Cởi trói cơ chế, khoác áo mới, tạo đà bứt phá cho Doanh nghiệp Nhà nước

Chủ sở hữu Nhà nước là nhà đầu tư chuyên nghiệp

Từ 1/8, Luật Quản lý và đầu tư vốn Nhà nước tại doanh nghiệp (Luật 68) đã chính thức có hiệu lực. Luật 68 được đánh giá là mang tính đột phá so với Luật 69 năm 2014, giúp "cởi trói" cho doanh nghiệp có vốn đầu tư Nhà nước. Kỳ vọng tạo động lực thúc đẩy hiệu quả đầu tư và tạo cơ chế thông thoáng cho doanh nghiệp phát triển.

GS TS. Hoàng Văn Cường - Uỷ viên Uỷ ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội đánh giá, một trong những tháo gỡ lớn nhất của Luật 68 là vấn đề bảo toàn vốn. Theo ông Cường, trước đây, việc bảo toàn vốn được hiểu đơn giản là miễn là doanh nghiệp có lãi. Nhưng với Luật 68, tiêu chí đánh giá sẽ căn cứ vào cả quá trình hoạt động: có thể lỗ trong năm đầu, nhưng các năm sau lãi đủ bù đắp thì vẫn được coi là bảo toàn vốn. “Sẽ có các tiêu chí để đánh giá quá trình này nhằm xác định tính hiệu quả của chiến lược kinh doanh mà doanh nghiệp đang triển khai. Đây là tháo gỡ lớn trong lần sửa đổi luật lần này”, ông Cường đánh giá.

Điểm đột phá tiếp theo đó chính là tư tưởng Nhà nước chỉ là một nhà đầu tư vốn chuyên nghiệp. Luật số 69 thì quy định Nhà nước sở hữu doanh nghiệp Nhà nước, có thể can thiệp hành chính trực tiếp vào hoạt động và quản trị của doanh nghiệp. Nhưng Luật số 68 quy định Nhà nước chỉ là một nhà đầu tư, có quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm giống như các nhà đầu tư khác. Không quản lý trực tiếp pháp nhân doanh nghiệp, để doanh nghiệp hoạt động theo nguyên tắc thị trường.

"Nhà nước sẽ thực hiện vai trò chủ sở hữu của mình như cổ đông và các thành viên góp vốn khác, tương ứng với phần vốn góp của Nhà nước vào doanh nghiệp. Những gì Nhà nước quan tâm chỉ là nội dung lớn như là bổ nhiệm nhân sự, quản lý công tác cán bộ, giao chỉ tiêu, giao kế hoạch. Theo nguyên tắc này thì rõ ràng Nhà nước sẽ không can thiệp sâu vào hoạt động kinh doanh hàng ngày của doanh nghiệp”, bà Nguyễn Thu Thủy - Phó Cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp Nhà nước, Bộ Tài chính cho biết.

Tăng quyền tự chủ cho doanh nghiệp Nhà nước

Điểm đột phá khác trong Luật 68 đó là tăng phân cấp, phân quyền và cơ chế tự chủ cho doanh nghiệp. Nếu như Luật 69 cũ, các doanh nghiệp có vốn Nhà nước làm gì cũng phải báo cáo. Điều này khiến các doanh nghiệp phải mất nhiều thời gian, cũng như cơ hội kinh doanh. Luật số 68 đã tăng cường phân cấp, phân quyền cho doanh nghiệp, giảm hàng chục đầu mối doanh nghiệp phải trình Thủ tướng Chính phủ quyết định. Điều này được kỳ vọng sẽ giúp các doanh nghiệp có vốn Nhà nước linh hoạt, tăng tốc hơn trong các quyết định kinh doanh.

Như tại Tập đoàn điện lực Việt Nam, theo Luật 69 cũ, trường hợp dự án đầu tư xây dựng có giá trị lớn hơn mức vốn của dự án nhóm B phải xin phê duyệt đại diện cơ quan chủ sở vốn. Nhưng Luật 68 mới đã bỏ khâu này. Đồng thời, Luật 68 cũng giao toàn quyền quyết định cho doanh nghiệp đối với phương án huy động vốn, cầm cố, thế chấp tài sản để huy động vốn. Rút ngắn được một khâu, sẽ giúp các dự án tới đây của doanh nghiệp được triển khai nhanh chóng.

