Khi những công trình bảo vệ lại trở thành mối đe dọa
Trong mùa mưa bão, miền Bắc liên tiếp chứng kiến các sự cố hồ đập, từ thủy lợi xuống cấp ở Lào Cai, đến vỡ đập thủy điện Lạng Sơn và hồ chứa bùn công nghiệp tại Thái Nguyên. Những sự cố nối tiếp nhau như lời cảnh báo về sức chịu đựng của hạ tầng thủy lợi, thủy điện.
Tại Lào Cai, cơ quan chức năng kiểm tra hàng trăm hồ chứa, xác định 110 hồ an toàn, 23 hồ cơ bản an toàn. Nhưng thực tế, mưa lớn vẫn khiến hàng loạt công trình bị thấm, xói lở, biến dạng mái đập. Ông Nguyễn Văn Quang, cán bộ phụ trách thủy lợi tỉnh Lào Cai cho biết: "Dù không có hồ nào mất an toàn cấp độ cao, song nhiều đập đất xây dựng từ những năm 1980 đã xuống cấp, cần gia cố khẩn cấp để đảm bảo an toàn vùng hạ du."
Một trong những điểm nóng từng khiến người dân lo lắng là hồ Trại Lần từng đối mặt nguy cơ vỡ đập khi nước dâng sát mặt đập trong đợt mưa lớn năm 2024. Công trình hiện đã được đầu tư gần 5 tỷ đồng để gia cố, song không ai dám khẳng định hồ sẽ an toàn tuyệt đối khi thiên tai ngày càng có những diễn biến bất thường, khó lường.
Nếu Lào Cai cho thấy nguy cơ từ công trình cũ, thì ở Lạng Sơn, sự cố vỡ đập thủy điện Bắc Khê lại cho thấy rủi ro đến từ những công trình mới. Sau mưa lớn kéo dài, phần thân đập của nhà máy bị sạt, nước cuốn trôi khoảng 5 ha đất nông nghiệp, gây ngập úng diện rộng ở nhiều xã.
Sự cố vỡ đập thủy điện Bắc Khê, Lạng Sơn
Chính quyền tỉnh Lạng Sơn đã huy động lực lượng tại chỗ, phong tỏa khu vực hạ du và tổ chức cứu hộ. Đến nay, lượng nước cơ bản được khống chế, song phần thân đập hư hại nặng, phải đánh giá lại toàn bộ kết cấu.
Còn tại xã Nam Hòa, tỉnh Thái Nguyên, bờ bao hồ chứa bùn của Công ty CP Luyện kim đen Thái Nguyên bị vỡ sau mưa lớn, khiến hàng nghìn mét khối bùn thải tràn xuống khu dân cư. 40 hộ dân chịu ảnh hưởng trực tiếp: vườn cây bị phủ bùn, ao cá chết hàng loạt, nhà cửa lấm lem chất thải công nghiệp. Chị Hoàng Thị Hường, một người dân Nam Hòa, bức xúc: "Bùn đen chảy vào tận sân, ruộng không thể cấy, cá chết trắng ao. Chúng tôi lo nhất là nước sinh hoạt, vì không ai dám dùng nữa."
Chính quyền xã đã phối hợp với nhà máy thu gom, lấy mẫu phân tích, song việc khắc phục vẫn chậm. Ông Nguyễn Văn Bình, Chủ tịch UBND xã Nam Hòa, cho biết: "Chúng tôi yêu cầu doanh nghiệp phải chịu trách nhiệm xử lý môi trường triệt để và có phương án đền bù thỏa đáng cho người dân."
Những sự cố nối tiếp nhau cho thấy: chỉ một vết nứt nhỏ trong "lá chắn" hồ đập cũng có thể kéo theo thảm họa môi trường và sinh kế.
Không thể để hồ đập trở thành "bom nước"
Theo PGS, TS Nguyễn Quốc Dũng, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Đập lớn và Phát triển nguồn nước Việt Nam, hiện tại Việt Nam có hơn 7.000 hồ chứa thủy lợi, 1.200 hồ thủy điện và hàng trăm hồ chứa chất thải công nghiệp. Trong đó, hơn 50% công trình vừa và nhỏ đã vận hành quá tuổi thiết kế, nhiều đập đất xuống cấp nghiêm trọng. "Không thể tiếp cận an toàn hồ đập theo kiểu đối phó. Chúng ta cần chuyển sang quản trị rủi ro; tức là xác định công trình nào có nguy cơ cao và hậu quả lớn nếu vỡ, để giám sát đặc biệt và đầu tư có trọng tâm" ông Dũng nhấn mạnh.
Trên thực tế, công tác đảm bảo an toàn hồ đập ở Việt Nam còn phân tán, thiếu phối hợp. Nhiều công trình do doanh nghiệp quản lý nhưng không có bộ phận kỹ thuật chuyên trách, không trích quỹ bảo trì. Việc kiểm tra, đánh giá phần lớn mang tính định kỳ hình thức, trong khi các yếu tố thời tiết cực đoan ngày càng khốc liệt.
Bên cạnh đó, vấn đề xung đột đất đai quanh vùng bảo vệ đập vẫn là bài toán khó. Nhiều xã miền núi, người dân vẫn canh tác ngay dưới chân đập, thậm chí dựng nhà trong vùng xả lũ. Nghị định 114/2018/NĐ-CP đã quy định hành lang bảo vệ, nhưng thực tế triển khai gặp vướng mắc vì thiếu cơ chế bồi thường, hỗ trợ sản xuất thay thế.
Chuyên gia Nguyễn Quốc Dũng cho rằng, cần một Luật An toàn hồ đập và hồ chứa riêng biệt, bao trùm cả thủy lợi, thủy điện và công nghiệp. "Nếu không có chế tài rõ ràng, không xác định trách nhiệm chủ đập, cơ quan quản lý và chính quyền địa phương thì mỗi mùa mưa bão, những thảm họa như Bắc Khê hay Nam Hòa có thể tái diễn", ông nói.
Trong khi chờ khung pháp lý hoàn thiện, các địa phương cần chủ động củng cố công trình yếu, trang bị thiết bị giám sát mực nước và cảnh báo sớm. Công tác tuyên truyền, diễn tập sơ tán dân vùng hạ du cũng cần được làm thường xuyên, không để người dân bị động trước mỗi cơn bão. Quan trọng hơn, mọi doanh nghiệp vận hành hồ chứa, dù là thủy điện hay công nghiệp phải coi việc đảm bảo an toàn công trình và môi trường là trách nhiệm pháp lý bắt buộc.
Bình luận (0)