Hành trình ngược dòng nước của đoàn phim ký sự "Theo dấu cá linh"

"Nước không chân sao kêu nước đứng, Cá không thờ sao gọi cá linh?" Bắt đầu từ vùng nước mênh mông của Biển Hồ Campuchia (Hồ Tonlé Sap), trên hành trình xuôi dòng Cửu Long, cá linh vừa là nguồn huê lợi nuôi sống bao thế hệ người Việt ở miền Tây Nam Bộ, vừa trở thành một trong những biểu tượng của văn hóa Đồng bằng sông Cửu Long. Nhắc đến cá linh là nhắc đến mùa nước nổi, nhắc đến ẩm thực đa dạng, và từ cá linh, chúng ta nhận ra nét đặc trưng của miền đất trù phú, tính cách hào sảng của người dân. Một loài cá tuy nhỏ bé xuôi dòng phù sa nhưng lại chở theo sức nặng của văn hóa.

Từ hành trình của con cá linh chỉ sống ở môi trường nước chảy, người miền Tây cũng hình thành cách đánh bắt đặc trưng như: đẩy dồn, đẩy côn, dỡ chà, rồi đến kỹ nghệ ủ mắm cá linh độc nhất vô nhị, kiến tạo tập quán mua bán của dân thương hồ, của bà con như những phiên chợ cá trên con nước, nghề hớt trứng nước… thậm chí người ở xa mỗi khi đến miền Tây đều nhắc về lẩu mắm cá linh, cá linh bông điên điển…

Giờ đây, con cá linh kể tiếp câu chuyện về biến đổi khí hậu, về hạn mặn, về tương lai của đồng bằng. Dù gặp nhiều khó khăn, người miền Tây vẫn cố gắng không để mất loài cá linh. Tuy sản lượng đã vơi nhiều, nhưng cá linh chưa bao giờ lỗi hẹn vào mùa con nước nhảy bờ tháng 7 Âm lịch. Hiện nay, bà con đã tìm ra cách nuôi cá linh thương phẩm, giống như đã thành công khi trồng bông điên điển quanh năm. Đoàn phim mượn hành trình của cá linh để đề cập rộng hơn đến đất và người Đồng bằng sông Cửu Long, dù trải qua những thăng trầm của thời gian nhưng không đánh mất bản sắc.

Thông qua hình tượng con cá linh, ký sự nhắc nhớ về một biểu tượng văn hóa, gợi lại cho khán giả tập quán sinh hoạt sông nước của bà con, đồng thời gửi đi thông điệp về biến đổi khí hậu và những thực trạng đang tác động đến an ninh nguồn nước, an ninh sinh kế khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.

Ngay từ những ngày đầu chuẩn bị thực hiện ký sự Theo dấu cá linh, cả đoàn đã xác định đây không chỉ là chuyến công tác đơn thuần, mà là một hành trình văn hóa, ghi lại mạch sống của con nước, của người dân hai bờ sông Mekong. Dẫu có kế hoạch chi tiết đến từng giờ, nhưng vẫn còn nhiều nỗi lo, vì lần đầu tác nghiệp ở đất khách, địa bàn xa lạ, khí hậu khắc nghiệt, rào cản ngôn ngữ… tất cả đều là thử thách không nhỏ. Đoàn đã chuẩn bị rất kỹ, từ kịch bản, giấy tờ, thiết bị đến việc liên hệ, các thủ tục giấy tờ có liên quan với các cơ quan tại Campuchia.

"Lần đầu tiên tác nghiệp tại đây và đề tài cũng khá là đặc biệt, nhưng chúng tôi tin rằng có thể vượt qua những thử thách đó để mang lại những điều hấp dẫn, ấn tượng đến cho khán giả. Đồng thời, chúng tôi có thêm những trải nghiệm trong nghề báo khi thực hiện phóng sự tại Campuchia. Và mặc dù không ít khó khăn, chúng tôi cũng tin rằng đây là thời điểm vàng quý giá để có thể gửi câu chuyện về con cá linh ở vùng biển hồ Campuchia", BTV Khôi Nguyên, phòng Chuyên mục và Giải trí, VTV Cần Thơ, chia sẻ.

Những ngày đầu ở Biển Hồ là chuỗi thử thách không dứt. Cái nắng gắt như thiêu đốt, những cơn mưa bất chợt đổ xuống khiến các thiết bị nhiều lần đứng trước nguy cơ hỏng hóc. Không chỉ vậy, thời điểm tác nghiệp rơi đúng vào giai đoạn Campuchia vừa kết thúc mùa "cấm đánh bắt". Nước Biển Hồ dâng cao, cá linh chưa nhiều, người dân mới trở lại với nghề nên hoạt động đánh bắt còn dè dặt. Đoàn làm phim phải rong ruổi hàng chục cây số mới tìm được những hộ ngư dân đang thực sự đánh bắt cá linh, để có thể ghi lại khoảnh khắc quý giá ấy.

Rào cản ngôn ngữ cũng là thử thách lớn. Ban đầu, bà con làng chài còn e dè, ngại tiếp xúc với người lạ. Nhờ có sự hỗ trợ của Cơ quan thường trú Đài Truyền hình Việt Nam tại Campuchia, sự kết nối của Hội Khmer Việt Nam tại tỉnh Kampong Chhnang mà đoàn phim đã có được những thước phim sống động.

Ký sự Theo dấu cá linh là minh chứng cho tinh thần bền bỉ của những người làm truyền hình vùng sông nước. Đằng sau mỗi khung hình là mồ hôi, là nắng gió, là cả tình yêu dành cho quê hương miền Tây Nam Bộ.

Không ai trong đoàn có thể quên được buổi sáng ghi hình giữa dòng nước mênh mông. Mặt trời lên rực rỡ, những ngôi nhà nổi chập chờn giữa sóng, những chiếc ghe nhỏ neo bên bờ. Ekip phải quay liên tục từ sáng sớm đến tối muộn. Cái khó nhất là phải làm sao vừa ghi hình, vừa giữ an toàn cho thiết bị giữa thời tiết thất thường. Khó khăn là thế, nhưng chính trong gian khổ, ekip lại nhận ra vẻ đẹp khác của nghề báo, đó là được sống cùng nhân vật, được hòa vào nhịp sống của bà con, được cảm nhận sâu sắc hơn giá trị của mỗi thước phim.

Các tập ký sự được phát sóng lúc 20h30 thứ Ba hàng tuần VTV Cần Thơ, từ 28/10/2025. Mời quý vị đón xem!