Nâng hạng chứng khoán: Thời điểm “chín muồi”

Từ con số 0 đến “hàn thử biểu" của nền kinh tế

Ngày 28/7/2000, phiên giao dịch chứng khoán đầu tiên diễn ra với vỏn vẹn hai mã chứng khoán niêm yết (REE và SAM), đánh dấu sự ra đời chính thức của thị trường chứng khoán Việt Nam. Sau 25 năm, vào 25/7/2025, VN-Index khép lại phiên giao dịch với 1.531,13 điểm - chính thức đánh bại mọi kỷ lục cũ trong lịch sử, xác lập mốc son mới của thị trường chứng khoán Việt Nam.

Đánh giá về sự phát triển của thị trường chứng khoán, ông Bùi Hoàng Hải, Phó Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho biết, từ chỗ chỉ có 2 - 3 doanh nghiệp niêm yết trong buổi đầu, đến nay, thị trường chứng khoán đã có hàng trăm doanh nghiệp niêm yết có quy mô vốn hóa tỷ đô.

So với các nước ASEAN như Philippines (100 năm), Malaysia (65 năm), Thái Lan (50 năm), thị trường chứng khoán Việt Nam còn khá non trẻ… Song nếu so sánh về vốn hóa, thị trường chứng khoán Việt Nam tương đương Malaysia, ít hơn Thái Lan một chút và vượt Philippines. Tại nhiều phiên giao dịch, thanh khoản của thị trường chứng khoán Việt Nam đứng đầu khu vực Đông Nam Á, vượt qua Thái Lan.

“Thị trường chứng khoán phát triển từ con số 0, so với khu vực và mong muốn còn nhiều điều để bàn nhưng chúng ta có thể tự hào về kết quả 25 năm xây dựng thị trường chứng khoán”, Thứ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Đức Chi đánh giá về 1/4 thế kỷ phát triển thị trường chứng khoán Việt Nam. Theo Thứ trưởng Nguyễn Đức Chi, Việt Nam đã xây dựng được thị trường, xây dựng được một hệ thống các thành viên thị trường với đầy đủ tiềm lực tài chính, năng lực chuyên môn để xây dựng và tham gia thị trường.

Từ việc đi vận động doanh nghiệp cổ phần niêm yết trên thị trường, đến nay, quy mô vốn hóa đã đạt trên 60%, có thời điểm gần 75% GDP. Từ 5 doanh nghiệp ban đầu năm 2000, đến nay, trên HoSE đã có hơn 400 doanh nghiệp niêm yết, hơn 300 mã niêm yết trên HNX và gần 900 mã giao dịch tập trung trên UPCoM. Tổng hợp lại, có gần 1.600 mã niêm yết và giao dịch tập trung. Ngoài ra, về số lượng nhà đầu tư cũng tăng vọt, từ 3.000 tài khoản nhà đầu tư cá nhân năm 2000 đến hết tháng 6/2025 đã có hơn 10,2 triệu tài khoản của nhà đầu tư cá nhân trong nước, tương đương 10% dân số. Bên cạnh đó, số lượng nhà đầu tư nước ngoài cũng tăng nhanh chóng, cuối tháng 6/2025 đạt 48.600 tài khoản.

Thứ trưởng Nguyễn Đức Chi nhấn mạnh, thị trường chứng khoán dần trở thành kênh huy động vốn trung và dài hạn quan trọng cho nền kinh tế, trở thành “hàn thử biểu” của nền kinh tế, năng lực của doanh nghiệp trong nền kinh tế: “Sau 25 năm phát triển của thị trường chứng khoán Việt Nam, chúng ta tích lũy một lượng đáng kể về mọi mặt. Đây là thời điểm thích hợp để bàn tới việc phát triển thị trường lên một tầm cao mới”.

Gỡ “nút thắt” để nâng hạng?

Thị trường đã đạt được nhiều thành tựu, nhưng để nâng hạng, vẫn còn một số nút thắt kỹ thuật và trải nghiệm nhà đầu tư cần tháo gỡ.

Sau 25 năm hình thành và phát triển, thị trường chứng khoán Việt Nam đang đứng trước bước ngoặt lịch sử mang tên nâng hạng. Từ thị trường cận biên lên nhóm mới nổi là một trong những mục tiêu quan trọng để khẳng định vị thế Việt Nam trên bản đồ tài chính toàn cầu.

Vào tháng 4/2025, FTSE Russell vẫn xếp chứng khoán Việt Nam vào danh sách theo dõi vì chưa đáp ứng các yêu cầu thanh toán, cần theo dõi thêm về giao dịch không ký quỹ. Điều này đồng nghĩa với việc, thị trường chứng khoán Việt Nam vẫn chưa được nâng hạng lên thị trường mới nổi thứ cấp (secondary emerging market). Đáng chú ý, tình trạng này đã kéo dài gần 7 năm khi lần đầu được đưa vào danh sách theo dõi từ tháng 9/2018.

Nói về “nút thắt” khiến thị trường chứng khoán Việt Nam chưa thể nâng hạng, ông Nguyễn Anh Khoa, Giám đốc Khối phân tích - nghiên cứu (Công ty chứng khoán Agribank) cho rằng, vấn đề không chỉ là các yếu tố mang tính kỹ thuật mà còn là vấn đề thời gian.

