Vụ thử hạt nhân - có mật danh Dione - là một vụ nổ 34 kiloton do Pháp thực hiện tại đảo san hô Mururoa năm 1971 (Ảnh: CNN/Getty Images)
Dù phần lớn diễn ra cách đây nhiều thập kỷ, tác động của chúng đến sức khỏe con người và môi trường vẫn tiếp tục hiện hữu.
Trong thập niên 1950 - 1960, hàng triệu học sinh Mỹ được dạy cách "cúi đầu và che chắn" khi xảy ra chiến tranh hạt nhân. Mary Dickson, lớn lên tại thành phố Salt Lake, bang Utah, là một trong số đó. Khi ấy, bà chưa hề biết rằng chỉ cách nơi mình sống vài trăm cây số, ở Nevada, Mỹ đang tiến hành thử nghiệm vũ khí hạt nhân.
Sống ở hướng gió thổi về từ bãi thử, bà và gia đình phải hứng chịu hậu quả của bụi phóng xạ. Bản thân bà Dickson mắc ung thư tuyến giáp, chị gái qua đời vì lupus ở tuổi 40, em gái mắc ung thư đường ruột, còn các cháu gái cũng gặp vấn đề sức khỏe. Bà từng đếm được ít nhất 54 người trong khu phố nhỏ thời thơ ấu mắc ung thư, bệnh tự miễn, dị tật bẩm sinh hoặc sảy thai.
Mặc dù không thể xác định trực tiếp mối liên hệ, giới y học thừa nhận phơi nhiễm phóng xạ làm gia tăng nguy cơ ung thư, phụ thuộc vào liều lượng. Những cộng đồng sống quanh bãi thử Nevada sau này được gọi là "downwinders" - những người sống dưới hướng gió.
"Chúng tôi vẫn chưa bao giờ thoát khỏi Chiến tranh Lạnh" - bà Dickson nói - "Tác động tâm lý và nỗi lo bệnh tật đeo bám cả đời".
Kỷ nguyên hạt nhân bắt đầu khi Mỹ thả bom xuống hai thành phố của Nhật Bản là Hiroshima và Nagasaki năm 1945, cướp đi sinh mạng khoảng 110.000 người ngay lập tức. Trong nhiều năm sau, Mỹ, Liên Xô, Anh, Pháp và Trung Quốc liên tục thử nghiệm để xây dựng kho vũ khí răn đe. Từ 1945 đến 1996, hơn 2.000 vụ thử vũ khí hạt nhân đã diễn ra. Tại Kazakhstan, Liên Xô đã thử hơn 450 quả bom hạt nhân từ năm 1949 - 1989.
Giữa những năm 1946 - 1958, Mỹ đã tiến hành 67 vụ thử hạt nhân tại Quần đảo Marshall với tổng sức công phá tương đương hơn 7.200 quả bom Hiroshima. Nhiều đảo bị phá hủy, đất đai vẫn còn nhiễm xạ đến nay. Người dân bị di dời, một số chưa bao giờ trở về.
Các nghiên cứu chỉ ra nhiều đồng vị phóng xạ như Caesium-137 tích tụ trong đất, cây trồng và sinh vật. Dù Mỹ đã tiến hành một số chiến dịch dọn dẹp, di sản ô nhiễm vẫn tồn tại. Vấn đề an toàn của mái vòm Runit Dome - nơi chứa chất thải hạt nhân - vẫn là mối quan ngại quốc tế.
Dù từ năm 1980 không còn thử nghiệm khí quyển nào và chỉ còn Triều Tiên tiến hành thử dưới lòng đất trong thế kỷ 21, hậu quả để lại vẫn kéo dài. Togzhan Kassenova, chuyên gia thuộc Carnegie Endowment for International Peace, nhận định: "Đây không chỉ là vấn đề của quá khứ. Nhiều cộng đồng đến nay vẫn đang gánh chịu hậu quả của vũ khí hạt nhân".
Mặc dù vậy, tác động chính xác của thử nghiệm hạt nhân rất khó đo lường. Một nghiên cứu của Viện Ung thư Quốc gia Mỹ (1997) ước tính các vụ thử trên không tại Nevada (1951 - 1962) có thể gây từ 11.300 đến 212.000 ca ung thư tuyến giáp. Các khảo sát tại Kazakhstan cho thấy tỷ lệ tử vong vì ung thư và tử vong trẻ sơ sinh giai đoạn 1949 - 1962 cao hơn hẳn các vùng khác.
80 năm kể từ ngày bom nguyên tử rơi xuống Nhật Bản, nhiều thập kỷ sau giai đoạn thử nghiệm dày đặc nhất, thế giới vẫn phải đối mặt với di sản hạt nhân. Không chỉ là những con số thống kê bệnh tật hay vùng đất nhiễm độc, đây còn là ký ức đau thương của hàng triệu người trên nhiều châu lục.
Bình luận (0)