Ba nhà khoa học giải mã “tăng trưởng dựa trên đổi mới sáng tạo” nhận giải Nobel Kinh tế 2025

Ba nhà khoa học - Joel Mokyr, Philippe Aghion và Peter Howitt - được trao giải Nobel Kinh tế 2025 nhờ công trình "giải thích cơ chế tăng trưởng kinh tế dựa trên đổi mới sáng tạo", đặc biệt làm sáng tỏ nguyên lý "phá hủy sáng tạo" - một trong những khái niệm trung tâm của kinh tế học hiện đại.

Họ là những đại diện cho các hướng nghiên cứu khác nhau nhưng bổ sung cho nhau: ông Mokyr là nhà sử học kinh tế, tìm hiểu các xu hướng dài hạn thông qua nguồn sử liệu; còn ông Aghion và Howitt sử dụng công cụ toán học để lý giải cách thức đổi mới vận hành trong nền kinh tế.

Giáo sư Joel Mokyr - Đại học Northwestern (Hoa Kỳ) - được trao nửa giải thưởng vì những phát hiện về điều kiện để đổi mới trở thành động lực tự thân cho tăng trưởng. Nửa còn lại được chia cho ông Philippe Aghion, hiện công tác tại trường đại học Collège de France và London School of Economics, cùng Peter Howitt - Giáo sư Đại học Brown, nhờ công trình xây dựng mô hình lý thuyết về "tăng trưởng bền vững thông qua phá hủy sáng tạo".

Khái niệm "phá hủy sáng tạo" vốn do nhà khoa học Joseph Schumpeter nêu ra từ năm 1942, mô tả cách những phát minh mới thay thế và loại bỏ công nghệ hay doanh nghiệp cũ. Aghion và Howitt đã đưa khái niệm này vào khuôn khổ toán học, mô tả quá trình các doanh nghiệp đầu tư nghiên cứu - phát triển để tạo ra sản phẩm mới, từ đó đẩy các công ty lạc hậu ra khỏi thị trường, giúp nền kinh tế liên tục đổi mới và tăng trưởng.

Mô hình của họ cũng cho thấy sự giằng co giữa đổi mới và ổn định - mỗi cải tiến tạo ra người thắng và kẻ thua - và nếu các lợi ích cũ ngăn cản đổi mới, tăng trưởng sẽ bị chặn lại. Công trình của hai ông đặt nền tảng cho việc hoạch định chính sách khuyến khích nghiên cứu, đổi mới, cũng như cách điều tiết thị trường để bảo vệ cạnh tranh lành mạnh.

Trong đó, nhà khoa học Joel Mokyr đã đóng góp một cách nhìn sâu sắc về mối quan hệ giữa tri thức và phát minh. Ông phân biệt giữa "biết cái gì hoạt động" và "hiểu tại sao nó hoạt động". Trước cách mạng công nghiệp, con người chủ yếu dựa vào kinh nghiệm thực hành, thiếu lý giải khoa học, khiến tiến bộ bị ngắt quãng. Khi tri thức khoa học được hệ thống hóa, con người mới có thể xây dựng lớp lớp đổi mới liên tục, tạo nên nền tảng của tăng trưởng hiện đại.

Mokyr cũng nhấn mạnh vai trò của môi trường xã hội cởi mở đối với ý tưởng mới. Một xã hội dám chấp nhận thay đổi sẽ tạo điều kiện để sáng tạo nảy nở và lan tỏa, trong khi sự bảo thủ, sợ hãi cái mới sẽ dẫn tới trì trệ.

Theo Hội đồng Nobel, công trình của ba nhà khoa học cho thấy tăng trưởng không bao giờ là hiển nhiên. Nếu các cơ chế nuôi dưỡng đổi mới bị phá vỡ, nền kinh tế sẽ dễ rơi vào đình trệ như trong phần lớn lịch sử nhân loại.

Giải thưởng trị giá 11 triệu Krona Thụy Điển (khoảng 1,2 triệu USD) được chia cho ba nhà khoa học, kèm huy chương vàng và bằng khen danh dự.

Trong thời đại công nghệ phát triển như vũ bão, thông điệp mà ba nhà khoa học Mokyr, Aghion và Howitt gửi gắm trở nên thời sự hơn bao giờ hết: "Chỉ bằng đổi mới không ngừng, nhân loại mới duy trì được đà tiến bộ, tránh khỏi nguy cơ tụt hậu trong chính thế giới mà mình đã tạo ra".