“Hồi hương” hai bức tranh quý của nữ họa sĩ Đặng Thị Khuê

Trong bối cảnh hai tác phẩm biểu tượng của họa sĩ, nhà phê bình mỹ thuật Đặng Thị Khuê  được đưa về Việt Nam sau nhiều thập kỷ, một buổi trò chuyện nghệ thuật về các tác phẩm của bà đã được tổ chức tại Hà Nội. 

Sự kiện thu hút sự quan tâm của nhiều tên tuổi nghệ sĩ, nhà sưu tập, giám tuyển. Trong đó có họa sĩ, nhà nghiên cứu mỹ thuật Phan Cẩm Thượng, họa sĩ Lê Huy Tiếp, ông Võ Điện Biên - con trai Đại tướng Võ Nguyên Giáp, đại diện Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

Trong hai tác phẩm này có bức tranh vẽ Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Sau nhiều nỗ lực, nhà sưu tập Hàn Ngọc Vũ (A&V Foundation) đã đưa những tác phẩm giá trị này được hồi hương. Buổi trò chuyện nghệ thuật nhằm tôn vinh những đóng góp nghệ thuật và lịch sử sáng tác của họa sĩ Đặng Thị Khuê, đồng thời tạo cơ hội cho công chúng và các nhà sưu tập tiếp cận sâu hơn với những tác phẩm tiêu biểu.

Đón thương binh về làng và Niềm tin (còn gọi là Tướng Giáp nói chuyện với binh sĩ) là các sáng tác tiêu biểu, phản ánh tư tưởng và bút pháp trong giai đoạn đầu tiên của nghệ thuật tạo hình của họa sĩ Đặng Thị Khuê.

Những bức tranh chứa đựng chiều sâu lịch sử lẫn cảm xúc cá nhân của nữ họa sĩ. Tại buổi art talk, người tham dự có dịp nghe chia sẻ kỹ lưỡng về quá trình hình thành ý tưởng, phương pháp tạo hình, và bối cảnh ra đời của từng tác phẩm.

Họa sĩ và các diễn giả thảo luận bốn nội dung chính: hành trình sáng tác theo thời gian, cảm hứng và phương pháp mỹ thuật của bà, "cuộc đời" của tác phẩm qua nhiều thập kỷ, cũng như tầm quan trọng của việc gìn giữ những văn hoá truyền thống. Ông Võ Điện Biên (con trai Đại tướng Võ Nguyên Giáp) cũng có những chia sẻ chân tình liên quan tới những giai đoạn khác nhau trong "cuộc sống" của các tác phẩm.

Bà Khuê lần đầu chia sẻ công khai nhiều khía cạnh sâu kín trong đời sáng tác, nhất là khi hai "đứa con tinh thần" được trở về quê nhà sau thời gian dài lưu lạc.

Những tác phẩm ra đời từ một mạch ký ức cá nhân sâu sắc khi chiến tranh đã thấm vào đời sống và tâm tưởng của họa sĩ từ thuở ấu thơ. Đó là ký ức về cảnh tản cư, những năm học trong bối cảnh chiến sự và những chuyến đi dài khắp đất nước.

Với Niềm tin, người xem đặc biệt ấn tượng bởi ngôn ngữ tạo hình táo bạo, các hình khối khỏe khoắn, gam màu xanh chủ đạo, và sự đồng nhất giữa tướng và binh sĩ. Họa sĩ tiết lộ bà đã dùng ngón tay thay vì cọ để vẽ nên tác phẩm này, một cách thức rất cá nhân và biểu tượng.

Ý tưởng vẽ bức tranh được ấp ủ trong thời điểm họa sĩ vừa bắt đầu hành trình sáng tác nghệ thuật với những bức vẽ cổ động. Tuy nhiên đến năm 2003, tác phẩm mới hoàn thành.

Niềm tin là một trong số hai bức tranh từng được nữ họa sĩ vẽ bằng ngón tay. Với bề rộng gần 2m - kích thước vượt trội so với các sáng tác hội hoạ của hoạ sĩ thời kỳ đó - bức tranh cũng cho thấy tham vọng biểu đạt và tầm vóc nội dung mà họa sĩ hướng đến.

