Một buổi chiều lặng lẽ, vùng quê nghèo vang lên một tiếng nổ lớn, vậy là có bao nhiêu cô bé, cậu bé trở thành thương tật chỉ vì tiếng bom ấy… Đó là câu chuyện về vết thương chiến tranh nhuốm màu thương đau của không chỉ một mà của rất nhiều nạn nhân tại Việt Nam.
Chiến tranh đã lùi xa 50 năm, nhưng những vết thương, vết sẹo từ bom đạn vẫn còn hiện hữu trên khắp dải đất hình chữ S Việt Nam. Theo ước tính, có khoảng 800.000 tấn bom đạn sót lại trên tổng số 7,8 triệu tấn trên các vùng miền tại Việt Nam; gần 6,1 triệu héc-ta diện tích bị ô nhiễm và nghi ngờ ô nhiễm, chiếm 18,71% tổng diện tích của cả nước. Trong đó, một trong những mảnh đất mang nhiều vết thương nhất là “vùng đất lửa” Quảng Trị.
Khi Mỹ bắt đầu đổ binh lính và hàng tiếp viện vào miền Nam thì tỉnh Quảng Trị và Khu Phi quân sự (DMZ) đã nhanh chóng trở thành chiến trường ác liệt nhất của cuộc chiến tranh, đặc biệt là từ năm 1966 đến khi kết thúc chiến tranh vào năm 1975 và là mục tiêu của nhiều chiến dịch ném bom tàn khốc nhất trong lịch sử thế giới.
Theo thống kê của báo chí nước ngoài, chỉ tính riêng trong 81 ngày đêm chiến dịch Xuân - Hè 1972, Quảng Trị - vùng đất miền Trung chịu nhiều “nắng gió” đau thương đã phải gánh chịu 328.000 tấn bom đạn, tương đương sức công phá của 7 quả bom nguyên tử mà Mỹ đã ném xuống Hiroshima và Nagasaki hồi Chiến tranh thế giới thứ hai.
Sau chiến tranh, 83,8% tổng diện tích tỉnh Quảng Trị bị ô nhiễm bom mìn, cao nhất trong 6 tỉnh miền Trung Việt Nam, con số này đặc biệt cao tại các địa phương Gio Linh, Cam Lộ, Triệu Phong, Hướng Hóa. Theo ông Đinh Ngọc Vũ, Phó Giám đốc Trung tâm Hành động bom mìn tỉnh Quảng Trị (QTMAC) cho biết: “Có thể nói, bất cứ khu vực nào của tỉnh Quảng Trị cũng đều có nguy cơ bom mìn cao. Tại Quảng Trị, bom mìn và vật nổ vẫn là vấn đề khá nhức nhối, là rủi ro mà tất cả mọi người, không ngoại trừ ai đều phải đề phòng.” Từ năm 1975 đến nay, Quảng Trị ghi nhận 8640 trường hợp thương vong hậu quả từ bom mìn, trong đó trẻ em dưới 16 tuổi chiếm tỉ lệ cao, tương đương 31% tổng số nạn nhân.
Các trường hợp tai nạn bom mìn xảy ra xuất hiện ở bất cứ đâu trên mảnh đất Quảng Trị, đến từ cả lý do chủ quan và khách quan, nhưng sau tất cả, nó để lại vết đau thương lớn về cả thể chất lẫn tinh thần cho những người dân vô tội.
Ông Lê Quang Thành, 54 tuổi, nạn nhân bom mìn không may bị khiếm thị cả 2 mắt, sống tại một phường nhỏ tại Thị xã Quảng Trị. Năm 1984, khi đang cùng bố đi làm đồng, ông Thành thấy một vật có hình dạng tròn, tưởng đó là nhôm, ông rất mừng vì nghĩ bán đi sẽ được tiền. Nào ngờ, đó là quả bom bi. Một tiếng nổ tung trời, ông Thành từ đó không còn được thấy ánh sáng khi chỉ mới 13 tuổi.
“Hồi đầu chưa nắm được vị trí, đi đâu vấp nấy, sau dần thì quen hơn. Năm 26 tuổi, tôi tham gia làm công việc thủ công tại Hội người mù, mắt thì không thấy chút ánh sáng nào, đường đi lại cũng khó khăn. Sau đó lấy vợ, từ nhà qua Hội người mù hết 4 cây số, mỗi lần đi vợ phải chở đi, làm cái việc chi cũng chần chờ để qua đón. Nhiều khi cứ nghĩ giống như đi gửi trẻ ấy, vất vả cho vợ lắm. Mỗi ngày thu nhập cũng chỉ được mấy ngàn thôi. Họ cho ăn mì tôm, uống thêm nước nữa cho no”.
