là một thách thức lớn.

Giữa sự xâm nhập của công nghệ và lối sống hiện đại, hình ảnh những thợ săn đại bàng trên lưng ngựa vẫn nhắc nhở nhân loại về một mối quan hệ sâu xa hơn: mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên. Đó là lời nhắc rằng sự gắn bó, sự kính trọng và tình yêu thương dành cho muôn loài là điều giúp văn hóa con người tồn tại và phát triển.

Truyền thống săn đại bàng của người Kazakh không chỉ là cách săn mồi cổ xưa, mà còn là biểu tượng văn hóa giàu ý nghĩa nhân văn. Trong cái lạnh cắt da của Altai, “ngọn lửa ấm áp” ấy vẫn còn cháy, dù mong manh, trong trái tim những burkitshi còn sót lại. Và mỗi lần đại bàng tung cánh giữa trời cao, đó không đơn thuần là cuộc đi săn, mà là minh chứng cho tình bạn bất diệt giữa con người và thiên nhiên.