Kinh tế biển Việt Nam hướng tới chuẩn xanh từ nỗ lực gỡ “thẻ vàng” IUU

Tàu cá chưa được cấp phép dứt khoát không ra khơi

"Thẻ vàng" IUU là hình thức cảnh báo của Liên minh châu Âu (EU) đối với các quốc gia có hoạt động khai thác thủy sản chưa đáp ứng đầy đủ quy định về chống khai thác bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định. Sau nhiều năm nỗ lực khắc phục, Việt Nam đang đặt mục tiêu sớm gỡ bỏ cảnh báo này, hướng tới hoàn thành trong năm nay.

Để chuẩn bị cho đợt kiểm tra của Ủy ban châu Âu dự kiến diễn ra vào tháng 11 tới, mới đây, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã chủ trì Phiên họp lần thứ 18 của Ban Chỉ đạo Quốc gia về chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) nhằm rà soát kết quả thực hiện, tháo gỡ khó khăn và thúc đẩy các địa phương quyết tâm đạt được mục tiêu đề ra.

Thủ tướng Thủ tướng đánh giá công tác chống khai thác IUU có chuyển biến tích cực, số lượng tàu cá được cấp phép tăng hơn 1.100 tàu. Hơn 99% tổng số tàu cá đã được lắp đặt VMS. Tuy nhiên, vẫn còn hơn 5.700 tàu chưa được cấp phép. Thủ tướng yêu cầu trong tuần này các địa phương phải làm xong việc cấp phép, nếu không đủ điều kiện dứt khoát không cho ra khơi.

Thủ tướng yêu cầu trong tuần này, các địa phương phải hoàn thành lắp đặt thiết bị định vị VMS trên 100% tàu cá. Bộ Nông nghiệp và Môi trường thiết lập các công cụ kiểm soát, không để tàu cá ra biển mà không có kết nối với trung tâm VMS; khẩn trương ban hành Bộ tiêu chí tạm thời xác định cảng cá được công nhận đủ điều kiện xác nhận nguồn gốc thủy sản khai thác. Bộ Quốc phòng tiếp tục tuần tra ngăn chặn tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài; đưa vào sử dụng hệ thống kiểm soát tàu cá, ngư dân trên các vùng biển; chỉ đạo Tập đoàn Viettel phối hợp với VNPT hoàn thiện hệ thống kết nối dữ liệu giám sát tàu cá, đưa vào sử dụng hệ thống cảnh báo mất kết nối VMS, hoàn thành trước ngày 30/10.

Bộ Công an tập trung điều tra, truy tố, xét xử nghiêm các vụ án IUU, nhất là các đường dây tổ chức đưa tàu cá vượt ranh giới. Các bộ, ngành, địa phương phối hợp chuẩn bị hồ sơ, minh chứng, báo cáo kỹ thuật phục vụ làm việc với Đoàn công tác của EC lần thứ 5. Thủ tướng phê bình Đại sứ Việt Nam tại Malaysia chưa hoàn thành nhiệm vụ được giao liên quan đến vấn đề IUU, đề nghị Bộ Ngoại giao nghiêm túc xem xét, kiểm điểm trách nhiệm.

Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh: "Văn phòng Chính phủ, Bộ Nông nghiệp, các đồng chí theo dõi, rồi các bộ ngành đi theo dõi, đánh giá cho tôi hàng tuần xem các tỉnh như thế nào, các bộ ngành thế nào, mà các bộ ngành, tỉnh, thành địa phương là người đứng đầu. Tôi đề nghị có báo cáo cho Bộ Chính trị rất cụ thể, đúng theo quy định 366 của Bộ Chính trị, nói rõ ai làm tốt, ai không làm tốt, ai chịu trách nhiệm về việc này".

Hành trình 8 năm nỗ lực gỡ thẻ vàng IUU

Có thể khẳng định, trong 8 năm qua, Việt Nam đã rất nỗ lực trong việc thực hiện các khuyến nghị của Uỷ ban châu Âu (EC) trong việc hoàn thiện khung khổ pháp lý về khai thác thủy sản, giám sát đội tàu; truy xuất nguồn gốc thủy sản. Sự cải thiện này cũng được EC ghi nhận qua nhiều lần thanh tra.

Năm 2017, Việt Nam đã ban hành Luật Thủy sản 2017 - một nền tảng pháp lý quan trọng nhất để quản lý nghề cá theo hướng bền vững và tuân thủ IUU. Cùng với đó là 19 nghị định, thông tư, hướng dẫn được ban hành nhằm cụ thể hóa luật.