Là người trụ cột trong gia đình lại luôn phải nhờ cậy từ đường đi đến các việc nhỏ khác, ông Thành quyết định chuyển về làm hương nhang tại nhà, vừa có thu nhập lại vừa tự chủ được. “Giờ tôi làm hương nhang ở nhà. Tôi làm từ 3 giờ sáng đến 6 giờ mà không cần bật điện chi, bật điện chẳng qua cũng chỉ là cho có cảm giác thôi, chứ mình “chột” mà. Bữa sáng dậy lên nghe cọt kẹt thôi chứ không thấy chi hết.”, ông Thành xót xa chia sẻ.
Bom mìn đã cướp đi ánh sáng cuộc đời của cậu thiếu niên trẻ vô tội năm ấy, để lại những năm tháng đầy cơ cực về cả vật chất lẫn tinh thần. Để giờ đây, khi đã đến cái tuổi tứ tuần, người đàn ông ấy không thể tròn trách nhiệm là một người chồng, một người cha với gia đình nhỏ của mình…
Cũng gặp tai nạn bom mìn ngay từ hồi thơ ấu, ông Nguyễn Khắc Thường, đến nay vẫn mang trong mình vết thương không thể lành: một bên mắt vĩnh viễn mất đi ánh sáng, để lại quầng thâm trũng sâu trên gương mặt đã hằn nỗi mệt mỏi. Mọi gánh nặng mưu sinh đè lên đôi vai gầy của người vợ tảo tần. Hai cô con gái đang tuổi ăn học là động lực lớn nhất để vợ chồng ông gắng gượng từng ngày.
Chiếc áo đã sờn rách mà ông vẫn mặc mỗi ngày, căn nhà nhỏ cũ kỹ nằm lọt thỏm giữa vùng quê heo hút, nơi dấu tích chiến tranh vẫn còn hiện diện âm thầm nhưng dai dẳng. “Mắt mù thì quen rồi, nhưng buồn nhất là không giúp được vợ con lúc khó khăn”, ông Thường chia sẻ với giọng chậm rãi, mắt hướng ra khoảng sân nứt nẻ trước nhà.
Thế nhưng, trường hợp của ông Thành và ông Thường chỉ là hai trong số rất nhiều trường hợp là nạn nhân của bom mìn khốc liệt tại Quảng Trị. Bom mìn vẫn luôn rình rập, rung lên hồi chuông cảnh báo ở bất cứ khu vực nào của tỉnh Quảng Trị. Chiến tranh qua đi nhưng những vết thương vẫn còn ở lại đó, nguy hại đến cả những thế hệ về sau nếu như bom mìn không được rà phá và xử lý triệt để.
Trước tình thế cấp bách ấy, việc rà phá, xử lý và giáo dục bom mìn là nhiệm vụ được đặt lên hàng đầu, giúp cho tỉnh Quảng Trị vượt qua được vết sẹo chiến tranh, trả lại “màu xanh hy vọng” cho mảnh đất và con người nơi đây.
Dù không còn khói đạn của chiến tranh nhưng cuộc chiến vì sự sống tương lai vẫn đang âm thầm tiếp diễn mỗi ngày tại Quảng Trị. Nỗi đau đớn về những tiếng “bom rền” ngay giữa thời bình đã khiến chính những người con Quảng Trị đứng lên để bảo vệ quê hương thân yêu bằng nhiều cách khác nhau.
Trước số lượng bom còn sót lại quá lớn, Quảng Trị đã đặt ra yêu cầu cấp bách cần phải phủ xanh lại những “vùng đất chết”, sự ra đời của Trung tâm Hành động bom mìn tỉnh Quảng Trị (QTMAC) để hiện thực hóa điều đó. Với vai trò là đầu tàu, QTMAC chịu trách nhiệm dẫn dắt và điều phối mọi hoạt động liên quan đến bom mìn tại địa phương để đảm bảo sự hiệu quả, kịp thời và an toàn. Song, hành trình cam go ấy không đơn độc mà còn có tấm lòng, tiếng nói của lương tri từ những người bạn quốc tế, là các tổ chức phi chính phủ cùng đồng hành với QTMAC.
