Giữ bản sắc giữa vòng xoáy du lịch: Câu hỏi lớn cho Sa Pa

Du lịch là thế mạnh nhưng để phát triển bền vững Sa Pa còn phải hoàn thiện nhiều yếu tố.

Từ nghị quyết đến thực tiễn phát triển

Trao đổi cùng PV VTV Times, Bí thư Đảng ủy phường Sa Pa Phan Đăng Toàn cho biết: "Ngày 11/8, Đại hội Đảng bộ phường Sa Pa lần thứ I, nhiệm kỳ 2025–2030 đã thông qua nghị quyết quan trọng: xác định du lịch là ngành kinh tế chủ lực, là mũi nhọn để phát triển địa phương. Đây là bước đi vừa mang tính chính trị, vừa xuất phát từ thực tiễn."

Theo Bí thư Đảng ủy phường Phan Đăng Toàn, cơ sở chính trị của định hướng này được đặt trên nền tảng Quy hoạch tổng thể phát triển Khu du lịch Quốc gia Sa Pa đến năm 2030 (Quyết định 1845/QĐ-TTg, ngày 26/9/2016) và Nghị quyết số 11-NQ/TU của Ban Thường vụ Tỉnh ủy Lào Cai về phát triển du lịch đến năm 2030, tầm nhìn 2050.

Thực tế cũng đang ghi nhận có một Sa Pa không lặng lẽ. Đúng hơn là một Sa Pa bừng thức với những hoạt động du lịch đa dạng, được thể hiện qua những con số rất cụ thể: năm 2024, riêng phường Sa Pa đón hơn 3,36 triệu lượt khách, chiếm gần 75% tổng khách toàn thị xã (thời điểm chưa sáp nhập); 8 tháng đầu năm 2025, lượng khách ước đạt hơn 3,2 triệu lượt, doanh thu dịch vụ – du lịch khoảng 13,5 nghìn tỷ đồng. Ngành du lịch đã tạo sinh kế trực tiếp và gián tiếp cho khoảng 11 nghìn lao động, kéo theo sự phát triển của các ngành phụ trợ từ nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp đến xây dựng.

Sa Pa không chỉ là thương hiệu quốc gia mà còn được khẳng định trên bản đồ quốc tế. Năm 2024, nền tảng Tripadvisor xếp Sa Pa ở vị trí thứ 5 trong top 25 điểm đến xu hướng hàng đầu thế giới. Lợi thế khí hậu ôn đới, cảnh quan hùng vĩ với "Nóc nhà Đông Dương" Fansipan, cùng bản sắc văn hóa của sáu dân tộc anh em đã biến Sa Pa thành điểm đến hấp dẫn. Quan trọng hơn, Sa Pa giữ vị trí "trung tâm kết nối vùng" – từ đây, du khách có thể lan tỏa đến Tả Van, Tả Phìn, Cát Cát, Bản Hồ… hoặc kết nối với Hà Nội, Côn Minh (Trung Quốc) qua cửa khẩu quốc tế Lào Cai.

Tuy nhiên, thực tế phát triển du lịch Sa Pa không chỉ có gam màu sáng. Lượng khách tăng nhanh gây áp lực lên hạ tầng vốn hạn chế; tình trạng ùn tắc giao thông, lấn chiếm vỉa hè, rác thải du lịch, ô nhiễm môi trường… đang làm xấu đi hình ảnh đô thị. Nguy cơ "ăn xổi" trong khai thác dịch vụ, chạy theo số lượng khách thay vì chất lượng, khiến nhiều chuyên gia lo ngại Sa Pa có thể đánh mất bản sắc – "hồn cốt" quý giá nhất của vùng đất này.

Đột phá chiến lược và bài toán bản sắc

Trao đổi với phóng viên, Chủ tịch UBND phường Sa Pa Tô Ngọc Liễn cho biết, thực tế đó đã được lãnh đạo phường nhận ra và có những kế hoạch, hướng đi cụ thể để tháo gỡ. "Trong 5 năm tới, chúng tôi sẽ tập trung bốn đột phá chiến lược. Thứ nhất, về quy hoạch – hạ tầng du lịch: hoàn thiện hệ thống giao thông kết nối với các điểm du lịch, phát triển bãi đỗ xe tập trung, chỉnh trang đô thị "sáng – xanh – sạch – đẹp – văn minh". Thứ hai, về sản phẩm: đa dạng hóa dịch vụ, từ du lịch cộng đồng gắn với văn hóa dân tộc đến các khu nghỉ dưỡng cao cấp. Thứ ba, về chuyển đổi số: triển khai ứng dụng "Sa Pa Tour", bản đồ du lịch trực tuyến, vé điện tử. Thứ tư, về quản lý – môi trường đầu tư: khuyến khích doanh nghiệp chiến lược, đồng thời siết chặt tình trạng chèo kéo, "chặt chém".

Định hướng này cho thấy quyết tâm của chính quyền trong việc đưa Sa Pa thành "đô thị du lịch xanh, bền vững, thông minh". Những kế hoạch cụ thể như thí điểm camera giám sát tích hợp AI, 100% rác thải đô thị được thu gom, 80% dân số được sử dụng nước sạch đến năm 2030… là những mục tiêu đáng ghi nhận.

