AI bùng nổ: Ai mất việc, ai hưởng lợi?

AI đe dọa việc làm của lao động tri thức

Trong một phân tích mới đây, Ngân hàng đầu tư JPMorgan nhận định, trí tuệ nhân tạo (AI) đang làm gia tăng nguy cơ rung lắc trên thị trường lao động. Trong đó, có một nhóm lao động có thể sẽ phải đối mặt với một thời kỳ đặc biệt khó khăn khi AI ngày càng được tích hợp sâu rộng vào nền kinh tế - đó chính là lao động tri thức cao.

Một số chuyên gia cho rằng, AI đã sẵn sàng thay thế một bộ phận lao động tri thức cao - bao gồm các nhân viên văn phòng, thường trong các ngành phân tích, tư vấn hay bán hàng. Một số phân tích trước đó cũng nhận định, tỷ lệ thất nghiệp gia tăng trong số sinh viên mới tốt nghiệp có liên quan đến sự bùng nổ của AI.

Tại Mỹ, nhóm lao động tri thức cao chiếm tới 45% tổng số việc làm của các hộ gia đình, do đó tình trạng mất việc làm ở nhóm này có thể gây rủi ro lớn cho toàn bộ nền kinh tế.

Tính đến hiện tại, dù tác động của AI đối với thị trường việc làm Mỹ vẫn chưa ảnh hưởng đáng kể đến các số liệu tổng thể - tỷ lệ thất nghiệp chung ở Mỹ vẫn ở mức thấp 4,3% trong tháng 8 - tuy nhiên, JPMorgan cho rằng áp lực đối với lao động tri thức cao sẽ tiếp tục tăng lên theo thời gian.

Công việc phổ thông tìm được chỗ đứng mới trong thời đại AI

Lao động tri thức cao tại Mỹ đang phải đối mặt với áp lực AI. Còn tại Hàn Quốc, sự phát triển nhanh chóng của AI cũng đang thay đổi nhiều công việc văn phòng. Cùng với đó, tấm bằng đại học không còn đảm bảo một vị thế tốt tại một thị trường lao động cạnh tranh như của Hàn Quốc. Điều này khiến một bộ phận người trẻ nước này tìm đến các công việc lao động phổ thông để tìm kiếm sự ổn định, thậm chí lương cao hơn và cân bằng cuộc sống tốt hơn.

Một năm trước, anh Cha Byung-jok quyết định thay đổi công việc. Từ một huấn luyện hình thể hình, anh đã từng nghĩ đến việc kiếm một công việc văn phòng liên quan đến kiến thức sức khỏe, dinh dưỡng mà mình tích lũy được.

Thế nhưng, lo ngại một số việc văn phòng đang dần bị thay thế bởi AI, anh đã quyết định chọn một việc làm phổ thông là lát gạch. Một thợ lát gạch lành nghề có thể kiếm được hơn 4 triệu Won mỗi tháng, tương đương 70 triệu đồng, cao hơn mức thu nhập cũ của anh, đồng thời cho phép anh kiểm soát thời gian tốt hơn.

Anh Cha Byung-jok chia sẻ: "Mục tiêu của tôi là tiếp tục làm việc chăm chỉ và đạt đến cấp độ cao nhất trong số các thợ lát gạch. Công việc này không khiến tôi phải lo lắng về việc nghỉ hưu. Miễn là tôi có thể làm việc, tôi có thể tiếp tục, đó là một lợi thế lớn. Và mỗi ngày sau khi xong việc, tôi vẫn có thời gian cho cuộc sống cá nhân".

Một báo cáo của Dịch vụ Thông tin Việc làm Hàn Quốc cho thấy các vị trí văn phòng có khả năng bị thay thế bởi AI cao hơn khoảng 5,5% so với các công việc lao động phổ thông, nhấn mạnh rủi ro đối với những người làm công việc văn phòng. Ngược lại, các ngành nghề thủ công như sửa chữa nhà cửa phụ thuộc nhiều vào tay nghề và có nhu cầu ổn định.

Theo thống kê của chính phủ, thấy số lượng người trẻ Hàn Quốc tham gia các khóa đào tạo kỹ thuật trong ngành xây dựng, vận tải và cơ khí đang tăng lên. Các nhà phân tích cho rằng điều này phản ánh cả sự thay đổi trong thái độ xã hội lẫn thực tế về triển vọng việc làm ngày càng khó khăn trong các vai trò văn phòng truyền thống.

