Mùa thu hoạch saffron - "vàng đỏ" ở Italia

Nằm giữa dãy Apennine hùng vĩ của nước Italia, vùng Abruzzo không chỉ hút hồn du khách bởi những ngọn núi tuyết trắng, những ngôi làng cổ kính nép mình bên sườn đồi, mà còn bởi một báu vật bé nhỏ, rực rỡ sắc màu: saffron (nghệ tây). Người Italia vẫn gọi nó bằng cái tên đầy mê hoặc - “vàng đỏ” - thứ gia vị quý giá đã gắn bó với đất và người Abruzzo suốt hàng trăm năm qua.

Hành trình của loài hoa tím biếc

Tương truyền, vào thế kỷ 14, một tu sĩ Dòng Đa Minh từ Tây Ban Nha đã mang vài củ hoa crocus sativus đến vùng Navelli, giấu khéo léo trong chiếc ô. Khí hậu và thổ nhưỡng Abruzzo bỗng trở thành nơi lý tưởng cho loài hoa tím biếc này bén rễ: nhiều nắng, ít mưa và đất thoát nước tốt. Từ đó, những thảm hoa tím trải dài, biến vùng cao nguyên Navelli quanh thành phố L’Aquila thành “vương quốc vàng đỏ” của đất nước Italia.

Thực ra, hành trình của thứ vàng đỏ này còn xa xưa hơn thế nhiều. Người ta cho rằng nó xuất hiện từ Iran vào thế kỷ 10 trước Công nguyên, theo các tuyến thương mại tỏa đi khắp thế giới. Cleopatra từng dùng saffron để làm đẹp, người Ai Cập cổ đại dùng nó trong y học và ẩm thực. Nghệ tây từng hiện diện trong thơ Ovid, trong Kinh Thánh, rồi theo Con đường Tơ lụa tìm đến châu Âu. Ở Italia, dấu ấn rõ rệt nhất là món cơm Ý trứ danh risotto allo zafferano của Milan, vàng óng và thơm nức, nay đã thành biểu tượng ẩm thực.

Mùa gặt trong sương mai

Nếu bạn muốn hiểu được giá trị của saffron Abruzzo, hãy dậy thật sớm vào một buổi sáng tháng 10. Khi mặt trời còn e ấp sau dãy Apennine, người dân Abruzzo đã có mặt ngoài đồng. Trên nền sương lạnh, hàng ngàn bông tím nhỏ xinh vươn mình.

Những búp hoa mảnh mai được hái thủ công và đặt vào giỏ. Sau đó, ngay trong ngày, những sợi nhụy đỏ - chỉ ba sợi nhỏ bé trên mỗi bông - được tách ra khỏi cánh cánh mỏng còn đẫm sương. Đây là công việc tỉ mỉ, đòi hỏi sự khéo léo và kiên nhẫn trong nhiều giờ liền. Đến buổi tối, bên bếp củi, những sợi nhụy đỏ rực được sấy khô trong rổ lưới, làm dậy thêm cả màu sắc lẫn hương vị.

Ở Abruzzo, nhụy hoa nghệ tây được sấy trên than gỗ theo đúng chuẩn DOP (Denominazione di Origine Protetta - Chỉ dẫn địa lý bảo hộ). Phải mất tới 200 bông hoa mới thu được 1 gram gia vị quý. Vì thế, giá của nó luôn ở mức “xa xỉ”: khoảng 30 euro/gram. Mỗi năm, toàn vùng L’Aquila chỉ thu hoạch chừng 20kg. Tuy số lượng ít ỏi nhưng lại mang giá trị kinh tế lớn lao, nhất là với một miền đất từng chật vật sau sự tàn phá của những trận động đất.

