“Hộ chiếu số” cho hàng Việt: Vượt thách thức kép của chuỗi cung ứng

Áp lực toàn cầu, điểm nghẽn nội địa

Bất ổn địa chính trị, bảo hộ thương mại, biến đổi khí hậu và yêu cầu phát triển bền vững đang tạo sức ép khổng lồ lên chuỗi cung ứng toàn cầu. Với Việt Nam, bài toán không chỉ là hội nhập sâu hơn mà còn phải nhanh chóng chuẩn hóa và số hóa để đảm bảo sức chống chịu của hệ thống.

Dòng chảy hàng hóa toàn cầu đang trải qua một cuộc chuyển dịch sâu rộng và đầy biến động. Từ những xung đột địa chính trị leo thang đến các hiện tượng thời tiết cực đoan, chuỗi cung ứng đã và đang bị thử thách nghiêm trọng ở mọi mắt xích. "Chưa bao giờ chuỗi cung ứng toàn cầu lại đứng trước nhiều thách thức như hiện nay," ông Bùi Quang Hưng, Phó Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương), nhận định. Theo ông, những bất ổn địa chính trị, xu hướng bảo hộ thương mại gia tăng và biến đổi khí hậu đang đồng loạt định hình lại bản đồ thương mại thế giới.

Tại Việt Nam, chi phí logistics tăng cao, gián đoạn nguyên liệu đầu vào và biến động thị trường quốc tế ảnh hưởng trực tiếp đến các ngành sản xuất. Ông Nguyễn Văn Tuấn, Giám đốc Công ty Thương mại và Xuất khẩu Đồng Nam, chia sẻ: "Những biến động toàn cầu như xung đột hay các yêu cầu mới về phát triển bền vững không còn là chuyện bên lề. Chúng buộc chúng tôi phải thay đổi. Chuỗi cung ứng giờ đây không chỉ là bài toán vận tải, mà còn là câu chuyện về sự minh bạch." Ông nhấn mạnh, nếu không nhanh chóng ứng dụng công nghệ số để chứng minh nguồn gốc sản phẩm, doanh nghiệp Việt sẽ khó giữ chân đối tác và bị loại khỏi cuộc chơi trên thị trường quốc tế.

Bên cạnh những thách thức từ bên ngoài, chuỗi cung ứng nội địa Việt Nam còn phải đối mặt với những lỗ hổng mang tính hệ thống. Ông Bùi Nguyễn Anh Tuấn, Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương), gọi hệ thống phân phối là "hệ thần kinh" của nền kinh tế, nhưng thừa nhận mối liên kết giữa sản xuất, phân phối và tiêu dùng vẫn còn lỏng lẻo. Cả nước có hơn 8.200 chợ truyền thống và gần 1.300 siêu thị, nhưng phần lớn chợ cấp thấp tập trung tại nông thôn và miền núi – nơi việc kiểm soát chất lượng gặp nhiều khó khăn. Sự phân mảnh này tạo ra một khoảng trống lớn về tiêu chuẩn và dữ liệu, khiến chuỗi cung ứng không có sự liền mạch.

Hậu quả lớn nhất của sự thiếu minh bạch là vấn nạn hàng giả, hàng nhái. Theo ông Tuấn, có tới 70% các vi phạm liên quan đến hàng giả, hàng nhái, hàng không rõ nguồn gốc xảy ra tại các chợ truyền thống và cửa hàng nhỏ lẻ. Những con số về xử lý vi phạm cũng phản ánh mức độ nghiêm trọng của vấn nạn này: lực lượng quản lý thị trường đã xử lý trên 47.000 vụ vi phạm trong năm 2024 và hơn 15.000 vụ chỉ trong 9 tháng đầu năm 2025, tăng gần 32% so với cùng kỳ năm trước.

Trao đổi với phóng viên, bà Nguyễn Ngọc Linh, Giám đốc điều hành một hệ thống siêu thị tại Hà Nội cho biết: "Người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến nguồn gốc sản phẩm. Mỗi khi xảy ra vụ việc hàng giả, hàng kém chất lượng lọt vào siêu thị, thiệt hại về uy tín là rất lớn. Nếu có hệ thống số hóa, minh bạch bằng mã QR và cơ sở dữ liệu quốc gia, chúng tôi sẽ yên tâm hơn nhiều trong khâu nhập hàng."

