Lào Cai: Hạ tầng Sa Pa và bài toán thiếu chỗ đỗ xe

Báo cáo chính trị phường Sa Pa nhiệm kỳ vừa qua cũng chỉ rõ, các điểm đỗ xe đang là một "bài toán khó" cho công tác quản trị đô thị.

Không khó để nhận ra, những năm gần đây, Sa Pa đang đi nhanh trên con đường trở thành đô thị du lịch hiện đại. Nhưng ngay ở điểm chạm gần nhất với người dân và du khách, là vấn đề "đi lại, dừng đỗ" của đô thị miền núi này vẫn còn loay hoay. Trong báo cáo chính trị của phường Sa Pa vừa được tổ chức ngày 11/8 vừa qua cũng nêu rõ: "giao thông nội thị và điểm đỗ xe chưa đáp ứng yêu cầu phát triển". Sự thẳng thắn này là một chỉ dấu tích cực, bởi chỉ khi dám nhìn vào điểm nghẽn, mới có cơ hội tháo gỡ. Câu chuyện không còn thuộc về những khẩu hiệu phát triển, mà là tổ chức hạ tầng cụ thể, hiệu quả và văn minh.

Hạ tầng tĩnh lép vế trước đà du lịch

Theo lãnh đạo phường, sự bùng nổ du lịch sau khi cao tốc Nội Bài – Lào Cai vận hành (2014) và khi Sa Pa lên thị xã (2020) khiến lưu lượng phương tiện cá nhân đổ về khu trung tâm tăng mạnh, đặc biệt cuối tuần và kỳ nghỉ. Ở những "điểm nóng" như Cầu Mây, Phan Si Păng, Mường Hoa, Thạch Sơn…, ùn tắc cục bộ lặp lại, phương tiện vòng vèo tìm chỗ đỗ khiến lòng đường bị tận dụng sai công năng, vỉa hè bị lấn chiếm, mỹ quan đô thị tổn thương, trải nghiệm du khách suy giảm.

Buổi chiều cuối tuần tháng 8, trên tuyến phố Cầu Mây, hàng dài ô tô nối đuôi nhau nhích từng mét. Nhiều du khách sốt ruột, phải hạ kính hỏi nhau xem "gửi xe ở đâu". Một số xe con bất chấp đỗ tràn lên vỉa hè trước cửa hàng lưu niệm, khiến người đi bộ phải lách xuống lòng đường. Chị Hoa, một tiểu thương ở khu vực này, thở dài: "Ngày thường đã chật, cuối tuần thì như nghẹt thở. Khách muốn vào mua đồ cũng khó vì trước cửa toàn xe ô tô".

Bức tranh hạ tầng đỗ xe cho thấy sự chênh lệch giữa nhu cầu thực và năng lực đáp ứng. Hiện toàn phường Sa Pa mới có một cơ sở đồng bộ đúng nghĩa là bến xe – bãi đỗ thông minh Hà Sơn (6 tầng nổi, 1 tầng hầm), sức chứa hơn 300 xe dưới 29 chỗ. Phần còn lại chủ yếu là bãi tạm, phân tán và chưa đồng bộ hạ tầng: khu bệnh viện đa khoa cũ hơn 17.000 m² (khoảng 300 xe), khu vực trước chợ Sa Pa 2.820 m² (khoảng 45 xe), bãi tạm sau hồ Mắt Ngọc 7.300 m² (khoảng 100 xe), và sân vận động gần 17.500 m² (đáp ứng khoảng 120 xe lớn). Con số này quá khiêm tốn so với lượng khách ước trên 4 triệu lượt năm 2024, dự kiến khoảng 4,6 triệu lượt năm 2025. Hạ tầng "tĩnh" (bãi đỗ) vì thế trở thành nút thắt kéo lùi hiệu quả của hạ tầng "động" (đường, tổ chức giao thông).

Anh Lê Văn Nam, du khách từ Hà Nội, cho biết mỗi lần đưa gia đình lên Sa Pa, điều lo nhất không phải giá phòng mà là tìm chỗ gửi xe: "Có lần tôi mất gần 40 phút vòng quanh hồ Mắt Ngọc mà vẫn không tìm được bãi, cuối cùng phải gửi tạm ở một sân đất trống với giá 50 nghìn đồng/lượt. Đi chơi mà mệt mỏi từ khâu gửi xe thì ấn tượng về du lịch cũng giảm nhiều".