Không chỉ vậy, công tác giám sát và quản lý tàu cá ngày càng chặt chẽ. Hơn 97% tàu cá trên 15m đã được đăng ký, đánh dấu, cấp giấy phép khai thác, 99% tàu cá từ 15m trở lên đã được yêu cầu lắp đặt, dữ liệu được truyền về Trung tâm giám sát nghề cá quốc gia (VNFishbase); thiết lập 28 trung tâm giám sát nghề cá cấp tỉnh - kết nối trực tuyến với trung tâm quốc gia.

Về truy xuất nguồn gốc tại cảng, đến nay đã có 176 cảng cá được chỉ định đủ điều kiện xác nhận nguồn gốc thủy sản từ khai thác.

Việt Nam cũng đã ký kết và tham gia 26 điều ước, hiệp định quốc tế liên quan đến khai thác, bảo vệ và phát triển nguồn lợi thủy sản, hợp tác chặt với EC thông qua 4 đợt thanh tra, tiếp đoàn, cập nhật báo cáo tiến độ định kỳ; tăng cường hợp tác khu vực ASEAN, FAO, RFMOs, chia sẻ thông tin về ngư trường, ngư dân vi phạm, nguồn lợi di cư.

Các địa phương cũng đã tổ chức tập huấn quy định IUU cho hơn 200.000 ngư dân, tổ chức đội kiểm tra liên ngành và xử lý mạnh tay nhiều trường hợp vi phạm, truy tố hình sự một số trường hợp nghiêm trọng.

"Bắt bệnh" để chặn đứng vi phạm của tàu cá

Nhận diện và đánh giá đúng thực trạng đang tồn tại để có biện pháp ngăn chặn hiệu quả vi phạm IUU là cách mà lực lượng Cảnh sát biển Việt Nam - đầu mối chủ trì, phối hợp các lực lượng trên thực địa, để kịp thời ngăn chặn các hành vi vi phạm như thiếu hồ sơ giấy tờ, tắt thiết bị giám sát, thậm chí là làm giả số hiệu, thay, xóa tên tàu khi đi đánh bắt trên biển.

Tại tàu cá KG 95552 TS, thuyền trưởng đã thực hiện tắt và tháo thiết bị giám sát trên cặp ghe cào gồm 2 chiếc trên vùng biển giáp với các nước thuộc khu vực biển Tây Nam vừa bị bắt giữ.

"Nó bị hư, tôi tháo ra để gửi về nhà, tôi đâu có biết tháo cái đó là vi phạm luật", ông Trần Duy Thắng - Thuyền trưởng tàu cá KG 95552 TS nói.

Trên các vùng biển của cả nước, lực lượng chức năng lâu nay đã phát hiện ra một số mánh khóe, thủ đoạn vi phạm, từ đó kịp thời có giải pháp ngăn chặn.

Thiếu tá Nguyễn Tuấn Anh - Đội trưởng Đội 1, phòng Pháp luật, vùng Cảnh sát biển 2 cho biết: "Chúng tôi xác định được một số thủ đoạn của các tàu cá hiện nay để vi phạm như lợi dụng đêm tối, lợi dung các khu vực không có lực lượng chức năng, các đối tượng tắt thiết bị giám sát hành trình, tháo gửi thiết bị giám sát hành trình, thay đổi số hiệu tàu, làm giả các giấy tờ, để đưa tàu đi khai thác hải sản trái phép".

Tại TP Hồ Chí Minh thời gian qua xuất hiện tình trạng một số chủ tàu đã chọn những cảng cá ở các địa phương khác có thủ tục và sự quản lý dễ dàng hơn để đăng ký ra vào cảng.

Bà Phạm Thị Na - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường TP Hồ Chí Minh cho hay: "Chúng tôi rất mong, các tỉnh thành phối hợp chặt chẽ và đặc biệt các lực lượng chấp pháp trên biển, phối hợp, hiệp đồng chặt chẽ và thông tin kịp thời, các trường hợp vi phạm các quy định IUU để chúng tôi có biện pháp để làm việc với chủ tàu, chỉ đạo các địa phương mà chủ tàu thường trú, quản lý chặt và giáo dục họ không vi phạm".

