DNA hé lộ nguyên nhân cái chết của binh lính Napoleon năm 1812

Chân dung hoàng đế Pháp Napoleon Bonaparte năm 1812, do họa sĩ Charles Auguste Steuben vẽ (Ảnh: Getty Images)

Các nhà khoa học vừa phát hiện thêm bằng chứng di truyền cho thấy nhiều bệnh truyền nhiễm khác nhau - chứ không chỉ dịch thương hàn - có thể đã góp phần khiến hàng trăm nghìn binh sĩ của hoàng đế Pháp Napoleon Bonaparte thiệt mạng trong chiến dịch tấn công nước Nga năm 1812.

Nghiên cứu được công bố ngày 24/10 trên tạp chí Current Biology phân tích ADN trong răng của các binh sĩ được tìm thấy tại một ngôi mộ tập thể ở thành phố Vilnius, Lithuania. Kết quả cho thấy sự xuất hiện của hai loại vi khuẩn là Salmonella enterica (gây sốt phó thương hàn) và Borrelia recurrentis (gây sốt tái phát).

Trước đó, vào năm 2006, giới khoa học từng xác định vi khuẩn Rickettsia prowazekii - tác nhân gây bệnh thương hàn - trong mẫu răng của binh sĩ Napoleon, song công nghệ thời điểm đó còn hạn chế. Nhờ kỹ thuật giải trình tự ADN tốc độ cao, nhóm nghiên cứu mới đã phát hiện thêm các mầm bệnh khác vốn bị bỏ sót, hé mở khả năng có nhiều dịch bệnh cùng lúc hoành hành trong quân đội Napoleon.

Theo nhà nghiên cứu Rémi Barbieri, hiện công tác tại Đại học Tartu (Estonia), kết quả này “thay đổi cách hiểu trước đây” về nguyên nhân khiến đội quân hùng mạnh nhất châu Âu khi ấy suy sụp. Ông nhấn mạnh việc phát hiện nhiều loại vi khuẩn khác nhau cho thấy “bức tranh phức tạp hơn nhiều” so với nhận định rằng chỉ có một đại dịch duy nhất.

Giáo sư Nicolás Rascovan thuộc Viện Pasteur (Pháp) cho biết việc giải mã hàng triệu mảnh ADN siêu nhỏ từ mẫu vật hơn 200 năm tuổi giúp tái hiện phần nào “bối cảnh y học và điều kiện sinh tồn” trong chiến dịch khắc nghiệt. Khi Napoleon tiến vào Moscow, thành phố đã bị đốt trụi, quân Pháp phải đối mặt với đói rét, thiếu thốn và điều kiện vệ sinh tồi tệ - môi trường lý tưởng cho dịch bệnh bùng phát.

Các chuyên gia nhận định, dù quy mô mẫu nghiên cứu còn nhỏ, kết quả này là bước tiến quan trọng trong việc hiểu rõ hơn về lịch sử y học và tiến hóa của các mầm bệnh. Nhà khoa học Cecil Lewis (Trường Khoa học và Toán học Oklahoma, Mỹ) cho rằng những dữ liệu cổ như vậy “giúp con người hình dung rõ hơn cách các mầm bệnh đã tác động đến lịch sử, cũng như tiếp tục tồn tại đến ngày nay”.

Hai loại bệnh được phát hiện - sốt phó thương hàn và sốt tái phát - hiện vẫn tồn tại nhưng hiếm gặp và ít gây tử vong hơn. Napoleon sống sót sau chiến dịch rút lui, song thất bại năm 1812 đã làm suy yếu đáng kể sức mạnh của đế chế Pháp, dẫn đến sự sụp đổ của ông chỉ vài năm sau đó.