EVFTA tròn 5 tuổi: Xuất khẩu sang EU tăng mạnh cả về lượng và chất

Kim ngạch thương mại song phương gần 300 tỷ USD

Trao đổi với phóng viên VTV Times, bà Nguyễn Hoàng Dương, chủ một doanh nghiệp xuất khẩu cà phê (Đắk Lắk) cho biết, trước khi có EVFTA, cà phê hạt, rang xay xuất khẩu từ Việt Nam vào EU phải chịu mức thuế phi đặc quyền (MFN) trung bình khoảng 4,15% và dưới chế độ GSP là 2,4%. Nhờ có hiệp định này, tất cả dòng hàng cà phê xuất khẩu từ Việt Nam sang EU được miễn toàn bộ thuế nhập khẩu kể từ ngày 1/8/2020. Điều đó giúp giá bán cạnh tranh hơn, thúc đẩy các đơn hàng tăng trưởng mạnh và qua đó tăng doanh thu cho công ty.

Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp ngành nông, thủy sản hay ngàng dệt may cũng phản ánh rằng việc được hưởng thuế ưu đãi từ EVFTA đã và đang giúp họ có thể chào giá thấp hơn 5–10% so với đối thủ toàn cầy, nhờ đó mở rộng thị phần nhanh hơn tại các thị trường EU.

Sau 5 năm có hiệu lực chính thức, EVFTA đã góp phần đưa Việt Nam trở thành đối tác thương mại lớn nhất của EU trong ASEAN, đồng thời đứng thứ 16 toàn cầu về thương mại hàng hóa với EU.

Thống kê sơ bộ từ Cục Thống kê cho thấy, từ ngày 1/8/2020 đến tháng 5/2025, tổng kim ngạch thương mại giữa Việt Nam và EU đạt gần 298 tỷ USD, chiếm gần 40% tổng thương mại tích lũy hơn 30 năm (kể từ 1995) giữa hai bên.

Trong đó, xuất khẩu tăng bứt phá, thặng dư gia tăng. Cụ thể, xuất khẩu sang EU tăng từ 40,1 tỷ USD năm 2020 lên 51,6 tỷ USD năm 2024, tăng khoảng 28,6%. Ở chiều ngược lại, nhập khẩu từ EU đạt khoảng 16,6–16,7 tỷ USD vào năm 2024, tăng khoảng 12%, trong khi thặng dư thương mại với EU tăng từ 24,8 tỷ USD (2020) lên 34,9 tỷ USD (2024).

Đáng chú ý, trao đổi với phóng viên, đại diện Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương) chia sẻ, có thể thấy, nhờ EVFTA mà thặng dư tăng mạnh và lợi nhuận doanh nghiệp cải thiện nhờ tận dụng ưu đãi. Tỷ lệ tận dụng ưu đãi EVFTA của doanh nghiệp Việt ngày càng tăng. Tính riêng trong năm 2024, Việt Nam cấp hơn 1,8 triệu giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) ưu đãi, tương ứng kim ngạch xuất khẩu hơn 100 tỷ USD, theo đó, xuất khẩu sang EU đạt mức cao nhất từ trước tới nay với con số 51,7 tỷ USD, tăng 18,4% so với năm trước đó.

Bên cạnh đó, số liệu thống kê cho thấy, thời gian qua, tỷ lệ doanh nghiệp EU tại Việt Nam nộp chứng từ C/O hàng tháng chiếm 56%, thể hiện tầm quan trọng của ưu đãi xuất xứ trong xuất khẩu sang EU. Có tới 98,2% doanh nghiệp EU tại Việt Nam biết và đánh giá EVFTA mang lại lợi ích thiết thực; 66% doanh nghiệp tham gia tích cực hoạt động giao thương song phương. Đồng thời, nhiều doanh nghiệp báo cáo tăng lợi nhuận ròng tới 25%, trung bình tăng 8,7% nhờ tận dụng ưu đãi thương mại từ hiệp định.