Áp lực lớn nhất của họa sĩ là vẽ Đại tướng Võ Nguyên Giáp bằng trí tưởng tượng và một số hình ảnh lịch sử bà từng xem. "Tôi muốn hình ảnh Đại tướng phải là trung tâm bức tranh. Mọi ánh mắt phải tập trung vào Đại tướng, đồng thời tạo bầu không khí thân mật", họa sĩ chia sẻ.

Bà quyết định tặng tranh cho bạn thân là cựu chiến binh David Thomas - người luôn dành sự kính trọng cho Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đại tướng Võ Nguyên Giáp và say mê bức tranh ngay từ cái nhìn đầu tiên. Từ đó, bức tranh được chuyển ra nước ngoài, bà Khuê không còn nhận được thông tin gì về tác phẩm.

Hành trình đưa tranh về Việt Nam kéo dài từ năm 2019. Sau 6 năm, tháng 9/2025, nhà sưu tập Hàn Ngọc Vũ mới đưa được bức Niềm tin về nước. "Việc đầu tiên để đưa tranh về Việt Nam, tôi phải hiểu sự nghiệp nghệ thuật của họa sĩ Đặng Thị Khuê. Sau đó, mất rất nhiều thời gian để thuyết phục ông Thomas bán lại bức tranh. Nhờ sự kết nối của những người bạn, Thomas mới đồng ý chuyển nhượng", ông Vũ nói.

Theo nhà nghiên cứu mỹ thuật Phan Cẩm Thượng, việc đưa các tác phẩm trở về Việt Nam là hành động có ý nghĩa lớn đối với bảo tồn di sản và giáo dục mỹ thuật cho thế hệ trẻ.

Ông Võ Điện Biên - con trai Đại tướng Võ Nguyên Giáp - xúc động khi bức tranh được đưa về Việt Nam. Ông ấn tượng với ý tưởng sâu sắc về niềm tin mà họa sĩ muốn chuyển tải.

Bức Đón thương binh về làng ra đời sớm hơn, được thúc đẩy bởi một nỗi đau riêng và âu lo có thực. "Gia đình tôi có 6 chị em, trong đó có một em trai, học rất giỏi. Năm 1972, gia đình nghe tin cậu ấy bị thương nặng. Tôi vẽ tranh như một ước nguyện em trai bình an trở về. Sau này, gia đình gặp khó khăn, tôi nhờ họa sĩ Lê Huy Tiếp kết nối để bán bức tranh", bà Khuê kể. Tác phẩm sau đó được bán ra nước ngoài.

Nhà sưu tập Hàn Ngọc Vũ quyết định đưa tranh về Việt Nam đúng thời điểm dịch Covid-19 bùng phát. Mọi giao dịch đều thực hiện trực tuyến. Người bán và người mua thậm chí chưa từng gặp nhau.

Đặng Thị Khuê sinh năm 1946 tại Hà Nội, tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật Hà Nội. Bà được đánh giá là một trong những họa sĩ tiên phong trong nghệ thuật sắp đặt tại Việt Nam, đồng thời là nhân vật có tầm ảnh hưởng trong giới mỹ thuật với nhiều đóng góp quản lý, giảng dạy và nghệ thuật nghiên cứu.

Cuộc trò chuyện nghệ thuật về Đặng Thị Khuê và các tác phẩm trong bộ sưu tập A&V không chỉ là một buổi giao lưu nghệ thuật - đó là dấu mốc quan trọng trong nỗ lực khôi phục và tôn vinh những giá trị mỹ thuật Việt Nam. Sự trở về của hai tác phẩm cùng lời kể chân thực từ họa sĩ đã mang lại trải nghiệm xúc động và sâu sắc cho người tham dự, góp phần lan tỏa tầm quan trọng của việc bảo tồn nghệ thuật giữa nhịp sống hiện đại.

Sự kiện cũng là lời nhắc nhở về giá trị lâu dài của nghệ thuật trong đời sống xã hội. Cuộc trò chuyện như một kênh đối thoại để gia tăng nhận thức về vai trò của việc gìn giữ tác phẩm nghệ thuật như phần di sản sống, chứ không đơn thuần là vật trưng bày.