Hơn hai thập kỷ làm những công việc ngày ngày tiếp xúc với bom đạn, cận kề sự nguy hiểm, thế nhưng những người con của “vùng đất anh hùng” Quảng Trị vẫn ngày ngày miệt mài làm công việc rà phá bom mìn trên khắp các nẻo đường nơi đây. Họ là những chàng trai, cô gái, không cùng độ tuổi, không cùng ngành nghề, công việc nhưng họ cùng chung dòng máu Quảng Trị, cùng chung tiếng nói và hơn hết, họ có chung một niềm khát vọng, đưa Quảng Trị về với màu xanh an toàn.
“Quảng Trị là một tỉnh còn nghèo, lại chịu vết thương chiến tranh để lại quá lớn, những vùng đất canh tác nông nghiệp của người dân bị ô nhiễm bom mìn nặng nề, chứng kiến những trường hợp tai nạn bom mìn vô cùng thương tâm xảy ra ngay với chính những người anh em, bạn bè, hàng xóm hay thậm chí người thân của mình khiến cho chúng tôi càng thêm hiểu sứ mệnh và quyết tâm với con đường đã chọn.”, ông Đinh Ngọc Vũ, Phó Giám đốc QTMAC chia sẻ.
Theo ông Vũ cho biết, hiện nay, hoạt động rà phá bom mìn tại Quảng Trị nhận được rất nhiều sự quan tâm, tạo điều kiện từ các cấp lãnh đạo của Trung ương và địa phương, cùng với sự chung tay góp sức của rất nhiều các tổ chức phi chính phủ khác. Những thành viên của các đội rà phá bom mìn không chỉ là những nhân viên của các tổ chức phi chính phủ mà còn có sự tham gia của Đội lưu động của Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh, giúp cho việc xử lý bom mìn tại tỉnh được nhanh chóng, kịp thời và an toàn hơn. Tuy vậy, công việc này vẫn còn gặp phải những khó khăn về nguồn vốn ngắn hạn, mà thực tế việc giải quyết, xử lý bom mìn không chỉ trong ngày một ngày hai mà hoàn thiện. Điều này đã đặt ra không ít thách thức cho hoạt động rà phá bom mìn tại Quảng Trị.
Chia sẻ về câu chuyện đáng nhớ nhất trong suốt quá trình tham gia hoạt động rà phá bom mìn, ông Vũ nói: “Có một câu chuyện khiến cho tôi nhớ mãi, thấy may mắn mà cũng day dứt, thôi thúc tôi phải làm gì đó hơn nữa. Đó là câu chuyện cách đây khá lâu, trong một buổi tổng vệ sinh tại một trường học. Lá sân trường đã được gom vào một khu tập kết để chuẩn bị đốt cho sạch thì không may, dưới nền đất đó có bom mìn, và gặp lửa khiến cho quả bom đó nổ tung. Thật may mắn là các em học sinh và tất cả mọi người trong trường đều đã đi đến nơi an toàn và không xảy ra thương vong nào cả, nhưng đó là bài học khiến cho không chỉ chúng tôi mà tất cả người Quảng Trị nhận ra mức độ và phạm vi nguy hiểm của bom mìn lớn đến chừng nào.”
Sứ mệnh “hồi sinh” vùng đất anh hùng trở thành sứ mệnh của tất cả mọi người. Bất cứ khi nào người dân phát hiện hay thấy có dấu hiệu của bom mìn, đều có thể liên lạc đến đường dây nóng 24/7 của QTMAC để nhận được sự hỗ trợ. Ngay lập tức, đội lưu động sẽ xác nhận, định vị vị trí và lên phương án xử lý kịp thời để đảm bảo an toàn cho người dân. Bên cạnh đó, ngày ngày, các đội rà phá bom mìn sẽ thực hiện rà phá tại các khu vực được xác định có ô nhiễm bom mìn trên bản đồ. Các thành viên khoác trên mình những đồ bảo hộ đặc biệt, dụng cụ kỹ thuật chuyên dụng, đi tới những khu vực bị ô nhiễm nặng nề để ưu tiên xử lý trước, và luôn đảm bảo tất cả các vùng đất của Quảng Trị đều sẽ được dần trở nên an toàn.
