Mô hình chính quyền địa phương 2 cấp tại Lào Cai: Bài toán gộp bản đồ và gộp nhịp phát triển

Là xã có đa đạng đồng bào dân tộc sinh sống nhưng việc sớm áp dụng công nghệ số trong giao dịch hành chính là những nỗ lực của xã Văn Bàn. Ảnh: Nguyễn Quân

Quy mô lớn, áp lực quản trị càng lớn

Từ ngày 1/7/2025, xã Văn Bàn được thành lập trên cơ sở sáp nhập 4 xã và thị trấn Khánh Yên. Với diện tích hơn 156 km², dân số gần 24.000 người thuộc 11 dân tộc, đây trở thành một trong những đơn vị hành chính cấp xã có quy mô lớn nhất tỉnh Lào Cai. Vị trí nằm trên hành lang giao thương nối quốc lộ, tỉnh lộ và cao tốc giúp Văn Bàn trở thành "cửa ngõ" trung chuyển hàng hóa quan trọng.

Ông Vũ Xuân Thủy – Chủ tịch UBND xã Văn Bàn – nhìn nhận: "Lợi thế về vị trí và quy mô dân số mở ra nhiều cơ hội phát triển. Nhưng đi cùng là áp lực quản trị rất lớn: địa bàn rộng, dân cư phân tán, phong tục và nhu cầu khác nhau, khiến việc thống nhất triển khai quyết sách không đơn giản".

Sau sáp nhập, nhiều thôn bản của Văn Bàn vẫn thiếu hạ tầng cơ bản; khoảng cách phát triển giữa trung tâm và vùng xa dễ dẫn tới bất bình đẳng trong thụ hưởng dịch vụ công. Đây cũng là thách thức chung của nhiều địa phương trên cả nước: khối lượng công việc tăng vọt trong khi nhân lực, ngân sách và công cụ quản trị chưa tăng tương ứng.

UBND xã đã tập trung kiện toàn bộ máy, phân công nhiệm vụ rõ ràng, duy trì tiếp xúc cử tri và sinh hoạt thôn bản để kịp thời nắm bắt kiến nghị. Ông Thủy nhấn mạnh: "Chúng tôi ưu tiên duy trì nhịp quản lý liên tục, hạn chế khoảng trống quyền lực sau sáp nhập. Nếu để đứt gãy, sẽ rất khó khôi phục niềm tin của người dân".

Tuy nhiên, giữ vững đồng thuận không chỉ dừng ở việc lắng nghe. Khi khoảng cách địa lý xa, điều kiện kinh tế – xã hội chênh lệch, việc thuyết phục người dân chia sẻ nguồn lực, chấp nhận thứ tự ưu tiên đầu tư luôn tiềm ẩn phản ứng trái chiều. Một số dự án trọng điểm, nhất là giải phóng mặt bằng, vẫn phụ thuộc nhiều vào khả năng vận động và xử lý tình huống của chính quyền cơ sở.

Thực tiễn nhiều địa phương sau sáp nhập cho thấy, nếu thiếu cơ chế phối hợp linh hoạt giữa các phòng, ban và đơn vị, bộ máy dễ rơi vào tình trạng "quá tải" với những vấn đề phát sinh: từ tranh chấp đất đai đến phân bổ hạ tầng cơ bản.

Kinh tế đa ngành: khoảng cách giữa định hướng và hiện thực

Văn Bàn được định hướng phát triển nông nghiệp với các cây trồng chủ lực như măng Bát Độ, na, quế; gắn sản xuất với chế biến và tiêu thụ sản phẩm. Công nghiệp – xây dựng tập trung tháo gỡ vướng mắc mặt bằng, thu hút nhà đầu tư chế biến nông sản, thức ăn chăn nuôi. Thương mại – dịch vụ dựa trên lợi thế trung tâm để hình thành các điểm thu mua, trung chuyển hàng hóa.

Nhưng như lãnh đạo xã Văn Bàn thẳng thắn thừa nhận: "Từ định hướng tới triển khai vẫn còn khoảng cách. Chúng tôi thiếu nguồn vốn ngoài ngân sách, một số dự án hạ tầng chậm tiến độ. Thu hút doanh nghiệp phụ thuộc nhiều vào môi trường đầu tư chung của cả tỉnh – không chỉ của một xã".

Một vấn đề đáng lưu ý là yêu cầu bảo vệ môi trường trong khai thác khoáng sản và chế biến nông sản. Thông tin cùng VTV Times, lãnh đạo xã Văn Bàn cũng thẳng thắn thừa nhận, cấp xã hiện chưa đủ nguồn lực giám sát chặt chẽ, trong khi nếu buông lỏng, hệ quả môi trường sẽ ảnh hưởng lâu dài tới sinh kế và chất lượng sống.

Như vậy có thể thấy, mục tiêu xây dựng Văn Bàn thành trung tâm kết nối vùng trên hành lang kinh tế Lai Châu – Văn Bàn – Bảo Hà – Lào Cai chỉ có thể đạt được nếu đồng thời giải quyết ba vấn đề: thu hẹp chênh lệch vùng miền, cải thiện hạ tầng cơ bản và nâng cao năng lực quản trị.

Tôi cho rằng, CT UBND xã Văn Bàn đã đối diện với thực tế khi cho rằng, "Sáp nhập không chỉ là hợp nhất địa giới và bộ máy, mà còn là phép thử bản lĩnh điều hành ở địa bàn đa dạng, phức tạp. Nếu tận dụng tốt lợi thế và xử lý được nút thắt, mô hình chính quyền 2 cấp sẽ phát huy ưu điểm. Ngược lại, khoảng cách phát triển giữa các vùng trong cùng một xã sẽ khó thu hẹp".

Gộp bản đồ thôi chưa đủ, phải gộp cả nhịp phát triển

Có lẽ, câu chuyện ở Văn Bàn sẽ bắt gặp ở nhiều địa phương cấp xã khác trong cả nước. Nó đặt ra câu hỏi chung cần giải quyết: là làm thế nào để việc sáp nhập không chỉ dừng ở "gộp bản đồ" mà còn "gộp được nhịp phát triển"? Đây chính là yêu cầu mới của mô hình chính quyền 2 cấp – một thước đo năng lực quản trị địa phương.

Nếu không có cơ chế phân bổ nguồn lực hợp lý, nếu khoảng cách vùng miền vẫn kéo dài, thì việc sáp nhập chỉ tạo thêm gánh nặng thay vì mang lại động lực. Ngược lại, nếu tận dụng tốt cơ hội, kết nối hạ tầng, tăng cường dịch vụ công và nuôi dưỡng sự đồng thuận xã hội, những xã quy mô lớn sau sáp nhập sẽ trở thành hạt nhân phát triển mới, góp phần hiện thực hóa mục tiêu tinh gọn bộ máy và nâng cao hiệu lực quản trị.

Văn Bàn đang đi trên con đường ấy – gian nan nhưng cũng đầy cơ hội. Đây không chỉ là câu chuyện của một xã miền núi Lào Cai, mà còn là phép thử cho cả tiến trình cải cách bộ máy hành chính ở cấp cơ sở trên phạm vi toàn quốc.