Song, bên cạnh ưu điểm, vẫn còn những lực cản. Nguồn lực đầu tư cho hạ tầng tuy có nhưng chưa đồng bộ; tình trạng quy hoạch treo, chậm tiến độ dự án vẫn diễn ra. Bài toán giao thông mùa cao điểm chưa có lời giải căn cơ, trong khi số lượng cơ sở lưu trú cao cấp gia tăng nhanh nhưng thiếu kiểm soát chất lượng dịch vụ. Ở nhiều bản du lịch cộng đồng, hiện tượng thương mại hóa quá mức đang làm giảm giá trị trải nghiệm, khi văn hóa bản địa bị "biểu diễn hóa" để chiều khách.

Bí thư Phan Đăng Toàn thẳng thắn nhìn nhận, nếu chỉ chạy theo số lượng, Sa Pa có thể đánh mất bản sắc và rơi vào "vòng xoáy ăn xổi". Giữ được "hồn cốt" văn hóa mới là nền tảng bền vững. Thực tế, phường đã triển khai nhiều mô hình du lịch cộng đồng như "Một ngày làm người Mông", "Trải nghiệm nhuộm vải chàm", "Khám phá vườn địa lan"… Đây là nỗ lực biến di sản thành tài sản. Nhưng để nhân rộng, cần sự kiên quyết quản lý, đồng thời nâng cao ý thức cộng đồng.

Một đặc điểm của rất nhiều vùng đất du lịch và Sa Pa cũng không phải ngoại lệ khi những địa phương kiểu này rất dễ rơi vào thách thức "nghịch lý phát triển". Tức là du lịch có thể tăng trưởng mạnh, nhưng đời sống người dân bản địa chưa được cải thiện tương xứng. Theo ông Tô Ngọc Liễn, vấn đề này mấy năm nay địa phương cũng đã tính đến. 

"Chính vì vậy mà chúng tôi đưa "giảm nghèo bền vững" thành một trong ba khâu đột phá của nhiệm kỳ này. Hướng đi là đào tạo nghề, hỗ trợ mô hình homestay, phát triển sản phẩm ẩm thực, thủ công truyền thống và gắn tiêu thụ vào chuỗi dịch vụ du lịch. Mục tiêu đến năm 2030, trên 82% lao động phường được đào tạo nghề, trong đó 48% có chứng chỉ du lịch – dịch vụ." Thực tế, những hướng đi đó của phường Sa Pa là hợp lí nhưng cũng phải thẳng thắn, từ kế hoạch đến hiện thực vẫn là quãng đường dài. Công tác đào tạo là cần thiết nhưng cần gắn với nhu cầu thị trường, người dân phải thực sự trở thành "chủ thể du lịch" chứ không chỉ là "người phục vụ".

Bí thư Phan Đăng Toàn nhấn mạnh: phát triển du lịch Sa Pa phải đặt trách nhiệm đạo đức và chính trị của người đứng đầu. Phong trào "Mỗi người dân là một đại sứ du lịch" đã được phát động, song để biến thành sức mạnh lan tỏa, cần sự đồng hành của cả hệ thống chính trị, doanh nghiệp và cộng đồng.

Từ nghị quyết đến thực tiễn, từ tầm nhìn đến hành động, Sa Pa đang bước vào một chặng đường mới: đưa du lịch trở thành ngành kinh tế chủ lực. Những con số khách du lịch, doanh thu, cơ sở lưu trú đã khẳng định tiềm năng; những đột phá về hạ tầng, chuyển đổi số, sản phẩm du lịch cộng đồng cho thấy quyết tâm. Nhưng bên cạnh đó là những thách thức không thể xem nhẹ: hạ tầng quá tải, nguy cơ thương mại hóa văn hóa, nghịch lý giữa tăng trưởng du lịch và đời sống người dân.

Trong câu chuyện với lãnh đạo phường Sa Pa, câu hỏi phóng viên đặt ra không phải là "Sa Pa có chọn đúng hướng đi không" khi du lịch đã là lựa chọn tất yếu mà là "Sa Pa sẽ phát triển du lịch theo cách nào?". Bởi nếu thiếu quản lý, bản sắc sẽ bị hòa tan, môi trường bị tổn hại, lợi ích phân bổ không công bằng. Nhưng nếu giữ được nguyên tắc "Xanh – Bền vững – Thông minh – Bản sắc", Sa Pa không chỉ là điểm đến du lịch quốc gia mà còn có thể trở thành hình mẫu phát triển của cả vùng Tây Bắc.

Nghị quyết đã mở đường. Hành trình phía trước đòi hỏi chính quyền và cộng đồng cùng đối diện thẳng thắn với những bất cập, tháo gỡ lực cản và kiên định với mục tiêu phát triển bền vững. Khi đó, Sa Pa mới thực sự trở thành mũi nhọn kinh tế và là bản sắc phát triển vùng. Sẽ lại có một Sa Pa không lặng lẽ, một Sa Pa bừng thức cùng thế mạnh phát triển du lịch xanh, bền vững và hiệu quả.