Các vi phạm như nói trên đều đã được các cơ quan chức năng nhận diện, từ đó có giải pháp để ngăn chặn triệt để. Cảnh sát biển Việt Nam cho biết, ngoài số tàu đang được giao nhiệm vụ ngăn chặn vi phạm của tàu cá một cách thường xuyên thì tất cả tàu đang hoạt động trên biển của lực lượng này đều có trách nhiệm phát hiện, xử lý tàu cá vi phạm.

"Chúng tôi thiết lập thế trận, từ trên bờ, đến dưới biển, trên mặt biển và cả phối hợp với lực lượng chức năng các nước... hy vọng sẽ sớm chấm dứt các vi phạm của ngư dân", Thiếu tướng Vũ Trung Kiên - Thuyền trưởng tàu cá KG 95552 TS nói.

Hiện Cảnh sát biển Việt Nam đã liên thông kết nối, trao đổi thông tin với các tỉnh, thành, các quân khu ven biển để tạo sự thông suốt và phối hợp chặt chẽ. Điều này sẽ giúp mọi lực lượng chứ không chỉ riêng lẻ một cơ quan nào trong ngăn chặn việc chạy vùng, né cảng, tắt thiết bị giám sát, tháo gửi định vị sang tàu khác... của ngư dân, từ đó tiến tới chấm dứt vi phạm IUU và xây dựng một nghề cá có trách nhiệm và bền vững.

Từ cam kết IUU đến kinh tế biển bền vững

Không chỉ dừng ở việc quản lý tàu cá hay đánh bắt đúng vùng, đúng tuyến, Việt Nam đang mở rộng cam kết IUU theo hướng sâu hơn - bảo vệ chính sự sống của đại dương. Việt Nam đã Thiết lập 16 khu bảo tồn biển quốc gia, bảo vệ các loài quý hiếm như rùa biển, san hô, vích, cá heo; Thực hiện mùa cấm khai thác theo khu vực và theo loài. Giữ biển xanh không chỉ để gỡ "thẻ vàng", mà còn để khẳng định hình ảnh một quốc gia có trách nhiệm với môi trường và phát triển kinh tế biển bền vững.

Tại Quảng Ninh, toàn bộ gần 7.000 tàu cá đã được lắp thiết bị giám sát hành trình. Mỗi con tàu ra khơi đều được theo dõi 24/24h ra, vào cảng phải khai báo, ghi đầy đủ nhật ký khai thác. Cùng với đó, ngư dân cam kết không sử dụng ngư cụ hủy diệt, không đánh bắt các loài động vật biển quý hiếm như rùa, vích, hay cá ông.

Không chỉ siết quản lý khai thác, Quảng Ninh đang hướng tới khôi phục hệ sinh thái biển. Tại Khu bảo tồn Bái Tử Long, các dự án phục hồi rạn san hô, trồng cỏ biển đang được triển khai - không chỉ để giữ cảnh quan, mà là để tái tạo nơi sinh sản tự nhiên cho sinh vật biển.

Từ việc giữ từng rạn san hô, thả về từng con rùa biển, đến kiểm soát từng con tàu và lô hàng xuất khẩu - những nỗ lực đồng bộ ấy đang giúp Việt Nam tiến gần hơn tới mục tiêu gỡ "thẻ vàng" IUU. Nhưng xa hơn đó là hành trình giữ biển xanh - giữ nguồn sống, nơi kinh tế biển phát triển song hành cùng bảo tồn thiên nhiên vì hôm nay và cho cả mai sau.

Trong bối cảnh thị trường xuất khẩu ngày càng cạnh tranh, đặc biệt khi xuất khẩu sang Mỹ chịu ảnh hưởng bởi thuế quan, thì việc giữ vững và mở rộng thị trường EU - nơi có những tiêu chuẩn khắt khe, nhưng hướng tới bền vững - là mục tiêu chiến lược.

Cuộc gặp giữa Phó Thủ tướng Bùi Thanh Sơn và Phó Chủ tịch Ủy ban châu Âu Kaja Kallas bên lề Diễn đàn Cửa ngõ Toàn cầu lần thứ hai gần đây ở Brussels, cho thấy tinh thần hợp tác và cùng hướng tới phát triển bền vững. EU ghi nhận những tiến bộ của Việt Nam trong chống khai thác IUU và kế hoạch cử đoàn công tác vào tháng 11 tới được xem là cơ hội quan trọng để Việt Nam khẳng định nỗ lực, vì một nghề cá có trách nhiệm và hội nhập quốc tế.