"EVFTA đã giúp Việt Nam không chỉ tăng mạnh về số lượng mà còn nâng cao chất lượng hàng hóa xuất khẩu sang thị trường EU. Việc tận dụng ưu đãi thuế kết hợp cải thiện năng lực sản xuất, tiêu chuẩn sản phẩm đã đưa hàng Việt tiến sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu, giúp tăng lợi thế cạnh tranh cho hàng Việt", ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu khẳng định.

Ông Hải nhấn mạnh thêm, trong bối cảnh thương mại thế giới liên tục biến động, đặc biệt khi xu hướng toàn cầu có thể đảo chiều do áp thuế từ Mỹ, thì EVFTA được xem là điểm tựa quan trọng để đa dạng hóa thị trường, giảm phụ thuộc vào các đối tác truyền thống và đẩy mạnh xuất khẩu vào EU – nơi áp dụng mức thuế đặc biệt thấp cho hàng hóa Việt Nam.

Dưới góc độ chuyên gia, TS Nguyễn Minh Phong cho biết, EVFTA không chỉ loại bỏ thuế quan mà còn yêu cầu tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật cao, buộc doanh nghiệp Việt cải thiện chất lượng sản phẩm để đáp ứng yêu cầu EU như kiểm soát nguồn gốc, an toàn thực phẩm và chứng nhận. Điều này đồng thời nâng tầm hàng xuất khẩu cả về chất lượng lẫn giá trị gia tăng.

Cần làm gì để EVFTA vẫn là “tấm vé vàng” trong thời gian tới?

Theo TS Nguyễn Minh Phong, hiện phần lớn các ngành hàng, các doanh nghiệp xuất khẩu nước ta khẳng định, EVFTA là hiệp định có giá trị chiến lược dài hạn, với đơn hàng luôn ổn định và tăng trưởng đều, nhất là các sản phẩm chế biến sâu, có chứng nhận bền vững (MSC, ASC).

Đồng thời, nhiều doanh nghiệp kỳ vọng trong 3–5 năm tới, EVFTA sẽ tiếp tục giúp hàng Việt chiếm lĩnh phân khúc trung và cao cấp tại châu Âu, không chỉ nhờ ưu đãi thuế mà còn nhờ danh tiếng “hàng Việt chất lượng cao” được gây dựng sau 5 năm thực thi hiệp định.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy, việc đáp ứng quy định khắt khe về an toàn thực phẩm, môi trường, lao động cũng khiến nhiều doanh nghiệp Việt gặp khó khăn. Một số doanh nghiệp ngành dệt may, thủy sản chia sẻ do phải đầu tư công nghệ mới, quản trị chuỗi cung ứng minh bạch...nên doanh nghiệp rơi vào tình trạng luôn thiếu vốn, khát vốn. Đó là còn chưa kể đến hiện quy tắc xuất xứ EVFTA vẫn còn phức tạp, đặc biệt với ngành dệt may, da giày, điện tử...sử dụng nhiều nguyên phụ liệu nhập khẩu, khiến doanh nghiệp khó chứng minh đủ điều kiện hưởng ưu đãi thuế. Ngoài ra, mặc df đã được cải thiện nhiều nhưng đến nay, thời gian cấp C/O vẫn còn kéo dài, gây ách tắc dòng vốn và giao hàng...

Trước tình hình đó, theo các chuyên gia kinh tế, để EVFTA vẫn là “tấm vé vàng” trong thời gian tới, nước ta cần tiếp tục thực hiện mạnh mẽ và hiệu quả các lộ trình đơn giản hóa hành chính và tăng cường hướng dẫn về quy tắc xuất xứ cho doanh nghiệp. 

"Để nâng tầm cho thương hiệu Việt xuất khẩu tại EU thì doanh nghiệp cần có sự đồng hành hỗ trợ từ Chính phủ về dòng vốn đầu tư cho nền sản xuất để nâng cao chất lượng hàng hóa, đáp ứng các yêu cầu về bền vững", ông Phong khuyến nghị.

Mặt khác, ông Phong cũng khẳng định, sự phối hợp chặt chẽ giữa Chính phủ, doanh nghiệp Việt với các đối tác EU sẽ là chìa khóa để nâng tầm và gia tăng ảnh hưởng của EVFTA trong bối cảnh toàn cầu hoá và cạnh tranh quốc tế tương lai./.