"Gần đây, ít nhất 1/3 học viên mới trong trường nghề của chúng tôi ở độ tuổi 20 và 30. Xu hướng chung đang trở nên trẻ hóa hơn nhiều. Trước đây, các công việc phổ thông như xây dựng bị coi là có địa vị thấp hoặc không được tôn trọng. Giờ đây, nhiều người trẻ đang công khai gia nhập ngành, kiếm được thu nhập cao và nhận thức xã hội đã cải thiện đáng kể", một giáo viên trường nghề tại Hàn Quốc cho hay.

Theo Dịch vụ Phát triển Nguồn nhân lực Hàn Quốc, trong năm 2023, những người từ 20 đến 39 tuổi chiếm 44,4% số thí sinh đăng ký các kỳ thi trình độ kỹ thuật quốc gia trong 14 ngành nghề chính như xây dựng, cơ khí, lái xe và lắp đặt đường ống.

Ở một số lĩnh vực như vận hành cần cẩu và kỹ thuật viên xếp dỡ container, tỷ lệ ứng viên trẻ đã vượt quá 60%. Hơn một nửa số người đăng ký trong ngành vận tải và điện cũng dưới 40 tuổi. Điều này cho thấy sự chuyển dịch rõ nét trong thời đại AI, khi những công việc phổ thông có một vị thế mới, được coi là an toàn hơn trước sự phát triển của công nghệ và trở thành sự lựa chọn của một số người lao động.

AI còn mở ra hàng triệu cơ hội mới

Không chỉ JPMorgan, mới đây CEO của công ty công nghệ Anthropic, Dario Amodei cũng cảnh báo AI có thể đẩy tỷ lệ thất nghiệp lên tới 20% trong 1-5 năm tới. Tuy nhiên, giới phân tích cũng chỉ ra rằng, chính công cụ này cũng lại đang tạo ra thêm nhiều việc làm mới.

Trí tuệ nhân tạo (AI) đang làm thay đổi thị trường lao động toàn cầu với cả cơ hội và thách thức. Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới, khoảng 90 triệu việc làm có thể biến mất trong 5 năm tới do tự động hóa, song song với đó sẽ có tới 170 triệu việc làm mới xuất hiện. Những nghề hứa hẹn phát triển gồm chuyên gia dữ liệu lớn, kỹ sư Fintech, chuyên gia an ninh mạng, lập trình viên phần mềm, chuyên viên AI & machine learning hay kỹ sư xe tự hành.

Xu hướng này được thúc đẩy bởi các tập đoàn công nghệ lớn. Google mới đây cam kết đầu tư 5 tỷ bảng Anh vào Vương quốc Anh để mở rộng nghiên cứu và hạ tầng AI, dự kiến tạo ra khoảng 8.250 việc làm mỗi năm. Tập đoàn này cũng ước tính AI có thể đóng góp thêm tới 400 tỷ bảng Anh cho nền kinh tế Anh vào năm 2030.

Những số liệu trên cho thấy AI không chỉ đe dọa việc làm truyền thống mà còn mở ra hàng triệu cơ hội mới. Vấn đề đặt ra cho các chính phủ và người lao động là phải nhanh chóng thích ứng, tập trung vào đào tạo lại kỹ năng số, tư duy sáng tạo và khả năng ứng dụng công nghệ, nhằm biến "nguy cơ mất việc" thành "đòn bẩy nghề nghiệp" trong kỷ nguyên AI.

Ứng dụng AI để thúc đẩy việc làm

Giới chuyên gia chỉ rằng, cách thích nghi hiệu quả của người lao động trong thời đại AI là coi AI là đối tác, không phải là sự thay thế.

Như tại Hàn Quốc, Bộ Lao động và Việc làm nước này đã ra mắt dịch vụ tư vấn luật lao động bằng chính AI, cung cấp dịch vụ tư vấn về tiền lương, giờ làm việc bằng 32 ngôn ngữ dành cho người nước ngoài, nhằm thu hút lao động nước ngoài.

Trong khi đó, Singapore đặc biệt chú trọng đào tạo lực lượng lao động thành thạo AI. Cụ thể, Chính phủ Singapore sẽ hợp tác với các tổ chức chuyên môn như kế toán và nhân sự để xác định và phát triển các kỹ năng cần thiết, giúp người lao động làm việc hiệu quả với AI. Ước tính, tại Singapore, hiện cứ 4 người lao động thì có 3 người sử dụng các công cụ AI trong công việc.