Hương vị nuôi dưỡng lịch sử

Ở Abruzzo, saffron không chỉ là gia vị. Nó là lịch sử, là ký ức của cả cộng đồng. Vào thời Trung cổ, lợi nhuận từ thứ vàng đỏ đã góp phần xây dựng những công trình nguy nga, trong đó có Basilica di San Bernardino - một trong 99 nhà thờ của L’Aquila. Người dân vẫn tự hào rằng: “Nghệ tây, cũng như len, đã dựng nên thành phố này”.

Ngày nay, hiệp hội Le Vie dello Zafferano (Những con đường nghệ tây) đã và đang gìn giữ di sản ấy. Năm 2005, nghệ tây L’Aquila được EU công nhận chỉ dẫn địa lý DOP, đưa nó ngang hàng với những sản phẩm nông nghiệp tinh hoa của châu Âu. Hơn 50 nhà sản xuất tại 13 ngôi làng quanh Navelli tiếp tục canh tác theo quy chuẩn nghiêm ngặt để bảo đảm độ tinh khiết và chất lượng.

Từ bàn ăn đến làn da

Du khách đến Abruzzo không chỉ nếm thứ vàng đỏ trong những món ăn truyền thống. Loại gia vị này còn xuất hiện ở những quán kem nổi tiếng như Gelateria Duomo, với hương vị hòa quyện cùng hạnh nhân, gạo, vani. Các nhà nấu bia thủ công sáng tạo ra dòng D’Oro Rosso (vàng đỏ), lấy cảm hứng từ nhụy hoa rực rỡ. Các đầu bếp Michelin, như William Zonfa ở L’Aquila, biến saffron thành linh hồn cho thực đơn tinh tế của mình.

Không dừng ở ẩm thực, nghệ tây Abruzzo còn bước vào ngành mỹ phẩm. Giàu carotenoid và hoạt chất sinh học, nó được dùng trong kem dưỡng, serum, mang lại tác dụng chống lão hóa và bảo vệ da. Thương hiệu Tindora của Italia đã biến saffron thành điểm nhấn trong dòng sản phẩm cao cấp.

Lễ hội "vàng đỏ"

Nếu có dịp đến Abruzzo vào cuối tháng 10, du khách sẽ bắt gặp không khí lễ hội rộn ràng. Le Vie dello Zafferano tổ chức sự kiện thu hoạch thường niên: cả làng, từ trẻ nhỏ đến cụ già, cùng ra đồng hái hoa. Những workshop, buổi biểu diễn, dạo chơi thiên nhiên giúp người tham gia hiểu hơn về hành trình của gia vị quý này. Kết thúc lễ hội là hội chợ đầy sắc màu, với đồ ăn, đồ uống hòa quyện hương vàng đỏ. Đó là khoảnh khắc để du khách vừa hòa mình vào đời sống nông thôn Italia, vừa cảm nhận niềm tự hào của cộng đồng địa phương.

Bản sắc của Abruzzo

Abruzzo hôm nay vẫn là một vùng đất yên bình, sống chủ yếu nhờ nông nghiệp, với rượu vang, dầu ô liu, lúa mì và ngô. Nhưng saffron đã góp thêm một màu sắc rực rỡ, vừa nâng cao sinh kế cho người dân, vừa trở thành “đại sứ” quảng bá hình ảnh vùng đất này.

Ông Roberto Santangelo, Chủ tịch Hội đồng thành phố L’Aquila, chia sẻ: “Bằng việc khôi phục truyền thống, chúng tôi đang giữ gìn bản sắc. Nghệ tây là một phần độc đáo trong lịch sử Abruzzo. Nó có trong quá khứ, hiện tại, và chúng tôi hy vọng cả tương lai”.

Với du khách, hành trình đến Abruzzo không chỉ là ngắm núi non hùng vĩ hay những ngôi làng cổ kính. Đó còn là cơ hội được chạm vào những bông hoa tím biếc trong sương sớm, ngửi hương nhụy vàng đỏ đang hong khói gỗ, và nếm vị ngọt ngào lẫn chan chát của một loại gia vị đã đi cùng lịch sử nhân loại suốt hàng thiên niên kỷ.