Nghệ nhân Lê Đình Nghiên: Hơn 60 năm giữ hồn dòng tranh phố thị

Lưu giữ nét đẹp dân gian

Xưa miền Bắc có 3 dòng tranh dân gian tiêu biểu được sản xuất theo phương pháp thủ công gồm: tranh điệp Đông Hồ (Bắc Ninh), tranh đỏ Kim Hoàng (Hà Tây) và tranh Hàng Trống (Hà Nội).

Nét độc đáo của tranh Hàng Trống so với các dòng tranh dân gian khác ở kỹ thuật cũng như sự giao thoa tư tưởng, văn hóa, tôn giáo của vùng miền. Tranh Hàng Trống là kết quả của sự giao thoa tinh hoa giữa Phật giáo và Nho giáo, giữa loại hình tượng thờ, điêu khắc ở đình, chùa với những nét đẹp trong sinh hoạt văn hóa hàng ngày và thực sự phát triển cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20.

Ở thời kỳ hoàng kim, tranh Hàng Trống được bán ở khắp 36 phố phường: Hàng Bồ, Hàng Nón, Hàng Trống... Thế nhưng đến nay, người duy nhất còn nắm trọn vẹn những bí quyết của dòng tranh này là nghệ nhân Lê Đình Nghiên - người giữ nghề cuối cùng của tranh Hàng Trống.

Tại căn nhà nhỏ trên phố Cửa Đông (Hà Nội), nghệ nhân Lê Đình Nghiên vẫn hàng ngày lặng lẽ vẽ những bức tranh đặc biệt của mình. Ông bắt đầu vẽ từ năm 11 tuổi và là thế hệ thứ ba trong gia đình có truyền thống nghề tranh ở làng Bình Vọng, Thường Tín, sau lập nghiệp ở phố Hàng Trống (Hà Nội).

Năm 1972, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam mời ông tới làm việc với yêu cầu duy nhất là phục chế tranh Hàng Trống đang lưu trữ tại bảo tàng. Từ ngày ấy, ông không chỉ làm tranh mà còn kiêm nghề phục chế và chuyên về dòng tranh dân gian Hàng Trống. Ông vẽ, in, sửa chữa tranh theo mẫu cũ và sáng tạo ra tranh mới.

"Công việc vẽ và phục chế tranh dân gian của tôi bận rộn quanh năm chứ không chỉ vào dịp Tết như các cụ ngày xưa. Những nét vẽ mộc mạc, truyền thống và gần gũi với người Việt khiến tranh Hàng Trống được nhiều người ưa thích. Đó cũng là lý do tôi theo đuổi nghề làm tranh đến ngày hôm nay", ông Nghiên nói.

Theo ông Nghiên chia sẻ, tranh Hàng Trống chỉ dùng bản khắc nét được làm bằng gỗ mềm, lồng mực hoặc gỗ thị. Công đoạn vẽ màu được thực hiện sau khi in bản nét. Màu sắc trong tranh Hàng Trống cũng đều có luật và nguyên tắc riêng.

"Màu sắc được sử dụng rất điêu luyện, chỉ với 6 màu xanh lá cây, xanh da trời, hồng, cam, vàng, đỏ điều, đen và trắng đã tạo nên một thế giới vừa rực rỡ, vừa tương phản, gần gũi mà cũng rất uy nghiêm. Tranh Hàng Trống được vẽ theo nhiều chủ đề từ tranh thờ, tranh chơi tết cho đến tranh của các nhân vật trong truyện, tranh thế sự…nên họa tiết cũng rất phong phú", ông Nghiên chia sẻ.

Hồi sinh dòng tranh phố thị

Mặc dù hiện nay phải "độc hành" trên con đường gìn giữ dòng tranh quý này, nghệ nhân Lê Đình Nghiên vẫn say sưa, tâm huyết khôi phục lại thứ nghề đã gắn liền với văn hóa, lịch sử của dân tộc.

"Nghệ thuật muốn tồn tại thì phải có đất sống. Muốn sống thì phải cộng sinh với cuộc đời. Có như vậy, tranh Hàng Trống mới hy vọng tồn tại. Trước đây, đã có lúc giới trẻ nhìn nhận dòng tranh này chỉ dành cho người lớn tuổi, hoài niệm về ngày xưa. Nhưng giờ mọi thứ đã khác, rất nhiều bạn trẻ, hứng thú với dòng tranh này, họ hỏi tôi nhiều về tranh Hàng Trống, rồi cảm nhận sự ấm cúng của tranh mà mang về treo trong nhà", ông Nghiên chia sẻ.

Tranh Hàng Trống được ưa thích bởi yếu tố văn hóa, triết lý được truyền tải trên những nét vẽ. Trang mang hình thức tôn thờ tín ngưỡng, nội dung cầu phúc, cầu an. Đây cũng chính là lý do sau một thời gian mai một, hiện nay giới trẻ bắt đầu có xu hướng mua tranh Hàng Trống để trang trí trong các quán cà phê, nội thất gia đình...

Đặc biệt là sự yêu thích và nhu cầu sưu tầm, khám phá văn hoá, tín ngưỡng của những du khách nước ngoài đang là tín hiệu vui cho việc khôi phục sức sống của một dòng tranh nổi tiếng đất Kinh kỳ.

"Vẽ tranh Hàng Trống cực kỳ công phu, mất nhiều công sức, thời gian và phải qua nhiều công đoạn. Bởi vậy có thật yêu và đam mê mới làm được. Còn sức khỏe, tôi vẫn ngồi vẽ phục vụ những người yêu mến tranh dân gian Hàng Trống. Nhiều bạn trẻ quan tâm đến tranh đều tìm đến nhà tôi để xem và mua tranh, điều đó trân quý hơn bao giờ hết", ông Nghiên chia sẻ.