Ảnh minh họa được tạo bởi AI.
Kịch bản cũ, nạn nhân mới
Chỉ với những cuộc gọi video mạo danh công an qua mạng xã hội, cô gái X. (18 tuổi) ở Hà Nội đã bị dụ dỗ quay cảnh khỏa thân để chứng minh “không giấu ma túy” trong người. Nạn nhân hoảng sợ làm theo mọi yêu cầu, tự thuê nhà nghỉ, chuyển tiền và quay video gửi cho đối tượng.
Tương tự như trường hợp trên, ngày 7/8, một thanh niên H. (18 tuổi) ở Tây Ninh đã bị “bắt cóc online”. Sau khi nghe lời hăm dọa qua điện thoại, H. tự chạy đi tìm nhà nghỉ, gửi các hình ảnh cho kẻ lừa đảo thực hiện hành vi uy hiếp gia đình, đòi tiền chuộc.
Những kịch bản tưởng chừng phi lý, nhưng lại khiến không ít người trẻ rơi vào bẫy. Dù thông tin cảnh báo đã được báo chí - truyền thông đăng tải nhiều lần, nhưng vẫn liên tiếp có nạn nhân mới.
“Mới đầu nghe thì vô lý lắm, nhưng tôi như bị thao túng tâm lý, đầu óc rối bời. Tôi sợ mình sẽ thành tội phạm, nên cứ nhốt mình trong phòng, không dám kể với ai và chuyển số tiền lên tới 23 triệu đồng. Khi không còn tiền để chuyển nữa, tôi mới nhận ra mình đã bị lừa”, chị P.N.A.T (20 tuổi) - bị đe dọa liên quan đến đường dây rửa tiền kể lại.
Vẫn xảy ra hàng loạt vụ "bắt cóc online" dù cơ quan chức năng, báo chí và truyền thông thường xuyên cảnh báo. (Ảnh: Công an TP Hồ Chí Minh).
“Thực tế cho thấy, một bộ phận học sinh - sinh viên hiện nay sử dụng mạng xã hội hàng ngày nhưng lại chưa được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng an toàn mạng. Điều này dẫn tới việc nhiều bạn chưa nhận diện kịp thời các nguy cơ, hoặc đánh giá thấp rủi ro của những hành vi tưởng chừng “vô hại” trên không gian số”, tiến sĩ Nguyễn Văn Tường - chủ nhiệm bộ môn Tâm lý học giáo dục, khoa Giáo dục, Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân Văn, ĐHQG TP Hồ Chí Minh cho hay.
Cảnh báo chưa “chạm” đến nhiều bạn trẻ
Theo khảo sát nhỏ của phóng viên Thời báo VTV tại một số trường đại học ở TP Hồ Chí Minh, phần lớn sinh viên đều đã nghe qua về các vụ lừa đảo trên mạng, nhưng không tìm hiểu sâu cách phòng tránh.
Nguyễn Hà My (sinh viên năm 3 Trường Đại học Kinh tế - Luật, ĐHQG TP Hồ Chí Minh) chia sẻ: “Tôi thấy thông tin những vụ lừa đảo này hay xuất hiện trên Facebook, TikTok nhưng chỉ lướt qua thôi chứ không xem kỹ. Tôi nghĩ chắc mình sẽ không gặp đâu, ai ngờ mới hôm kia cũng nhận được cuộc gọi tự xưng là shipper yêu cầu chuyển tiền hàng”.
Hà My cho biết 2 tháng gần đây không đặt hàng qua mạng nên mới nhận ra đây là cuộc gọi lừa đảo. “Nếu không chắc tôi cũng mất tiền oan, vì tôi thường có thói quen chuyển tiền hàng trước cho shipper rồi tối về mới ghé lấy hàng”, cô nói.
Tuy nhiên không phải trường hợp nào cũng may mắn “thoát nạn” như Hà My. Dù dành hàng giờ mỗi ngày trên mạng xã hội, bắt gặp nhiều bài viết cảnh báo, nhưng không ít bạn trẻ chỉ đọc lướt qua và cuối cùng bị lừa với kịch bản tương tự.
Nhiều người trẻ chưa thực sự quan tâm đến những bài viết cảnh báo lừa đảo qua mạng. (Ảnh: Hà Giang).
Về vấn đề này, tiến sĩ Nguyễn Văn Tường phân tích: “Việc thông tin cảnh báo chưa ‘chạm’ đến giới trẻ có nhiều nguyên nhân. Thứ nhất, cách truyền thông đôi khi vẫn nặng nề khuyến cáo một chiều, thiếu yếu tố tương tác và trải nghiệm, khiến các bạn chưa thực sự nhập tâm tiếp nhận.
