Người giữ hồn bạc giữa rẻo cao Tả Phìn

Trên rẻo cao Tả Phìn, xã Sìn Hồ (Lai Châu), nơi mây trắng quẩn quanh sườn núi và tiếng gà gáy vọng từ bản này sang bản khác, có một người đàn ông dành cả tuổi trẻ và nửa đời còn lại cho nghề chạm bạc truyền thống của dân tộc Dao Khâu. Ông là Chẻo A Sử, người được bà con trìu mến gọi là "người giữ hồn bạc" giữa đại ngàn Tây Bắc.

Từ bàn tay cha đến đôi tay con

Nghề chạm bạc đến với ông Sử từ thuở đôi mươi. Khi đó, ông ngày ngày theo cha học nghề: từ cách cầm đục, mài bạc, tôi lửa, đến chạm khắc hoa văn tinh xảo trên từng món đồ nhỏ bé. Sự cần mẫn, tỉ mỉ và óc sáng tạo đã khiến đôi bàn tay ông chai sạn nhưng mỗi đường nét trên sản phẩm ngày một tinh tế.

Với ông, làm nghề không đơn thuần là kế sinh nhai. Đó là cách gìn giữ bản sắc, nối sợi dây văn hóa giữa quá khứ và hiện tại. "Người Dao Khâu mình có phong tục dùng bạc trong nhiều dịp lễ trọng. Cưới hỏi phải có vòng bạc, sinh con cũng đeo bạc trừ tà, tang lễ thì người mất mang bạc sang thế giới bên kia. Mỗi món bạc làm ra, không chỉ đẹp mà còn có hồn," ông Sử chia sẻ.

Trong căn nhà gỗ nhỏ nằm bên sườn núi, góc chế tác của ông giản dị với đục nhỏ, búa con, thỏi than, tấm đe đã mòn. Mỗi vật dụng gắn bó với ông suốt hàng chục năm trời, trở thành một phần ký ức. Từ đó, những món trang sức bạc không chỉ để đeo mà còn kể câu chuyện về lịch sử, văn hóa, tín ngưỡng của người Dao Khâu – từ hoa văn rồng phượng, mặt trăng, hình người đến các mô-típ cây cỏ.

Bà Tẩn Mí Chiêm ở bản Phăng Xô Lin bày tỏ: "Tôi đã dùng đồ bạc do ông Sử làm từ khi còn trẻ. Đồ ông làm tinh xảo, bền và mang nét truyền thống mà đồ bán ngoài chợ không có. Gia đình tôi, từ ông bà đến cháu nhỏ, đều rất quý trọng đồ bạc do ông làm ra."

Giữ nghề bằng cách trao truyền

Không dừng lại ở việc giữ nghề cho riêng mình, ông Sử còn chủ động truyền dạy lại cho thế hệ trẻ trong bản. Ban đầu nhiều em còn e dè, ngại khó, nhưng qua lời khuyên bảo tận tình và sự kiên trì "cầm tay chỉ việc" của ông, đã có vài thanh niên theo học và bắt đầu yêu nghề. "Giữ nghề một mình thì không thể lâu dài. Phải có người học, người kế tục thì mới mong nghề tồn tại với bản, với dân tộc mình," ông nói.

Những năm gần đây, nhờ sự quan tâm của chính quyền địa phương cùng các chương trình bảo tồn văn hóa dân tộc, nghề chạm bạc truyền thống của người Dao Khâu ở Tả Phìn đã dần được khôi phục. Cấp ủy, chính quyền xã Sìn Hồ phối hợp với các đơn vị chuyên môn tổ chức lớp truyền dạy nghề, hỗ trợ công cụ sản xuất và tạo điều kiện cho nghệ nhân tham gia hội chợ, triển lãm.

Chị Tẩn Lù Mẩy, cán bộ phòng Văn hóa – Xã hội xã Sìn Hồ, cho biết: "Người Dao rất coi trọng trang sức bạc. Ngày xưa các cụ chưa có điều kiện, giờ hầu như ai cũng có đủ, thường mặc vào ngày lễ, tết. Việc duy trì nghề truyền thống vừa giữ bản sắc, vừa giúp người dân có thêm thu nhập."

Nhờ vậy, nhiều sản phẩm chạm bạc thủ công tinh xảo của ông Sử được giới thiệu tại các sự kiện văn hóa, bước đầu thu hút sự quan tâm của du khách và thị trường.

Giữa áp lực thị trường và gìn giữ giá trị

Hiện nay, sản phẩm của ông Chẻo A Sử được nhiều người dân trong và ngoài bản tin tưởng, đặt mua ngày càng nhiều. Mỗi món đồ đều được làm thủ công tỉ mỉ, mang đậm bản sắc Dao Khâu, nên rất được ưa chuộng trong các dịp lễ, cưới hỏi, mừng thọ. Có thời điểm, ông làm không kịp đơn hàng vì chỉ có một mình chế tác.

Tuy vậy, ông vẫn kiên quyết đặt chất lượng và giá trị truyền thống lên hàng đầu, không vì lợi nhuận mà vội vàng. Điều khiến ông trăn trở là giới trẻ ngày càng chuộng đồ hiện đại, sáng bóng, dễ mua hơn. "Mình mong sao người Dao mình không quên đi cái đẹp của tổ tiên để lại," ông tâm sự.

Trong bối cảnh nhiều nghề thủ công truyền thống ở vùng cao đang đứng trước nguy cơ mai một, câu chuyện của ông Chẻo A Sử là minh chứng rằng di sản chỉ sống khi có người giữ lửa. Sự bền bỉ của ông, cùng chính sách bảo tồn văn hóa từ địa phương, mở ra hy vọng để nghề chạm bạc Dao Khâu tiếp tục hiện diện giữa đời sống hiện đại, vừa giữ được giá trị tinh thần, vừa trở thành nguồn sinh kế cho người dân.

Giữa màu xanh núi rừng Tả Phìn, hình ảnh ông Sử bên búa, đục, ánh bạc lấp lánh dưới nắng chiều không chỉ là ký ức của một bản làng, mà còn là biểu tượng của niềm tự hào dân tộc – chiếc cầu nối giữa quá khứ và tương lai của vùng đất Tây Bắc.