Du lịch di sản: Hướng đi chiến lược của TP Hồ Chí Minh

Thành phố xác định khai thác di sản gắn với du lịch là một hướng đi chiến lược, vừa thúc đẩy kinh tế, vừa bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa đô thị.

Nền tảng cho chiến lược du lịch bền vững

Sau khi hợp nhất với Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, TP Hồ Chí Minh mới có 321 di tích lịch sử - văn hóa, 226 công trình và địa điểm được kiểm kê, 23 bảo tàng (trong đó có 7 bảo tàng hạng I), 15 di sản văn hóa phi vật thể được đưa vào danh mục quốc gia và 3 di sản được UNESCO ghi danh. Các di sản của thành phố mang tính đa tầng, phản ánh những giai đoạn lịch sử khác nhau, từ thời kỳ hình thành đô thị sông nước, giai đoạn thuộc địa, cho đến thời kỳ đấu tranh cách mạng và phát triển sau ngày đất nước thống nhất. Chính chiều sâu lịch sử ấy tạo nên sức hút đặc thù đối với du khách, đặc biệt là nhóm khách có nhu cầu trải nghiệm văn hóa - lịch sử.

Theo khảo sát của Sở Du lịch, khoảng 56% du khách quốc tế khi đến TP Hồ Chí Minh bày tỏ mong muốn tìm hiểu lịch sử, văn hóa và đời sống bản địa. Đây là nhóm khách có xu hướng lưu trú dài ngày, mức chi tiêu cao và yêu cầu trải nghiệm có chiều sâu. Điều này mở ra dư địa lớn để thành phố phát triển các sản phẩm du lịch di sản mang tính bền vững, thay vì chỉ dựa vào các loại hình tham quan - giải trí ngắn hạn.

Trên thực tế, nhiều sản phẩm du lịch di sản của thành phố đã tạo được dấu ấn nhất định. Các tour như Sài Gòn xưa và nay, Theo dấu chân Biệt động Sài Gòn, Tour đường sông Cần Giờ, Củ Chi đất thép…giúp du khách tiếp cận lịch sử đô thị thông qua những công trình kiến trúc mang tính biểu tượng như Dinh Thống Nhất, Nhà hát Thành phố, trụ sở UBND Thành phố, Nhà thờ Đức Bà, Chợ Bến Thành, Lăng ông Thủy Tường, Địa đạo Củ Chi… Việc gắn các điểm đến với những câu chuyện lịch sử cụ thể giúp hành trình tham quan trở nên sinh động hơn, khơi gợi sự đồng cảm và hiểu biết sâu sắc của du khách về vùng đất họ đang khám phá.

Ngoài ra, hệ thống bảo tàng của thành phố cũng đang từng bước đổi mới để thích ứng với xu hướng du lịch trải nghiệm. Nhiều bảo tàng như Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh, Bảo tàng TP Hồ Chí Minh, Bảo tàng Lịch sử, Bảo tàng Mỹ thuật, Bảo tàng Áo dài đã ứng dụng công nghệ số thông qua mã QR, quét 3D hiện vật, thuyết minh đa phương tiện. Ở tầm quốc tế, Địa đạo Củ Chi tiếp tục khẳng định vị thế khi lọt Top 12 kỳ quan ngầm hấp dẫn nhất thế giới.

Bài toán bảo tồn và phát huy giá trị di sản

Bên cạnh tiềm năng lớn, du lịch di sản TP Hồ Chí Minh cũng đang đối mặt với nhiều thách thức. Tốc độ đô thị hóa nhanh, cùng với việc phát triển không gian đô thị tại một số khu vực thiếu đồng bộ, đã và đang tạo áp lực không nhỏ lên công tác bảo tồn di sản. Nhiều di tích bị thu hẹp không gian cảnh quan, thậm chí bị "lọt thỏm" giữa các công trình cao tầng, làm suy giảm giá trị thẩm mỹ và trải nghiệm của du khách.

Hạ tầng và khả năng kết nối cũng là "điểm nghẽn" đáng chú ý. Các di tích tại khu vực vùng ven như Hóc Môn, Củ Chi, Nhà Bè, Cần Giờ vẫn chưa được kết nối thuận lợi với trung tâm thành phố. Điều kiện giao thông, dịch vụ hỗ trợ và tiện ích du lịch còn hạn chế, khiến việc hình thành các tuyến du lịch di sản liên hoàn chưa đạt hiệu quả như kỳ vọng. Hoạt động quảng bá di sản trên các nền tảng số hiện đại vẫn còn phân tán, thiếu chiến lược tổng thể, khiến việc tiếp cận tệp khách gen Z và khách quốc tế chưa thật sự hiệu quả.

Tại Hội nghị Di sản văn hóa toàn thành do Sở Văn hóa và Thể thao TP Hồ Chí Minh vừa tổ chức, nhiều ý kiến chuyên gia đã nhấn mạnh tầm nhìn mới cho du lịch di sản trong bối cảnh đô thị mở rộng và liên kết vùng. TS khảo cổ Nguyễn Thị Hậu cho rằng, thành phố cần sớm xây dựng cơ sở dữ liệu số về di sản đô thị, thiết lập quy chế quản lý không gian cảnh quan khu trung tâm lịch sử và tiến tới ban hành một nghị quyết chuyên đề về di sản văn hóa, trong đó du lịch di sản giữ vai trò then chốt trong việc phát huy giá trị. Còn theo TS Hoàng Anh Tú (Trường Đại học Kiến trúc TP Hồ Chí Minh), việc tổ chức các tuyến du lịch di sản cần gắn chặt với không gian sinh hoạt hiện hữu để di sản trở thành một phần tự nhiên của trải nghiệm đô thị thay vì những điểm dừng rời rạc, tách biệt khỏi đời sống.

Ông Hoàng Anh Tuấn - Giám đốc Bảo tàng Lịch sử TP Hồ Chí Minh - đề xuất xây dựng một thương hiệu chung cho du lịch di sản thành phố nhằm tạo dấu ấn và độ nhận diện rõ ràng trên thị trường trong nước và quốc tế. Ở bình diện sản phẩm, theo Thạc sĩ Nguyễn Thị Thu Nhi (Học viện Chính trị khu vực II) cần phát triển các tuyến du lịch di sản chuyên đề, như tour kiến trúc đô thị, tour bảo tàng, tour di sản cách mạng, gắn các di tích với câu chuyện lịch sử cụ thể. "Những sản phẩm được thiết kế bài bản không chỉ tạo sinh kế cho cộng đồng, mà còn góp phần nâng cao nhận thức xã hội về giá trị di sản trong lòng đô thị hiện đại".

Từ góc nhìn văn hóa đô thị, các chuyên gia cũng lưu ý đến đặc trưng sông nước của Sài Gòn - TP Hồ Chí Minh. Nhà nghiên cứu Nguyễn Mai Huy (Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP Hồ Chí Minh) cho rằng, việc khai thác du lịch di sản trong không gian mở rộng cần kể được câu chuyện hình thành vùng đất dọc sông Sài Gòn.

Ông Nguyễn Minh Nhựt - Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP Hồ Chí Minh - cho biết thành phố đang nghiên cứu thành lập Quỹ di sản văn hóa nhằm ưu tiên đầu tư tu bổ các di tích xuống cấp. Song song đó là chiến lược đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, phát triển các sản phẩm trải nghiệm ban đêm tại những không gian di tích tiêu biểu, kết hợp công nghệ 3D mapping và trình diễn ánh sáng, từng bước đưa di tích vào khai thác du lịch một cách bài bản, hiệu quả.