Ngay từ cuối năm 2018, khi Việt Nam được FTSE Russell đưa vào danh sách theo dõi nâng hạng, thị trường đã bắt đầu quá trình cải cách toàn diện. Tuy nhiên, yếu tố ngoại cảnh khách quan là đại dịch COVID-19 trong giai đoạn 2019-2021 đã tạo ra độ trễ đáng kể, ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ cập nhật và khả năng duy trì trải nghiệm nhất quán cho nhà đầu tư nước ngoài. FTSE Russell cũng đã ghi nhận yếu tố này như một rào cản mang tính khách quan khiến mục tiêu nâng hạng chưa thể diễn ra. Theo ông Nguyễn Anh Khoa, trong vòng 1-2 năm gần đây, Việt Nam đã thực hiện hàng loạt biện pháp cải cách quan trọng với sự tham vấn của các tổ chức quốc tế.

Một số bước đi đáng chú ý bao gồm: Triển khai mô hình không yêu cầu ký quỹ trước từ năm 2024, cho phép các công ty chứng khoán cung cấp cho các nhà đầu tư tổ chức nước ngoài một mức phù hợp, hỗ trợ lệnh mua chứng khoán và loại bỏ yêu cầu cấp vốn trước đối với FII. Hay việc vận hành hệ thống giao dịch KRX từ 1/5/2025; ban hành Thông tư 03 giúp rút ngắn đáng kể thời gian mở và sử dụng tài khoản VND cho nhà đầu tư nước ngoài.

“Mặc dù một số cải cách này đã được FTSE ghi nhận tại kỳ đánh giá gần nhất nhưng đồng thời lưu ý rằng, quá trình đánh giá nâng hạng phụ thuộc vào trải nghiệm thực tế từ cộng đồng nhà đầu tư quốc tế. Điều này sẽ cần ít nhiều thời gian để trải nghiệm và phản hồi”, ông Khoa cho biết.

Nói về vấn đề này, ông Bùi Hoàng Hải, Phó Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước nhấn mạnh, các tiêu chí cứng để nâng hạng lên thị trường mới nổi về cơ bản đã đáp ứng được. Với các tiêu chí mềm thì còn phụ thuộc vào trải nghiệm của nhà đầu tư nước ngoài, với khung pháp lý hiện tại, họ có trải nghiệm dễ chịu không. “Tuần nào Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cũng gặp gỡ nhà đầu tư quốc tế đến chia sẻ trải nghiệm ở Việt Nam. Trong quá trình trao đổi, họ thể hiện thái độ tích cực, đánh giá cao khuôn khổ pháp lý và mức độ phát triển của thị trường chứng khoán Việt Nam”, ông Hải cho biết.

Ông Nguyễn Anh Khoa cho rằng, các động thái gần đây như sửa đổi quy định về tỷ lệ sở hữu nước ngoài, loại bỏ các rào cản pháp lý không còn phù hợp. Cũng như việc ban hành các thông tư mang tính nền tảng như Thông tư 68 (hoạt động giao dịch không ký quỹ), Thông tư 18 (lưu ký, thanh toán bù trừ) và Thông tư 96 (công bố thông tin) cho thấy cơ quan quản lý đã nắm bắt rất rõ các tiêu chí mà FTSE Russell quan tâm. Tuy nhiên, thị trường chứng khoán Việt Nam có đủ sức thuyết phục FTSE Russell trong kỳ đánh giá tháng 9 còn phụ thuộc vào một yếu tố quan trọng nữa là mức độ thực thi trên thực tế.

Nâng tầm quan trọng hơn nâng hạng

Nếu được nâng hạng, thị trường Việt Nam có thể thu hút hàng tỷ USD trong trung và dài hạn từ các nhà đầu tư tổ chức quốc tế - không chỉ giúp tăng thanh khoản mà còn cải thiện chất lượng dòng tiền.

Nâng hạng cũng tạo động lực cải cách sâu rộng hơn về cấu trúc thị trường - từ hệ thống công nghệ, giao dịch không ký quỹ, đến đa dạng hóa sản phẩm tài chính như phái sinh, quỹ chỉ số, chứng quyền... Qua đó, thị trường trở nên hấp dẫn và hiệu quả hơn, giảm dần sự lệ thuộc vào tín dụng ngân hàng trong huy động vốn cho nền kinh tế.

Có hàng loạt lợi ích, song ông Bùi Hoàng Hải, Phó Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước khẳng định, nâng hạng thị trường chứng khoán không phải là đích đến. Mục tiêu của Chính phủ, Bộ Tài chính là cải cách thị trường để làm sao thị trường chứng khoán ngày càng minh bạch, phát triển, giúp nhà đầu tư huy động vốn dễ dàng. Dù mục tiêu nâng hạng thị trường chứng khoán có đạt được trong tháng tháng 9 tới hay không thì những cải cách vừa qua và quyết tâm cải cách tiếp theo sẽ khiến thị trường và các nhà đầu tư hưởng lợi.