Di sản điện ảnh từ góc nhìn về đề tài chiến tranh

Hội thảo Di sản Điện ảnh trên hành trình hợp tác văn hóa Việt Nam - Mỹ do Viện Phim Việt Nam (Bộ VHTTDL) tổ chức ngày 8/8 tại Hà Nội, đã đưa ra nhiều nhận định về giá trị của di sản điện ảnh, trong đó có những bộ phim về đề tài chiến tranh.

Kết nối văn hóa từ di sản điện ảnh

Thứ trưởng Bộ VHTTDL Tạ Quang Đông nhấn mạnh, trong dòng chảy xuyên suốt của lịch sử, văn hóa luôn là nhịp cầu nối bền chặt và sâu sắc giữa các quốc gia. Nghệ thuật điện ảnh, với sức lan tỏa mạnh mẽ, khả năng lưu giữ ký ức và phản ánh chân thực đời sống, đã và đang đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự hiểu biết, tôn trọng và hợp tác giữa các quốc gia. Đặc biệt, trên hành trình hợp tác văn hóa Việt Nam - Mỹ, điện ảnh đã trở thành một kênh giao lưu hữu hiệu, mở ra không gian đối thoại và thấu cảm giữa hai nền văn hóa tưởng chừng rất khác biệt.

Đạo diễn, NSND Đặng Nhật Minh hồi tưởng ký ức về bộ phim giá trị trong sự nghiệp của mình- Đừng đốt. Ông chia sẻ, có những kỷ niệm đẹp khi thông điệp từ bộ phim đã góp phần "chữa lành" những vết thương, những cảm xúc. Di sản điện ảnh với sứ mệnh đặc biệt đã kết nối, đưa các nền văn hóa vốn cách xa xích lại gần nhau.

Từ góc độ này, GS.TS Trần Thanh Hiệp, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội nhìn nhận: "Điện ảnh là con người, là lịch sử. Màn ảnh, ở khía cạnh nào đó, bao giờ cũng là tấm gương phản chiếu những giá trị, tầng nghĩa văn hóa, những trăn trở, suy tư, khát vọng sống, sinh tồn, đương đầu và phát triển. Điện ảnh giúp chúng ta hiểu mình, giúp bạn bè hiểu ta, điện ảnh là phương tiện giao lưu văn hóa".

Tháng 4 năm 1989, lần đầu tiên sau chiến tranh, một đoàn các đạo diễn điện ảnh Việt Nam gồm đạo diễn Nguyễn Thụ, đạo diễn Hải Ninh, đạo diễn Hồng Sến đã đến Hoa Kỳ tham dự tháng phim Việt Nam với chủ đề Cuộc chiến tranh Việt Nam được nhìn từ phía bên kia.

Các phim mang theo gồm có: Cánh đồng hoang, Anh và em, Thị trấn yên tĩnh, Bao giờ cho đến tháng 10, Chuyện cổ tích cho tuổi 17, Em bé Hà Nội và phim tài liệu Chiến thắng Điện Biên Phủ.

Cuộc tiếp xúc điện ảnh này có nhiều điều thú vị. Các bộ phim được trình chiếu đã mang đến cho người xem cái nhìn về xã hội, về lịch sử và văn hóa của con người Việt Nam. Trong những người xem phim Việt Nam trên đất Mỹ ngày ấy, trong bối cảnh hai nước chưa bình thường hóa, không phải không có người chưa thoát khỏi ám ảnh của sự thù hận. Có người cho rằng phim truyện của Việt Nam "mang tính tuyên truyền", nhưng đa phần người xem đều thiện chí tìm hiểu chiến tranh Việt Nam từ cách nhìn phía bên kia.

Những di sản bất tử

Chủ tịch Hội Điện ảnh Việt Nam, PGS.TS Đỗ Lệnh Hùng Tú nhìn nhận, nghệ thuật điện ảnh Việt Nam về đề tài chiến tranh luôn đồng hành cùng lịch sử dân tộc, trở thành di sản bất tử, với giá trị về nội dung cùng nghệ thuật thể hiện.

Điện ảnh phim truyện Việt Nam được biết đến như một nền điện ảnh chiến tranh, bởi suốt nhiều năm tháng, đề tài này vẫn là dòng chủ đạo, phản ánh sinh động cuộc sống, chiến đấu của quân dân ta, phục vụ tuyên truyền, nâng cao dân trí, cổ vũ tinh thần yêu nước. Chủ tịch Hội Điện ảnh Việt Nam nhấn mạnh, các tác phẩm về đề tài chiến tranh đã từng có trong văn học nghệ thuật nói chung và điện ảnh nói riêng là những di sản vô giá , ra đời từ khói lửa các cuộc chiến tranh với biết bao máu và nước mắt.

GS.TS Trần Thanh Hiệp cũng nhìn nhận: "Đề tài kháng chiến, chiến tranh cách mạng dù có cách tiếp cận, khai thác khác nhau nhưng luôn có một vị trí đặc biệt xuyên suốt lịch sử điện ảnh Việt Nam trong thời kỳ chiến tranh và  sau chiến tranh…".

Khác các loại hình nghệ thuật khác, nếu như có nhà văn, họa sĩ, nhạc sĩ từng nổi tiếng đi kháng chiến thì trong lĩnh vực điện ảnh, chúng ta không có nghệ sĩ điện ảnh nổi tiếng trước khi tham gia kháng chiến. Các nghệ sĩ như Mai Lộc, Khương Mễ… vừa làm vừa học, vừa làm vừa rút kinh nghiệm, và họ chỉ trưởng thành, chỉ thực sự nổi tiếng khi làm điện ảnh cách mạng.

"Cùng với các bộ phim tài liệu, nhiều bộ phim truyện Việt Nam cũng đã mang đến cho bạn bè quốc tế sự thật về cuộc chiến đấu của nhân dân ta, giúp người xem hiểu về cuộc chiến đấu giành độc lập thống nhất của Việt Nam…", theo GS.TS Trần Thanh Hiệp.

Các chuyên gia điện ảnh chung quan điểm, sau độ lùi thời gian, công chúng càng cảm nhận được những thông điệp, giá trị mà những tác phẩm điện ảnh về đề tài chiến tranh mang lại. Trong bộ phim đề tài chiến tranh gần nhất- Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối, đạo diễn Bùi Thạc Chuyên đã diễn tả một cuộc đụng đầu khốc liệt, sinh tử nhưng vẫn giữ được dòng chảy nhân văn trong trẻo của mình.