Giải pháp chiến lược: "Hộ chiếu số" cho hàng Việt

Để giải quyết những thách thức kép này, Việt Nam đang tiến hành một cuộc cải cách chiến lược, lấy số hóa và minh bạch làm giải pháp then chốt. Việc hoàn thiện thể chế được xác định là nền tảng cho sự phát triển bền vững của chuỗi cung ứng. Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa (sửa đổi), dự kiến có hiệu lực từ năm 2026, được xem là bước tiến quan trọng. Luật này sẽ yêu cầu bắt buộc truy xuất nguồn gốc bằng mã QR và hiển thị "Hộ chiếu số sản phẩm" (DPP) trên nền tảng số. Đây là một quyết định chiến lược, biến công nghệ thành một hàng rào kỹ thuật số để chuẩn hóa thị trường, bảo vệ người tiêu dùng và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Tuy nhiên, số hóa chuỗi cung ứng không phải chuyện "một sớm một chiều". Theo các chuyên gia kinh tế - thị trường, hạ tầng số hiện còn chắp vá, thiếu liên thông. Nhiều hợp tác xã, hộ kinh doanh nhỏ chưa quen với công nghệ, dẫn đến tình trạng 'ngại đổi mới'. Ngoài ra, chi phí đầu tư ban đầu cũng là rào cản lớn.

Do đó, nước ta cần thực hiện đồng bộ các giải pháp như hoàn thiện thể chế, chuẩn hóa dữ liệu, xây dựng nền tảng truy xuất quốc gia và áp dụng chế tài công nghệ như quét mã vi phạm. "Tôi cho rằng, nhà nước cần có chương trình truyền thông diện rộng như "Quét để biết – Mua hàng chuẩn", vừa hỗ trợ người dân tiếp cận, vừa thúc đẩy hành vi tiêu dùng minh bạch. Khi người tiêu dùng trở nên thông thái hơn và yêu cầu sự minh bạch, họ sẽ tạo ra một lực đẩy mạnh mẽ để các doanh nghiệp, dù lớn hay nhỏ, phải chuyển mình", bà Linh nhấn mạnh.

Theo báo cáo từ Bộ Công thương, kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản 8 tháng đầu năm 2025 đạt 45 tỷ USD, tăng 16,7% so với cùng kỳ. Tuy nhiên, đằng sau con số tăng trưởng ấn tượng là những thách thức không nhỏ về chi phí logistics. Sự gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu đã đẩy chi phí vận tải lên cao, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp. Đây là lý do vì sao việc số hóa và minh bạch hóa chuỗi cung ứng trở nên cấp bách hơn bao giờ hết."

Việc ban hành Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa sửa đổi và triển khai "Hộ chiếu số sản phẩm" không chỉ là thay đổi về chính sách mà còn là quyết định chiến lược, biến công nghệ thành hàng rào kỹ thuật số chuẩn hóa thị trường, bảo vệ người tiêu dùng và nâng cao năng lực cạnh tranh. Sự đồng hành giữa Nhà nước, doanh nghiệp lớn và các hộ kinh doanh nhỏ, cùng với nhận thức của người tiêu dùng, sẽ tạo dòng chảy hàng hóa minh bạch từ nông trại đến kệ siêu thị. Khi hệ thống phân phối trở nên minh bạch và mỗi sản phẩm có một "giấy khai sinh" kỹ thuật số, Việt Nam không chỉ vượt qua những cú sốc từ bên ngoài mà còn khẳng định vị thế của mình trên bản đồ chuỗi cung ứng toàn cầu, dựa trên nền tảng tin cậy, bền vững và đổi mới. Như ông Bùi Quang Hưng đã khẳng định: "Chuỗi cung ứng giờ là thước đo năng lực cạnh tranh quốc gia. Nếu không nhanh, chúng ta sẽ bị bỏ lại phía sau"./.