Luật số 68 cũng cho phép doanh nghiệp có vốn Nhà nước trích tối đa vào Quỹ Đầu tư phát triển doanh nghiệp từ 30% lên 50% lợi nhuận sau thuế. Cho phép các công ty mẹ cho công ty con vay nội bộ. Điều này giúp tăng thêm tính linh hoạt và hiệu quả sử dụng nguồn vốn trong nội bộ tập đoàn, tổng công ty.

Với tinh thần phân cấp, phân quyền mạnh mẽ như vậy, các chuyên gia cho rằng, khi Luật 68 có hiệu lực sẽ tạo hành lang pháp lý để tháo gỡ những nút thắt, giải phóng nguồn lực cho doanh nghiệp có vốn Nhà nước. Khi Nhà nước không can thiệp sâu vào hoạt động của doanh nghiệp, không còn cơ chế "xin - cho", giúp các doanh nghiệp nhanh chóng tận dụng được thời cơ, cơ hội kinh doanh.

"Thị trường tháng này khác, tháng sau khác, tuần này khác, tuần sau có thể khác, thậm chí hôm nay thế này, ngày mai đã khác, cho nên làm sao quyết định kinh doanh của doanh nghiệp phải nhanh. Nhà nước giới hạn quyền sở hữu của mình bình đẳng như chủ sở hữu khác thì mới huy động được vốn của xã hội”, ông Đậu Anh Tuấn - Trưởng Ban Pháp chế, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nêu quan điểm.

Trả lương như doanh nghiệp tư nhân

Điểm đột phá thứ 3 của Luật số 68 đó chính là doanh nghiệp có vốn Nhà nước được tự quyết lương, thưởng, thù lao của người lao động, thay vì như trước đây là do Chính phủ quy định. Ngoài ra, doanh nghiệp có vốn Nhà nước cũng được trích tối đa 3 tháng lương để lập Quỹ khen thưởng, phúc lợi trên cơ sở kết quả đánh giá, xếp loại doanh nghiệp.

Trước đây, một kỹ sư giỏi hay chuyên gia giỏi, các doanh nghiệp tư nhân có thể trả lương tới cả hàng trăm triệu đồng mỗi tháng, nhưng doanh nghiệp Nhà nước lại chỉ có thể trả khoảng chục triệu đồng. Điều này rất khó thu hút được nhân tài. Luật 68 mở ra cơ chế trả lương linh hoạt, giúp doanh nghiệp có vốn Nhà nước nâng cao năng lực cạnh tranh trong thu hút nhân lực chất lượng cao.

“Vietnam Airlines hoàn toàn có thể đi thuê các chuyên gia có năng lực trình độ từ nước ngoài, hoặc các phi công dày dặn kinh nghiệm ở nước ngoài, để đảm bảo cho hoạt động sản xuất kinh doanh của mình. Chúng tôi có nguồn quỹ tiền lương cho Hội đồng quản trị tự quyết định để làm được việc này, trước đây thì rất khó khăn để thu hút được các chuyên gia đầu ngành”, ông Đặng Ngọc Hòa - Chủ tịch Hội đồng quản trị Tổng Công ty Hàng không Việt Nam cho biết.

Với những điểm đột phá ở trên, Luật 68 đã khá thông thoáng, tạo nhiều thuận lợi cho doanh nghiệp có vốn Nhà nước. Nhưng để các doanh nghiệp đi đúng hướng, không làm thất thoát thì ngoài sự năng động của mỗi doanh nghiệp, cũng rất cần có các biện pháp hậu kiểm, để dòng vốn đầu tư của Nhà nước tại các doanh nghiệp được sử dụng hiệu quả.

Bà Nguyễn Thu Thủy - Phó Cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp Nhà nước, Bộ Tài chính cho biết: "Luật số 68 đã quy định cụ thể về trách nhiệm của Hội đồng thành viên, người đại diện phần vốn theo kết quả hoạt động thực tế của doanh nghiệp. Hàng năm, cơ quan đại diện sở hữu còn đánh giá xếp loại doanh nghiệp và người đại diện. Kết quả xếp loại là cơ sở để làm công tác khen thưởng, kỷ luật hoặc là bổ nhiệm, bổ nhiệm lại".

Sau 11 năm thực thi Luật 69, Luật 68 ra đời là một bước chuyển lớn về thể chế, cởi bỏ những rào cản cũ, trao quyền chủ động cho doanh nghiệp có vốn Nhà nước. Nếu được thực thi nghiêm túc, đây sẽ là cú hích để DNNN thực sự trở thành “quả đấm thép” của nền kinh tế.