Nguyên nhân được chỉ ra khá rõ: địa hình đồi dốc, quỹ đất hạn chế; giá đất và mật độ xây dựng cao ở lõi đô thị; quy hoạch hạ tầng tĩnh từng có giai đoạn đi sau sự phát triển nóng của cơ sở lưu trú, dịch vụ. Nhận thức này, như Bí thư phường Sa Pa Phan Đăng Toàn nhấn mạnh, dẫn đến bài học phải đặt hạ tầng—đặc biệt bãi đỗ—"đi trước một bước" trong quy hoạch và quản trị. Trao đổi với PV VTV Times, ông Tô Ngọc Liễn, Chủ tịch UBND phường cho biết, trên góc độ điều hành, địa phương xác nhận đây là ưu tiên cần giải quyết sớm, không chỉ vì kỷ luật giao thông mà còn là thước đo năng lực quản trị đô thị.

Không chỉ khách du lịch, người dân bản địa cũng chịu cảnh khổ. Ông Vàng A Chinh, sống ở tổ 4 phường Sa Pa, chia sẻ: "Chúng tôi đi chợ hay đưa con đến trường đều phải len lỏi giữa ô tô đỗ kín. Nhiều hôm xe cứu thương khó vào được. Mong chính quyền sớm có bãi đỗ tập trung, để đường sá trả lại cho người đi bộ và xe máy".

Thời gian trước, khi còn là Thị xã Sa Pa, địa phương đã có Quyết định 2288 (01/8/2022) về phương án tổ chức giao thông nội thị và điều chỉnh, bổ sung tại Quyết định 930 (28/4/2023), việc thực thi vẫn chịu sức ép lớn từ thói quen di chuyển bằng xe cá nhân, từ cấu trúc đường hẹp, mặt cắt nhỏ, và từ sự thiếu hụt điểm đỗ tập trung.

Cần tìm một giải pháp bền vững

Trong ngắn hạn, chính quyền phường lựa chọn cách tiếp cận "không chờ dự án lớn mới hành động": tổ chức lại bãi tạm (bệnh viện cũ, sân vận động, sau hồ Mắt Ngọc, trước chợ), phân luồng một chiều, điều tiết khung giờ xe cá nhân vào lõi đô thị, phối hợp trật tự đô thị để giảm dừng – đỗ tùy tiện; đồng thời kêu gọi tạm thời sử dụng các mặt bằng phù hợp làm bãi có kiểm soát. Đi kèm là tuyên truyền sử dụng phương tiện thân thiện môi trường—xe điện, xe đạp, đi bộ—trong bán kính di chuyển ngắn. Đây là "lát cắt" quan trọng của đô thị du lịch xanh: không chỉ giảm ùn ứ mà còn trả lại không gian công cộng cho người đi bộ.

Ở tầm dài hạn, theo Chủ tịch UBND phường Tô Ngọc Liễn, địa phương sẽ định hình các "hạt nhân" giao thông tĩnh để phân tải từ xa: bến xe phía Đông Bắc (Giàng Tra) đã hoàn thiện bước chuẩn bị đầu tư và đang đẩy nhanh giải phóng mặt bằng; các bến phía Tây và phía Nam đang được xác định quỹ đất, ưu tiên vị trí kết nối thuận lợi để phát triển bãi nhiều tầng, bãi ngầm tích hợp thương mại – dịch vụ. Bên trong lõi đô thị, dự án bãi ngầm hai tầng dưới sân vận động trung tâm (dự kiến sức chứa khoảng 2.000 xe dưới 7 chỗ) và bãi đỗ thông minh tại khu nhà khách số 2 được xem như "điểm hút" nhằm dẫn hướng luồng xe vào – ra có kiểm soát.

Định hướng xã hội hóa là điểm nhấn quan trọng, phường không trông chờ hoàn toàn ngân sách mà chuẩn bị mặt bằng, cung cấp thông tin quy hoạch, hỗ trợ thủ tục, bảo đảm minh bạch để mời gọi nhà đầu tư. Cách làm này phù hợp quy luật kinh tế đô thị: bãi đỗ xe đa tầng, bãi ngầm tích hợp dịch vụ giúp tối ưu đất hiếm, tăng hiệu quả tài chính dự án, đồng thời tạo động lực cho doanh nghiệp tham gia. Tuy vậy, xã hội hóa chỉ thực sự hiệu quả khi đi kèm cơ chế lựa chọn nhà đầu tư minh bạch, tiêu chí kỹ thuật – môi trường – PCCC nghiêm ngặt, cơ chế giá dịch vụ hợp lý và công cụ giám sát độc lập của cộng đồng.

Năng lực quản trị đô thị được thể hiện ở ba tầng. Thứ nhất, quy hoạch đi trước và được "cài" vào kỷ luật thực thi: các vị trí bãi đỗ phải xuất hiện trong quy hoạch chi tiết, có chỉ tiêu đất giao thông tĩnh rõ ràng, có lộ trình đầu tư cụ thể, chứ không dừng ở khẩu hiệu. Thứ hai, tổ chức giao thông linh hoạt theo dữ liệu: thay vì điều tiết theo cảm tính, đô thị cần hệ thống chỉ dẫn số, bản đồ chỗ trống thời gian thực, phân luồng – đổi chiều theo khung giờ cao điểm, kết hợp "vành đai đỗ xe vệ tinh" và phương tiện công cộng – xe điện trung chuyển vào lõi. Thứ ba, phối hợp liên ngành – liên cấp: từ tỉnh đến thị xã, các sở ngành (Xây dựng, Tài chính, Nông nghiệp – Môi trường…) phải cùng một nhịp để giải phóng mặt bằng, thẩm định thiết kế, bố trí vốn, tháo gỡ thủ tục, đồng thời giữ sự nhất quán giữa mục tiêu phát triển du lịch và bảo vệ cảnh quan.