Thứ hai, tâm lý của người trẻ thường thiên về khám phá, ưa trải nghiệm, dễ nghĩ rằng ‘chuyện này sẽ không xảy ra với mình’, dẫn đến bỏ qua cảnh báo. Cuối cùng, các chiêu trò lừa đảo ngày càng tinh vi, đánh trúng vào cảm xúc tò mò, lo sợ hoặc lòng tin của các bạn trẻ”.
Cần giáo dục “kỹ năng sinh tồn” trên không gian mạng
Theo chuyên gia, việc trang bị “kỹ năng sinh tồn” trên mạng không kém phần quan trọng so với kỹ năng ngoài đời thực. Nếu ở ngoài đời, trẻ em cần biết bơi để phòng tránh đuối nước, biết luật giao thông để đảm bảo an toàn, thì trên không gian số, người trẻ cũng cần có khả năng bảo vệ bản thân trước những nguy cơ trực tuyến.
Chuyên gia giáo dục Bùi Khánh Nguyên nhấn mạnh: “An toàn trên không gian mạng không phải chỉ là vài lời dặn dò của người lớn, hay vài lời cảnh báo, khuyến cáo trên truyền thông, mà phải là một hoạt động quốc gia thể hiện ra bằng văn bản luật, liên quan đến thông tin, truyền thông, giáo dục, trong đó quy định trách nhiệm của những người liên quan như đơn vị cung cấp mạng, người tham gia mạng, trường học, gia đình…”.
Theo ông, việc để trẻ em “lang thang” trên mạng không có sự giám sát của người lớn, hay các công cụ kỹ thuật giám sát là phạm luật ở một số nơi. Thậm chí nhiều quốc gia hoặc trường học không cho phép trẻ em dưới 13 tuổi dùng mạng xã hội.
Nhiều bạn trẻ mất số tiền lớn và suy sụp tinh thần do bị lừa đảo qua mạng. (Ảnh: Hà Giang).
Bà Nguyễn Thị Lương (phụ huynh tại tỉnh Lâm Đồng) chia sẻ: “Tôi có nhắc nhở con nên cẩn thận khi nghe điện thoại từ người lạ. Nhưng phụ huynh không thể theo sát con 24/24 và cũng không cập nhật kịp những kịch bản lừa đảo được. Vì vậy tôi mong nhà trường tăng cường giáo dục vấn đề này cho các em”.
Thực tế, tại nhiều quốc gia như Anh, Phần Lan, Singapore…, giáo dục an toàn kỹ thuật số đã trở thành môn học bắt buộc từ bậc tiểu học. Ở Việt Nam, một số trường cũng đã thử nghiệm các buổi sinh hoạt chuyên đề về an ninh mạng.
Theo chuyên gia tâm lý giáo dục Nguyễn Văn Tường, người trẻ cần có 5 kỹ năng cốt lõi sau để bảo vệ bản thân trên không gian mạng: Nhận diện và tránh các đường link, nội dung hoặc tài khoản đáng ngờ; Biết kiểm chứng thông tin trước khi chia sẻ; Thiết lập quyền riêng và bảo mật tài khoản; Biết từ chối và chấm dứt tương tác khi cảm thấy bị đe dọa hoặc xâm phạm; Ghi nhớ và sử dụng kênh hỗ trợ khẩn cấp (đường dây nóng, cơ quan chức năng).
Theo chuyên gia, cần đưa nội dung an toàn mạng và kỹ năng sinh tồn số vào giáo dục nhiều hơn. (Ảnh: Hà Giang).
“Tôi cho rằng, nhà trường nên tổ chức môn học lồng ghép hoặc các buổi ngoại khóa trải nghiệm thực tế về an toàn mạng. Bởi đây không chỉ là kiến thức kỹ thuật, mà còn là kỹ năng sống gắn với năng lực tự bảo vệ bản thân - yếu tố thiết yếu trong giáo dục thế kỷ 21.
Khi học sinh được rèn luyện qua tình huống mô phỏng và hoạt động tương tác, các em sẽ nhớ lâu hơn, phản ứng nhanh hơn, và đặc biệt là hình thành “phản xạ an toàn” khi gặp tình huống thật”, tiến sĩ Nguyễn Văn Tường nhấn mạnh.
Bình luận (0)