Liên tiếp các cá thể gấu bị tử vong trước khi được chuyển giao

Những cái chết được báo trước

Thông thường, tuổi thọ trung bình của gấu ngoài tự nhiên có thể kéo dài 30 - 35 năm. Tuy nhiên, trong điều kiện nuôi nhốt không đảm bảo, con số này giảm mạnh. Sau hàng chục năm nuôi nhốt, nhiều chuồng cũi xuống cấp, rỉ sét; điều kiện vệ sinh kém dễ khiến gấu mắc bệnh mãn tính, đồng thời tạo nguy cơ ô nhiễm môi trường cho chính cộng đồng xung quanh.

Kết quả khám nghiệm nhiều cá thể gấu tử vong cho thấy gan áp xe, bụng hoại tử - hậu quả trực tiếp từ quá trình bị trích hút mật trong thời gian dài. Thực tế, rất nhiều trường hợp gấu chỉ được chủ nuôi bàn giao khi đã già yếu, không còn giá trị kinh tế, hoặc thậm chí đã ở giai đoạn cuối đời. Chính vì vậy, tình trạng gấu chết ngay trước hoặc sau khi được chuyển giao tới các trung tâm cứu hộ vẫn xảy ra.

Chỉ trong ba tháng qua, Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên ENV ghi nhận từ Chi cục Kiểm Lâm Hà Nội liên tiếp các vụ việc gấu chết: một cá thể tử vong tại trang trại ở Phúc Thọ ngày 6/7/2025; một cá thể khác chết ngày 11/8; còn tại xã Yên Lãng (Mê Linh cũ), hai cá thể gấu ra đi tại cùng một hộ gia đình vào ngày 13/6 và 25/8. Những mất mát liên tiếp này là hồi chuông cảnh báo cấp thiết về việc cần đẩy nhanh tiến độ chuyển giao gấu khỏi các cơ sở nuôi nhốt.

Trên mạng xã hội, hàng loạt bình luận để lại sự xót xa trước thông tin một chú gấu tại Phúc Thọ vừa qua đời trước khi kịp chuyển giao: "Nghĩ đến cảnh người ta hút mật mà thấy thương quá.", "Những cơ sở nuôi gấu hút mật thực sự rất tàn ác.", "Bản thân và gia đình không bao giờ sử dụng mật gấu, mong mọi người cũng vậy."

Bà Nguyễn Thị Phương Dung - Phó Giám đốc Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên Việt Nam (ENV) chia sẻ: "Mỗi một ngày chậm trễ, là một ngày tuổi thọ gấu đếm ngược. Chuyển giao gấu hôm nay là trao cơ hội sống ngày mai - để chúng có thể được chăm sóc trong môi trường phù hợp hơn. Tôi tin rằng, nếu những điểm nóng nuôi nhốt gấu còn lại, đặc biệt là tại Hà Nội, được xóa bỏ trong năm 2026, sẽ là dấu mốc mang tính biểu tượng trong hành trình bảo tồn động vật hoang dã tại Việt Nam".

Tuy nhiên, tiến trình này không đơn giản. Một số chủ nuôi vẫn tiếp tục "trục lợi" từ gấu hay vẫn mong đợi cơ chế hỗ trợ như đền bù để có động lực bàn giao gấu dù nhà nước cũng đã thể hiện rõ quan điểm "không bồi hoàn" cho chủ gấu trong nhiều năm qua. Cá biệt, một vài chủ nuôi với tâm lý gắn bó lâu năm cũng "băn khoăn" về môi trường sống của gấu sau khi được chuyển giao. Đây là lý do các tổ chức bảo tồn, bên cạnh công tác vận động, còn cần minh chứng rõ ràng về điều kiện chăm sóc đạt chuẩn quốc tế tại các trung tâm cứu hộ.