Một điểm cần nhấn mạnh là "độ dốc" triển khai. Các dự án Giàng Tra, bãi ngầm sân vận động, bãi thông minh nhà khách số 2… nếu chậm tiến độ sẽ làm "đông cứng" các giải pháp tình thế. Định hướng xã hội hóa nếu thiếu cam kết hạ tầng đồng bộ (đường vào – ra, điện, nước, thoát hiểm, PCCC), thiếu chia sẻ rủi ro và cơ chế giá rõ ràng, sẽ khó hút vốn tư nhân bền vững. Với một đô thị du lịch đặc thù như Sa Pa, tiêu chuẩn kiến trúc – cảnh quan của bãi đỗ (mặt đứng, cây xanh, chiếu sáng, xử lý tiếng ồn) càng phải được đẩy lên mức cao, để bãi xe không trở thành "vật cản thẩm mỹ" ngay giữa trung tâm.

Ở bình diện xã hội, thay đổi hành vi là yếu tố quyết định. Từ trải nghiệm của nhiều đô thị du lịch, không thể có giao thông văn minh nếu người dân và du khách vẫn "tiện đâu đỗ đó". Vì thế, cùng với hạ tầng, cần công cụ mềm: truyền thông nhất quán, chế tài đủ mạnh, nhưng quan trọng hơn là tạo lựa chọn thay thế thuận tiện—bãi gần, giá hợp lý, trung chuyển nhanh, lộ trình rõ ràng. Khi "chi phí thời gian" của việc tìm chỗ đỗ tự phát cao hơn việc gửi xe đúng nơi, hành vi sẽ tự điều chỉnh.

Kỳ vọng cho nhiệm kỳ mới vì vậy gắn với những chuyển biến định lượng – định tính có thể đo đếm, đó là số chỗ đỗ bổ sung thực tế mỗi năm; tỷ lệ phương tiện cá nhân vào lõi đô thị giảm bao nhiêu phần trăm theo khung giờ; thời gian tìm chỗ đỗ trung bình của du khách; mức độ hài lòng của người dân; số điểm đen ùn tắc được xóa. Khi các chỉ số này dịch chuyển tích cực, ta có cơ sở nói về "nâng tầm hình ảnh" thay vì những mỹ từ chung chung.

Khi được hỏi về tầm nhìn, lãnh đạo phường khẳng định mục tiêu xây dựng đô thị du lịch thông minh – xanh – văn minh; phát triển bãi đỗ thông minh ở các cửa ngõ, hình thành vành đai đỗ xe vệ tinh, kết nối trung tâm bằng xe điện, xe buýt du lịch; đồng thời thúc đẩy các trục kết nối chiến lược (QL4D, TL155, đường tránh, hầm – cầu qua Hàm Rồng, kết nối sân bay…). Đó là một bức tranh đầy tham vọng, và đúng hướng nếu nhìn từ nguyên lý phát triển đô thị miền núi có tải du lịch lớn: phân tải từ xa, bảo vệ lõi đi bộ, kiểm soát phương tiện cơ giới.

Phần còn lại là tốc độ và kỷ luật. Hạ tầng tĩnh vốn "ít hào quang" hơn các công trình biểu tượng, nhưng lại là nền móng của một điểm đến văn minh. Nếu Sa Pa giải quyết được bài toán đỗ xe—tức biết cách tổ chức lại không gian đô thị theo hướng phục vụ con người—thì sự "bứt tốc du lịch" mới có nền vững.

Khi một địa phương dám viết thẳng trong Báo cáo chính trị "giao thông nội thị và điểm đỗ xe chưa đáp ứng yêu cầu phát triển", đó là sự khởi đầu đáng quý. Từ sự thẳng thắn ấy, điều người dân chờ đợi là những thay đổi thấy được: bãi đỗ mở ra đúng hẹn, bảng điện tử chỉ dẫn chỗ trống hoạt động trơn tru, những đoạn đường trung tâm thôi cảnh xe leo lên vỉa hè, người đi bộ được ưu tiên. Đó không chỉ là chuyện hạ tầng; đó là thước đo về quản trị đô thị, về lời hứa với người dân và du khách—những người quyết định tương lai của một đô thị du lịch như Sa Pa.