Chuyên gia Mỹ chia sẻ kinh nghiệm bảo quản tư liệu, ảnh lịch sử tại Việt Nam

Nguy cơ mất mát ký ức ở làng nhiếp ảnh Lai Xá

"Lưu giữ và bảo quản ký ức 50 năm sau chiến tranh Đông Dương tại Làng Nhiếp ảnh Lai Xá" là dự án đặc biệt được thực hiện bởi Bảo tàng Hà Nội, Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Hoa Kỳ, Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá và Bảo tàng Nguyễn Văn Huyên.

Dự án được thực hiện tại Làng Nhiếp ảnh Lai Xá, xã Hoài Đức, TP Hà Nội, nhằm nghiên cứu, bảo tồn, chuyển giao công nghệ trong công tác bảo quản hiện vật bảo tàng, đặc biệt là hiện vật giấy, tư liệu phim ảnh, dù có giá trị lớn nhưng chưa được quan tâm đúng mức ở Việt Nam.

PGS TS Nguyễn Văn Huy cho biết, giai đoạn đầu tiên của dự án tập trung vào việc nghiên cứu và kiểm kê di sản ký ức, di sản vật chất, đặc biệt là di sản ảnh của các liệt sỹ tại làng ảnh Lai Xá (Bảo tàng nhiếp ảnh Lai Xá).

Nhóm dự án đã đến từng nhà, gặp gỡ các thân nhân và nghe chuyện 44 gia đình liệt sỹ. Câu chuyện thực tế đầy xót xa đã được ghi nhận. Nhiều bức ảnh lịch sử giá trị, đặc biệt là các bức ảnh gia đình, ảnh liệt sỹ đã thất thoát quá nhiều.

"Lai Xá, một làng nghề nhiếp ảnh danh tiếng, đang đứng trước nguy cơ mất mát ký ức. Rất nhiều gia đình chỉ còn một vài bức ảnh, nhiều ảnh đã phục chế lại. Có thực tế đau lòng là 3 gia đình liệt sỹ chúng tôi gặp nay không còn tấm ảnh thờ, mà thờ bằng Bằng Tổ quốc ghi công," ông cho biết.

PGS Nguyễn Văn Huy nêu nguyên nhân khiến nguồn ảnh Lai Xá thất thoát là do chiến tranh, thiên tai, cuộc sống cơ cực và điều kiện ẩm thấp. Cách thức bảo quản tư liệu, đặc biệt là tư liệu ảnh tại cộng đồng không được chú ý đúng mức, mang tính tự phát và được người dân gìn giữ theo bản năng, chưa nhận thức đúng tầm quan trọng của việc lưu giữ ảnh gốc.

"Nhiều người nghĩ rằng một tấm ảnh gốc bị hỏng thì chỉ cần phóng to in lại, hoặc vẽ truyền thần là đủ nên không giữ ảnh gốc nữa. Họ không biết rằng tấm ảnh gốc ấy mang trong mình cả linh hồn của một thời đại, là vật chứng lịch sử độc nhất không gì thay thế được. Câu chuyện của Lai Xá không phải câu chuyện duy nhất," ông Nguyễn Văn Huy nhận định.

Ông cho rằng các bảo tàng, trung tâm lưu trữ có thể hỗ trợ tạo nên một hệ sinh thái bảo tàng-cộng đồng bền vững. Tư liệu trong dân cũng sẽ trở thành nguồn quý giá để bảo tàng và các trung tâm lưu trữ làm giàu thêm kho di sản quốc gia.

Chuyên gia Mỹ chia sẻ kinh nghiệm

Ngày 15/ 10, Bảo tàng Hà Nội phối hợp với Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Hoa Kỳ tổ chức hội thảo Nâng cao năng lực về bảo quản các bộ sưu tập ảnh. Đây là một phần quan trọng trong dự án Lưu giữ và bảo quản ký ức 50 năm sau chiến tranh Đông Dương tại Làng Nhiếp ảnh Lai Xá.

Đây là sự kiện trong chuỗi hoạt động thuộc dự án được triển khai từ 15 -17/10, bao gồm: hội thảo, tập huấn chuyển giao kỹ thuật bảo quản cho cán bộ làm công tác bảo quản hiện vật bảo tàng, trung tâm lưu trữ.

Tại đây, những kinh nghiệm lưu giữ, bảo quản các kỷ vật chất liệu giấy, ảnh đang được lưu giữ trong cộng đồng làng Lai Xá được chia sẻ bởi các chuyên gia bảo quản đến từ Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Hoa Kỳ.

Do điều kiện ngân sách, trang thiết bị và nhân lực khác nhau nên mỗi bảo tàng và trung tâm lưu trữ có thể có những giải pháp khác nhau. Giới chuyên môn kỳ vọng những đề xuất từ nước ngoài sẽ giúp ích cho các đơn vị, ngược lại sự sẻ chia sẽ xây dựng nên tri thức bản địa và quý giá cho người làm bảo tồn, lưu trữ.

Tham gia dự án với tư cách chuyên gia, bà Barbara J. Rhodes từ Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Hoa Kỳ - một trong những bảo tàng hàng đầu thế giới - sẽ trao đổi về phương pháp quản lý các bộ sưu tập và xây dựng hệ thống kho cơ sở để bảo quản. Bà đã có hơn 38 năm làm công tác bảo tồn tư liệu tại đây.

Theo bà Barbara, thách thức với lưu trữ và bảo tồn hiện vật giấy và phim, ảnh ở Việt Nam là độ ẩm cao và các loại côn trùng - các vấn đề vốn ít gặp trong lưu trữ tại Hoa Kỳ. Các tư liệu có thể bị mủn, mối mọt, ở tình trạng khó xử lý bảo quản, thậm chí dễ gây cháy nổ.

"Tôi vinh dự khi là một phần của dự án. Công việc của tôi là kiểm tra các hiện vật, viết báo cáo và đề xuất về cách bảo quản cho các nhà quản lý ở Việt Nam," chuyên gia Mỹ chia sẻ.

Bà Barbara trao đổi về phương pháp quản lý bộ sưu tập tư liệu, xây dựng hệ thống kho cơ sở để bảo quản, làm kính phân cực để nhận dạng phim âm bản, hướng dẫn làm các hộp đựng ảnh, giá đỡ… trong đó các chất liệu cần thân thiện và sẵn có ở nước bản địa.

Theo ông Nguyễn Tiến Đà, Giám đốc Bảo tàng Hà Nội, dự án có sự góp mặt của Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, Bảo tàng Lịch sử Việt Nam, Bảo tàng Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Bảo tàng Dân tộc học, Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam, Bảo tàng Công an…

Giám đốc Nguyễn Tiến Đà cho biết, mục tiêu của hội thảo nhằm nâng cao kiến thức và kỹ năng thực hành trong công tác bảo tồn tư liệu ảnh tại các bảo tàng, góp phần gìn giữ và phát huy giá trị của di sản tư liệu – một phần ký ức quý giá của dân tộc.

Chuyên gia Hoa Kỳ cùng các chuyên gia tham gia chuỗi hoạt động lưu ý, bài học từ công tác bảo quản của làng Nhiếp ảnh Lai Xá cũng là kinh nghiệm cần được đúc rút cho các bảo tàng trong công tác quản lý, bảo quản hiện vật, đặc biệt là các tư liệu ảnh. Nếu không vội vã, thời gian sẽ không còn nhiều, và nguy cơ là chúng ta sẽ bị mất đi nhiều ký ức, hình ảnh lịch sử vô giá.