Hành trình hồi sinh ở trung tâm cứu hộ

Trong gần 20 năm qua, các tổ chức bảo tồn đã đồng hành cùng Chính phủ Việt Nam, từng bước thu hẹp "bức tranh xám" về nuôi nhốt gấu. Tổ chức Động vật Châu Á (Animals Asia - AAF) bắt đầu cứu hộ gấu từ năm 2006, và hiện vận hành hai trung tâm cứu hộ tại Vườn Quốc gia Tam Đảo (Phú Thọ) và Vườn Quốc gia Bạch Mã (Huế). Từ tháng 4 đến tháng 6 vừa qua, tổ chức này đã cùng Cục Kiểm lâm, Chi cục Kiểm lâm các tỉnh và Tổ chức Tổ chức Bảo vệ Động vật Thế giới (WAP) tiến hành rà soát thực tế tại 12 tỉnh (sau sáp nhập tỉnh thành), ghi nhận 156 cá thể gấu vẫn còn bị nuôi nhốt tại hộ gia đình.

Chị Heidi Quine - Trưởng đại diện Tổ chức Động vật Châu Á tại Việt Nam cho biết: "Chúng tôi thường xuyên gặp gỡ các hộ nuôi và kiểm lâm để lắng nghe, tìm hiểu nguyện vọng, cùng bàn giải pháp tháo gỡ khó khăn, giải thích về năng lực cứu hộ, điều kiện chăm sóc chuẩn quốc tế, cũng như lợi ích thiết thực khi gấu được chuyển giao. Hai trung tâm hiện nay đều sẵn sàng tiếp nhận toàn bộ gấu còn lại trên cả nước."

Khi được cứu hộ, gấu sẽ trải qua 30 ngày cách ly y tế nhằm loại bỏ ký sinh trùng, kiểm tra tổng thể sức khỏe và ổn định tinh thần. Sau giai đoạn này, chúng được chuyển sang khu bán hoang dã rộng rãi - nơi có cây xanh, hồ nước, không gian leo trèo, đào bới và tương tác với đồng loại. Tùy từng cá thể, quá trình phục hồi có thể kéo dài từ vài tuần đến vài tháng.

Mỗi cá thể đều có hồ sơ sức khỏe riêng, được khám định kỳ 1 - 2 năm/lần. Những chú gấu từng gầy gò, lờ đờ sau thời gian dài bị hút mật nay dần tìm lại sự linh hoạt, hiếu kỳ và vui tươi. Với nhiều nhân viên cứu hộ, khoảnh khắc chứng kiến gấu lần đầu ngẩng đầu nhìn trời, tự do bước đi trong khu bán hoang dã chính là động lực lớn nhất để tiếp tục công việc đầy khó khăn nhưng ý nghĩa này.

Song song với cứu hộ, Tổ chức Động vật Châu Á và nhiều tổ chức khác triển khai các chương trình cộng đồng: xây dựng vườn thảo dược thay thế mật gấu, giáo dục học sinh về phúc lợi động vật, kêu gọi người dân từ bỏ thói quen sử dụng sản phẩm từ gấu hay kêu gọi sự tham gia của cộng đồng địa phương trong việc vận động chủ gấu chuyển giao gấu.

Việt Nam là một trong những quốc gia đi đầu ở châu Á trong cam kết chấm dứt nuôi nhốt gấu. Tuy nhiên, những cái chết liên tiếp trong quý II/2025 cho thấy khoảng cách giữa cam kết và thực tế vẫn còn đáng kể. Đẩy nhanh tiến trình chuyển giao gấu, đồng thời duy trì sức ép dư luận là những yếu tố then chốt để chấm dứt vĩnh viễn nạn nuôi nhốt gấu hút mật.

Mỗi cá thể gấu ra đi là một mất mát không thể bù đắp. Việc chuyển giao gấu đầy nhân văn chỉ có ý nghĩa khi được hành động kịp thời, để những cá thể còn lại có cơ hội tìm thấy tự do trong phần đời ngắn ngủi phía trước.