Trong số những chiến binh ngày đêm chiến đấu vì một Quảng Trị không tiếng bom ấy, có một đội rà phá bom mìn thật đặc biệt, một đội rà phá bom mìn 100% là nữ, quy mô không lớn nhưng sức ảnh hưởng và quyết tâm của họ đã rung động rất nhiều trái tim hướng về vùng đất anh hùng này. Họ đến từ Tổ chức RENEW - một trong những tổ chức phi chính phủ cùng đồng hành trong hành trình “hồi sinh” Quảng Trị. Những nữ anh hùng ấy hàng ngày khoác lên mình bộ đồ bảo hộ, tay cầm dụng cụ rà bom nặng nhọc cùng những giọt mồ hôi lăn trên gò má. Nhưng tinh thần của họ chưa bao giờ nặng mà hơn ai hết họ mang sự quyết tâm và tình yêu quê hương, mong muốn mãnh liệt về một Quảng Trị xanh, sạch. Lời dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn luôn được những nữ anh hùng ấy ghi trong tim dù chiến tranh đã qua: “Mỗi người dân Việt Nam, bất kỳ già, trẻ, trai, gái; bất kỳ giàu, nghèo, lớn, nhỏ, đều cần phải trở nên một chiến sĩ”. Trách nhiệm của một người vợ, người mẹ, đồng thời trách nhiệm của con dân Quảng Trị mang cho những người phụ nữ ấy sức mạnh đảm đương và hoàn thành xuất sắc mọi vai trò.
Mỗi tấc đất được trả sự an toàn về với bà con, mỗi hố bom được dọn sạch mang theo biết bao hy vọng dành cho thế hệ tiếp bước. “Việc ra đời của đội nữ rà phá bom mìn là minh chứng cũng như sự động viên cho những người phụ nữ khác, cho giới trẻ và những bé gái hiểu rằng phụ nữ vẫn có thể làm được những công việc nguy hiểm và nặng nhọc như vậy.”, ông Ngô Xuân Hiền, Quản lý Truyền thông và Phát triển RENEW tự hào chia sẻ về sứ mệnh của đội rà phá bom mìn nữ.
Nhưng, bom mìn tại Quảng Trị không phải chuyện đơn giản. Dù nỗ lực khắc phục là vậy, đâu đó trên mảnh đất Quảng Trị vẫn còn vô số quả bom, viên đạn âm thầm ẩn náu dưới lòng đất, như những cái bẫy vô hình luôn rình rập sau mỗi bước chân. Sự an toàn sẽ vẫn chưa được đảm bảo nếu chỉ dừng lại ở hoạt động rà phá. Vì vậy, công tác tuyên truyền, giáo dục nhận thức cho các em nhỏ – thế hệ chưa từng trải qua chiến tranh nhưng lại có thể là nạn nhân nếu thiếu nhận thức được chú trọng, trở thành một phần không thể thiếu trong hành trình “hồi sinh” vùng đất anh hùng này.
“Trong suốt những năm tháng làm nghề, có lẽ câu chuyện khiến tôi nhớ nhất đó là của chàng trai trẻ Hồ Văn Lai”, ông Hiền,chia sẻ. Mất đi một phần cơ thể khi mới chỉ 10 tuổi, thay vì thu mình trong quá khứ ấy, Lai đã chọn cách bước ra và biến câu chuyện của mình thành bài học cảnh tỉnh cho thế hệ sau. Hiện nay, chàng trai trẻ Hồ Văn Lai là một trong những gương mặt tiêu biểu tham gia tích cực vào công tác giáo dục phòng tránh tai nạn bom mìn tại Quảng Trị. Với đôi chân giả đầy sức mạnh và câu chuyện ý chí của mình, hàng tuần, Lai tới từng điểm trường, từng xóm làng, đứng trước hàng trăm người để giúp mọi người, đặc biệt là trẻ em, biết cách phân biệt các bom mìn, mức độ nguy hiểm để chính các em có ý thức bảo vệ bản thân và cộng đồng. Chính sự tận tâm và mong muốn thay đổi tương lai của anh Hồ Văn Lai đã kéo anh gần hơn với các bạn nhỏ, để những bài học không chỉ về sự an toàn, về bom mìn mà còn là nghị lực và quyết tâm cho Quảng Trị.
