Đường Việt Nam mất lợi thế cạnh tranh trước hàng lậu giá rẻ

Lượng đường tồn kho chạm đỉnh

So với hồi đầu năm nay, giá đường trong nước đã hạ gần 2.000 đồng/kg. Thị trường nội địa đang chịu áp lực mạnh: tiêu thụ chậm, đường nhập lậu hoành hành, khiến tồn kho tại các nhà máy lên mức cao kỷ lục, vượt 70% sản lượng niên vụ.

Niên vụ ép đường 2024 - 2025, ngành mía đường Việt Nam đã sản xuất khối lượng lớn đường, ước đạt hơn 1,25 triệu tấn. Sản lượng lớn nhưng sức tiêu thụ kém, giá đường lại ở mức thấp nhất trong khu vực. Nguyên nhân chủ yếu là do nguồn cung dồi dào từ vụ ép 2 năm trước đây còn tồn kho lớn, kết hợp với lượng đường vụ mới năm nay đã bắt đầu ra thị trường.

Bên cạnh đó, xu hướng người tiêu dùng chuyển sang sử dụng đường lỏng siro ngô HFCS ngày càng phổ biến khiến sức cầu thị trường suy yếu rõ rệt.

Đường không rõ nguồn gốc bán tràn lan

Đường - sản phẩm được sản xuất ra từ 180.000 ha mía của 200.000 hộ nông dân trên cả nước đang rơi vào thế khó trong tiêu thụ vì đường nhập lậu. Tại nhiều chợ trên cả nước, đường lậu được bán công khai thông qua hình thức bán lẻ, sang chiết qua các bao bì nhỏ, không nhãn mắc.

Vấn nạn này đã tồn tại nhiều năm qua và ngay thời điểm này vẫn vậy, dù các Bộ, ngành và lãnh đạo các tỉnh đã có chỉ đạo tăng cường xử lý hàng nhập lậu.

Tại một chợ đầu mối chuyên bán sỉ các mặt hàng thực phẩm ở Đắk Lắk, trong khi các mặt hàng khác được đóng gói, có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng thì mặt hàng đường cát được bán tràn lan với 3 không. Không nhãn mác, không nguồn gốc xuất xứ, không hạn sử dụng. Với loại đường này, người tiêu dùng mua lẻ bao nhiêu cũng có.

Đường là nhóm mặt hàng yêu cầu khi bán ra thị trường phải có ghi nhãn hàng hóa và phải truy xuất nguồn, nhưng trên thị trường bán lẻ hiện nay lại đang thiếu sự minh bạch. Đường nhập lậu được pha trộn hoặc đóng vào bao đường nội địa, túi giấy, bao nilon 1/2kg, 1kg gây hiểu nhầm cho người tiêu dùng, gây khó khăn cho cơ quan chức năng.

Thậm chí, đường cát lậu có nguồn gốc từ Thái Lan được tiểu thương công khai sang chiết bán lẻ ngay tại chợ. Với cách đóng gói này người tiêu dùng không thể biết đường nào sản xuất trong nước, đường nào là đường lậu. Chỉ có có người bán biết rõ nguồn gốc của nó và nói cho người mua lựa chọn.

Đường lậu bán công khai và thực tế, nó chiếm lĩnh đường nội bởi giá rẻ. Vi phạm đang tồn tại mỗi ngày và điều này cho thấy: Cơ quan chức năng đang bỏ ngỏ công tác kiểm tra, xử lý đường lậu ở kênh bán lẻ.

Trong khi những cánh đồng mía bạt ngàn ở nước ta đang gần vào vụ thu hoạch thì đường sản xuất trong nước của vụ vừa qua vẫn phải nằm ở kho chờ tiêu thụ hoặc tồn kho, thì đường lậu lại ngang nhiên chiếm lĩnh và làm lũng đoạn thị trường trong nước.

Nguy cơ phá vỡ chuỗi liên kết trồng mía

Từ đầu năm đến nay, so với giá đường trong khu vực bao gồm các nước sản xuất mía đường khối ATIGA và Trung Quốc, thì giá đường của Việt Nam ở mức thấp nhất. Khi đường lậu chưa được kiểm soát quyết liệt thì ngành mía và nông dân trồng mía chịu tác động lớn nhất.

Trong khi 3 tháng nữa, 200.000 hộ trồng mía trên cả nước sẽ bước vào vụ mới nhưng lúc này, đường tồn kho đang gây áp lực lớn cho việc sản xuất và tiêu thụ.

Do xu hướng người tiêu dùng chuyển tiêu thụ đường cát sang tiêu thụ đường lỏng siro ngô HFCS và sự tràn ngập thị trường của đường nhập lậu dưới dạng các loại đường không rõ nguồn gốc xuất xứ đã khiến giá đường trong nước giảm sâu.

Giá đường Việt Nam hiện đứng thấp nhất trong khu vực. Giá bán ra với giá 18.767 đồng/kg. Trong khi giá đường Philippines, Indonesia trên 30.000 đồng/kg.

Hàng loạt khó khăn đang đặt ra cho các nhà máy đường trên cả nước khi đường tồn kho tăng cao mà giá đường lại giảm. So với các nước trong khu vực, giá đường Việt Nam đang mức thấp nhất. Thị trường thừa cung trầm trọng, giá đường giảm sâu, một số nhà máy đã phải bán đường dưới giá thành sản xuất.

Ông Nguyễn Văn Lộc - Chủ tịch Hiệp hội Mía đường Việt Nam cho biết: "Nếu cơ quan chức năng không giúp thiết lập lại kỷ cương để thị trường đường hoạt động đúng qui định pháp luật hiện hành thì chuỗi liên kết sẽ bị phá vỡ. Vụ tới hậu quả sẽ giảm giá mía và nếu giảm giá thì nông dân chuyển sang cây khác. Điều này cũng đồng mía ngành mía đường bên vực không thể tồn tại".

Nếu các cơ quan chức năng không có giải pháp căn cơ thì chuỗi liên kết mía, đường của ngành đường Việt Nam sẽ phải rơi vào thế khó mà hậu quả trước mắt là hủy hoại chuỗi liên kết của ngành sản xuất mía đường vốn được các nhà máy nỗ lực triển khai trong nhiều năm qua và lâu dài ảnh hưởng lớn đến an sinh xã hội của một bộ phận không nhỏ nông dân.