Nâng giá trị gia tăng cho hàng xuất khẩu: Cơ hội lớn từ thị trường Nhật Bản

Người Nhật ưu tiên sản phẩm bền vững, xuất xứ rõ ràng, và thân thiện môi trường

Nhiều thuận lợi, nhưng không ít rào cản

Quan hệ Việt Nam – Nhật Bản đang ở giai đoạn phát triển rực rỡ, được củng cố bởi "Đối tác chiến lược toàn diện" (11/2023) và bốn hiệp định thương mại tự do (VJEPA, AJCEP, CPTPP, RCEP). Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu Việt Nam sang Nhật Bản đạt 24,61 tỷ USD, tăng 2,78% so với 2023, với các mặt hàng chủ lực như dệt may (17,2% thị phần), máy móc, gỗ, và nông sản. Nhật Bản, dân số 120 triệu, nhập khẩu 98,5% hàng dệt may và có nhu cầu cao với nông sản hữu cơ.

Hội thảo ngày 25/6/2025 tại TP Hồ Chí Minh, do ITPC phối hợp với Thương vụ Việt Nam tại Osaka, AEON, và JCCH tổ chức, nhấn mạnh cơ hội cho dệt may và nông sản. Thị trường dệt may Nhật Bản đạt 55,85 tỷ USD (2023), với xuất khẩu Việt Nam tăng 6,4% trong 9 tháng đầu 2024. Nông sản như cà phê (tăng 20,2%) và ca cao (tăng 115%) được ưa chuộng nhờ chất lượng an toàn. Bà Quyền Thị Thúy Hà, Thương vụ Việt Nam tại Osaka, nhận định: "Người Nhật ưu tiên sản phẩm bền vững, xuất xứ rõ ràng, và thân thiện môi trường." Các nền tảng thương mại điện tử như Rakuten, Amazon Japan mở kênh phân phối mới, trong khi hơn 634.000 người Việt tại Nhật là cầu nối tiêu thụ.

Cộng đồng người Việt tại Nhật Bản cũng đóng vai trò quan trọng với nhiều hoạt động giao lưu và thương mại tạo điều kiện thuận lợi cho hợp tác giữa hai bên. Tín hiệu tăng trưởng nhập khẩu của Nhật Bản cho thấy nhu cầu nội địa vẫn còn mạnh. Hiện tại, hàng Việt Nam chỉ chiếm khoảng 3,3% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu vào thị trường Nhật Bản, cho thấy dư địa hợp tác còn nhiều để phát triển trong thời gian tới.

Tuy nhiên, tiêu chuẩn Nhật Bản khắt khe, yêu cầu chứng nhận quốc tế (MSC, ASC, FSC) và sản phẩm cá nhân hóa. Xu hướng tiêu dùng xanh, như sản phẩm tái chế, thực phẩm hữu cơ, và hàng dành cho người cao tuổi, đang dẫn dắt thị trường. Doanh nghiệp Việt cần đầu tư công nghệ chế biến sâu để nâng giá trị, thay vì chỉ xuất thô.

Nâng cao chất lượng là chìa khóa vào thị trường Nhật

Doanh nghiệp Việt Nam đối mặt thách thức lớn về chất lượng và pháp lý khi xuất khẩu sang Nhật Bản. AEON, nhà bán lẻ hàng đầu, yêu cầu tuân thủ Bộ Quy tắc Ứng xử (CoC) về lao động, môi trường, và đạo đức kinh doanh. Ông Shiotani Yuichiro, Tổng Giám đốc Aeon Topvalu Việt Nam, nhấn mạnh: "Doanh nghiệp Việt phải đầu tư chất lượng để trở thành đối tác chiến lược." Dự án cà phê Sơn La của AEON minh chứng tiềm năng hợp tác, nhưng đòi hỏi chứng nhận bền vững và quy trình sản xuất minh bạch.

Về pháp lý, ông Oguma Toshihiro, Giám sát viên Hiệp hội Doanh nghiệp Nhật Bản tại TP.HCM (JCCH) kiêm Tổng Giám đốc Chi nhánh Hồ Chí Minh Ngân hàng Mizuho, cảnh báo doanh nghiệp phải tuân thủ "Luật Ngoại hối và Ngoại thương" Nhật Bản và quy định OFAC của Mỹ. Giao dịch trên 30 triệu yên cần báo cáo, và chứng chỉ C/O là chìa khóa hưởng ưu đãi thuế từ FTA. Doanh nghiệp phải kiểm tra đối tác để tránh vi phạm chế tài, như rủi ro đóng băng tài sản khi giao dịch qua hệ thống USD. Ông Oguma khuyên: "Tham vấn ngân hàng để đảm bảo giao dịch suôn sẻ."

Để nâng giá trị xuất khẩu, doanh nghiệp cần chiến lược dài hạn. Doanh nghiệp Việt cần đầu tư công nghệ chế biến, như sản xuất dệt may thông minh hoặc nông sản chế biến sâu (nước ép trái cây, cà phê hòa tan cao cấp), để tăng giá trị 20-30% so với xuất thô. Các công ty cũng cần nghiên cứu thị trường Nhật Bản, tập trung vào sản phẩm xanh và cá nhân hóa, như thực phẩm dành cho người cao tuổi (dân số Nhật trên 65 tuổi chiếm 29%, theo World Bank 2024). Thứ ba, tận dụng sự kiện xúc tiến như Lễ hội TP Hồ Chí Minh tại Tokyo (1-2/11/2025) và hội chợ FOODEX để quảng bá thương hiệu.

Các chuyên gia cũng cho rằng, các cơ quan xúc tiến thương mại nên tổ chức đào tạo về tiêu chuẩn xuất khẩu và cung cấp vốn ưu đãi (lãi suất 3-5%) cho doanh nghiệp đầu tư công nghệ. Các chương trình như "Tuần lễ hàng Việt Nam tại AEON" cần mở rộng, kết nối trực tiếp với nhà phân phối Nhật. Hơn nữa, xây dựng thương hiệu quốc gia cho nông sản Việt, như cà phê Buôn Ma Thuột, sẽ tăng sức hút.

Thách thức không nhỏ, nhưng cơ hội từ thị trường 46,23 tỷ USD là hiện hữu. Nếu doanh nghiệp không chủ động nâng chất lượng và nhận được sự hỗ trợ cần thiết, Việt Nam có thể bỏ lỡ cơ hội cạnh tranh với Trung Quốc, Thái Lan. TP Hồ Chí Minh, với hạ tầng và nhân lực vượt trội, phải dẫn dắt doanh nghiệp vươn tầm, đưa hàng Việt từ xuất thô sang chế biến giá trị cao, củng cố vị thế kinh tế quốc gia.