“Chiến tranh là điều không ai mong muốn xảy ra, nhưng sự thật thì quá khứ không thể quay lại được nên những gì chúng tôi có thể làm được, đó chính là chung tay mang lại sự an toàn cho Quảng Trị, cho chính thế hệ con em của chúng ta.”, ông Hiền chia sẻ. Những vết sẹo đã dần được hàn gắn, những quả bom cũng dần được tiêu huỷ, các hecta đất ngày một giải phóng đều là tín hiệu lặng lẽ nhưng rõ ràng của một Quảng Trị đang hồi sinh. Sứ mệnh Quảng Trị vẫn nằm trong tâm thức của người dân, chính quyền và các tổ chức tham gia giúp đỡ. Không còn là màu đen của khói bụi, không còn tiếng nổ vang trời mà Quảng Trị đang dần thấy những mầm xanh, ánh sáng hy vọng len lỏi xuất hiện.
Quảng Trị - tọa độ lửa năm nào, đã và đang mang trên mình vết sẹo của chiến tranh. Song, bom đạn chưa bao giờ khiến mảnh đất này khuất phục. Sau hơn nửa thế kỷ, hơn 49% diện tích đất bị ô nhiễm đã được phục hồi – không chỉ là một thành tựu về kỹ thuật, mà còn là minh chứng cho ý chí con người muốn tái thiết và sống tiếp, sống đẹp trên chính vùng đất từng bị vùi lấp bởi chiến tranh.
Theo số liệu từ Trung tâm Hành động bom mìn tỉnh Quảng Trị, đến tháng 5/2025, tổng diện tích được rà phá đạt hơn 301 triệu mét vuông, xử lý hơn 200.000 vật liệu nổ. Bên cạnh đó, hơn 161.000 học sinh được tiếp cận các chương trình giáo dục an toàn bom mìn. Nỗ lực “phủ xanh” Quảng Trị không chỉ dừng lại ở việc hồi sinh những mảnh đất đã thương tổn, mà còn là hành trình “phủ xanh” trong tâm thức, trong suy nghĩ của các thế hệ sống trên mảnh đất này, cùng hướng đến một tương lai ngày càng tươi sáng.
Mục tiêu lớn được đề ra vào năm 2035, Quảng Trị sẽ trở thành tỉnh “an toàn” đầu tiên của Việt Nam và hoàn thành xóa bỏ nỗi lo bom mìn. Mục tiêu ấy được nhìn nhận như một thử thách, vì những khó khăn vẫn còn tiếp diễn. Tuy vậy, những nỗ lực vẫn đang được thực hiện, để mục tiêu không chỉ là kế hoạch trên giấy, mà là một sự cam kết hành động.
Công tác rà phá được tăng tốc, mở rộng tiêu chí về “vùng đất an toàn”, hoàn thiện các quy chuyển về đất sạch bom mìn… là tất cả các nỗ lực để thúc đẩy một Quảng Trị “xanh” trong tương lai không xa.
Song, thành công lớn nhất của công tác “phủ xanh” Quảng Trị, không chỉ là hồi sinh đất, còn chính là hành trình hồi sinh con người…
Tấm gương của chàng trai trẻ Hồ Văn Lai, người tưởng như đã không còn tia hy vọng nào với cuộc đời lại tìm thấy sứ mệnh của cuộc đời mình, nhờ sự giúp đỡ của các tổ chức. Hồ Văn Lai giờ đây trở thành cái tên truyền cảm hứng cho rất nhiều em nhỏ tại Quảng Trị dưới công việc là một giảng viên giáo dục an toàn bom mìn.
Khi những nạn nhân như anh Hồ Văn Lai đã tìm thấy ánh sáng trên vết nứt cuộc đời, và bước tiếp - đó không phải chỉ là một chiến thắng cá nhân, mà là sự khẳng định cho những giá trị sống không thể dập tắt. Những bước chân của anh Lai, những số phận đã được hồi sinh, những đứa trẻ đã được cứu khỏi nguy cơ tai nạn bom mìn,… tất cả đã cùng viết tiếp nên câu chuyện hồi sinh kỳ diệu của một mảnh đất kiên cường, một dân tộc bất khuất.
Ánh sáng trên vết nứt chiến tranh đã bừng dậy và tiếp tục mạnh mẽ trên mảnh đất Quảng Trị, và sẽ còn tiếp tục lan rộng. Không chỉ Quảng Trị, mà hết thảy những vùng trên mảnh đất Viết Nam từng nặng trĩu nỗi đau chiến tranh, đã và đang bước qua quá khứ, tiến lên phía trước trong ánh sáng của sự hy vọng và hồi sinh.
Bình luận (0)