Di tích lịch sử là nhân chứng sống, gắn liền với bề dày văn hóa và lịch sử đấu tranh dựng nước, giữ nước oanh liệt, hào hùng của các thế hệ cha ông. Bởi vậy, trách nhiệm đặt ra cho thế hệ hôm nay là phải trân trọng gìn giữ, phát huy giá trị các di tích cho muôn đời sau. Tuy nhiên, ở một số địa phương, do những nguyên nhân khác nhau mà nhiều di tích đang kêu cứu. Như tại Chùa Đồng Neo thuộc xã Tiền Tiến, tỉnh Hải Dương trước đây (nay là phường Nam Đồng, thành phố Hải Phòng), đây là di tích lịch sử cấp quốc gia nhưng đang phải chống hàng chục trụ sắt bởi vì xuống cấp nghiêm trọng. Những trụ đá đã có tuổi đời hàng trăm năm xuất hiện những vết nứt chạy ngang thân. Chính vì xuống cấp quá nghiêm trọng nên người dân và chính quyền địa phương đã phải chống những chất trụ sắt để có thể ngăn cho di tích lịch sử cấp quốc gia không bị sụp đổ.
Việt Nam hiện có hơn 40.000 di tích các loại được kiểm kê. Mặc dù chính quyền các cấp, đặc biệt là ngành văn hóa rất quan tâm đến việc gìn giữ di tích và phát huy giá trị lịch sử văn hóa song đến nay vẫn còn không ít di tích đang xuống cấp trầm trọng. Thiếu kinh phí để trùng tu, thiếu sự quan tâm đầu tư của địa phương và cả do sự thiếu ý thức từ người dân, nhiều lý do khiến nhiều di tích cấp quốc gia phải “kêu cứu” thời gian gần đây.
Phật viện Đồng Dương, thành phố Đà Nẵng dù được công nhận là di tích quốc gia đặc biệt nhưng hiện chỉ còn lại duy nhất một mảng tháp đang xuống cấp và phải chống đỡ tạm bằng việc quây khung sắt chằng chịt. Đây từng là một trong những tu viện Phật giáo lớn nhất Đông Nam Á thời Champa. Hiện lãnh đạo xã Đồng Dương đang kiến nghị cơ quan chức năng sớm có biện pháp bảo vệ khẩn cấp phần kiến trúc còn sót lại.
Vừa qua, di tích tháp đôi tại Quy Nhơn, tỉnh Gia Lai công trình kiến trúc Champa hơn 800 năm tuổi bị khắc chữ vẽ bậy lên gạch cổ, trong khi nhiều phần thân tháp xuống cấp nghiêm trọng. Những hành vi xâm hại di tích cho thấy sự thiếu ý thức bảo tồn di sản và cần được xử lý nghiêm minh.
Sự xuống cấp của các di tích có hai nguyên nhân chính: Một là do thời gian, tuổi đời hàng trăm năm của công trình chưa được tu bổ kịp thời. Hai là con người chưa thực sự có ý thức trong việc gìn giữ, bảo vệ và phát huy các giá trị di tích. Thế nhưng, trong thời gian tới, hy vọng sẽ có những bước chuyển biến mới tích cực trong công tác bảo vệ và phát huy giá trị di sản dân tộc, khi luật di sản văn hóa sửa đổi chính thức có hiệu lực từ ngày 1/7/2025. Luật di sản văn hóa sửa đổi gồm 9 chương, 95 điều, bổ sung nhiều quy định quan trọng nhằm kịp thời khắc phục những bất cập kéo dài trong công tác khoanh vùng, bảo vệ di tích, tu bổ, sửa chữa công trình trong và ngoài khu vực di sản. Việc xây dựng, cải tạo trong vùng di tích sẽ được quản lý chặt chẽ hơn theo thẩm quyền phân cấp, đảm bảo kiểm soát hiệu quả ngay từ cơ sở. Đáng chú ý, lần đầu tiên cơ sở dữ liệu quốc gia về di sản văn hóa được đưa vào luật, tạo nền tảng vững chắc cho công tác số hóa, kiểm kê, theo dõi và bảo vệ di sản một cách hiện đại, liên thông và hiệu quả.
Luật cũng mở rộng mạnh mẽ các chủ thể tham gia bảo tồn, tích cực khuyến khích xã hội hóa, cho phép thành lập linh hoạt các quỹ bảo tồn ở trung ương và địa phương, huy động nguồn lực đa dạng từ cộng đồng. Đồng thời, luật quy định rõ ràng và toàn diện 13 hành vi nghiêm cấm, trong đó có hành vi xâm phạm, trục lợi hoặc làm sai lệch yếu tố gốc của di sản nhằm chủ động ngăn chặn rủi ro và vi phạm từ sớm luật. Luật mới không chỉ siết chặt quản lý một cách hệ thống mà còn mở rộng đáng kể sự tham gia của toàn xã hội, tạo hành lang pháp lý rõ ràng, hiện đại và phù hợp với thực tiễn, từ đó giúp công tác bảo vệ di sản trở nên chủ động hơn, thực chất hơn và hiệu quả hơn nhiều so với trước đây.
Bên cạnh những câu chuyện buồn, gần đây cũng ghi nhận những tín hiệu rất vui trong công tác di sản. Điển hình là Di chỉ Vườn chuối, nơi đã từng trở thành nỗi bức xúc của giới khảo cổ vì bị quên lãng hơn nửa thế kỷ, mới đây đã được Hà Nội công nhận là di sản cấp thành phố, mở đường cho các hoạt động bảo tồn, phát huy giá trị quý báu của Vườn chuối trong tương lai. Hay gần đây, UNESCO đã chính thức đồng thuận với đề xuất của Việt Nam, đó là cho phép thực hiện hạ giải một số công trình thời Pháp trong khu vực Hoàng Thành Thăng Long. Hoạt động này đang được Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long Hà Nội tiến hành hướng tới mục tiêu quan trọng, đó là phục dựng Điện Kính Thiên, công trình trung tâm biểu tượng quyền lực tối cao của kinh thành xưa, được xem là trái tim của Hoàng Thành. Đây không chỉ là bước đi quyết liệt trong bảo tồn mà còn mở ra một chương mới trong hành trình khơi dậy và lan tỏa giá trị của di sản thế giới Hoàng Thành Thăng Long.
Mỗi di sản là một mảnh hồn dân tộc, giữ lấy di sản không chỉ là chống lại sự tàn phá của thời gian mà còn là cách để chúng ta tự soi vào cội nguồn, để con cháu mai sau còn được chạm vào quá khứ, nghe được tiếng vọng của tổ tiên qua từng điệu hát, từng lễ hội, từng di tích. Bảo vệ di sản không chỉ là nhiệm vụ của riêng ai.
Bình luận (0)