Đề xuất đánh thuế 0,1% khi chuyển nhượng vàng miếng: Giải bài toán "của hồi môn" và "tay lướt sóng"

Bài toán công bằng từ mức thuế 0,1%

Bà Nguyễn Như Lan, một nhà đầu tư cá nhân tại Hà Nội, bày tỏ tâm tư của mình khi nghe tin về đề xuất thu thuế thu nhập cá nhân (TNCN) 0,1% trên giá chuyển nhượng từng lần đối với giao dịch vàng miếng: "Chính sách phải đánh trúng đầu cơ, không thể để tôi bán vàng "của hồi môn" mà lại bị nhầm với 'tay lướt sóng'!"

Ý kiến của bà Lan chạm đến cốt lõi của vấn đề: Tính công bằng của chính sách thuế được thiết kế theo tỷ lệ cố định trên giá trị giao dịch, không phân biệt được người bán lỗ hay lãi, và liệu nó có thực sự đủ mạnh để điều chỉnh hành vi của giới đầu cơ chuyên nghiệp.

Theo dự thảo Luật Thu nhập cá nhân sửa đổi, việc áp thuế 0,1% trên giá chuyển nhượng từng lần tương tự cách áp dụng với giao dịch chứng khoán. Đây được xem là một bước đi đầu tiên nhằm đưa giao dịch vàng miếng của cá nhân vào khuôn khổ quản lý chính thức, tạo nguồn thu ngân sách từ dòng tiền lâu nay nằm ngoài tầm kiểm soát.

Theo ông Lưu Đức Huy, Phó Cục trưởng Cục Quản lý, giám sát chính sách thuế, phí và lệ phí (Bộ Tài chính), việc áp dụng thuế suất 0,1% đối với giao dịch chuyển nhượng vàng miếng được xây dựng trên nguyên tắc quản lý chặt chẽ dòng tiền và tăng tính minh bạch cho thị trường vốn lâu nay vẫn chủ yếu hoạt động ngoài khu vực chính thức. Ông nhận định chính sách này vừa đảm bảo nguồn thu hợp lý cho ngân sách, vừa không gây thêm gánh nặng cho người dân nhờ mức thu thấp và quy trình tuân thủ đơn giản. Ông cũng cho biết cơ chế sẽ được thường xuyên đánh giá để có thể điều chỉnh linh hoạt khi thị trường vận hành ổn định và minh bạch hơn.

Chuyên gia thị trường Trần Mạnh Hùng đánh giá, thuế 0,1% sẽ tạo lập được cơ sở dữ liệu giao dịch, giúp Nhà nước giám sát và dự báo cung cầu, từ đó làm căn cứ để Chính phủ can thiệp, điều tiết một cách kịp thời và hiệu quả hơn. Đây là "bước đệm pháp lý" quan trọng để thị trường vàng chuyển từ trạng thái khó kiểm soát sang minh bạch. 

Tuy nhiên, ông Hùng cũng như giới chuyên gia lại đặt dấu hỏi lớn về "liều lượng" của chính sách. Với giao dịch 1 tỷ đồng vàng miếng, thuế chỉ là 1 triệu đồng – không đáng kể so với biên lợi nhuận từ các đợt 'sóng' vàng. Chính sách thuế cần đủ mạnh để tác động đến hành vi đầu tư. Nếu mức thuế không đủ sức nặng, chính sách sẽ khó đạt được mục tiêu hạn chế đầu cơ. Hơn thế nữa, việc đánh thuế theo giá chuyển nhượng, không phân biệt lãi lỗ, cũng là một điểm gây tranh luận. Về lâu dài, cần phát triển hệ thống dữ liệu số để có thể chuyển sang đánh thuế trên lợi nhuận ròng, mới thực sự công bằng và khuyến khích đầu tư lành mạnh.

Cần giải pháp đồng bộ

Để chính sách thuế 0,1% đạt được mục tiêu kép là minh bạch hóa giao dịch và kiềm chế đầu cơ, các chuyên gia và nhà quản lý đều chỉ ra rằng "liều thuốc" này không thể đứng một mình mà phải đi kèm với giải pháp đồng bộ về hạ tầng dữ liệu và kinh tế vĩ mô.

Theo ông Hùng, điều kiện tiên quyết để thuế thu nhập cá nhân 0,1% vận hành hiệu quả là hệ thống dữ liệu giao dịch vàng phải được kết nối giữa cơ quan thuế, ngân hàng và các doanh nghiệp vàng.

Đại diện Bộ Tài chính cho biết, cơ quan này đang nghiên cứu giải pháp tích hợp thu thuế qua hóa đơn điện tử gắn với hệ thống thanh toán không dùng tiền mặt. Nếu giao dịch vàng vẫn chủ yếu thực hiện bằng tiền mặt và không phát sinh hóa đơn điện tử, việc thu thuế sẽ khó đạt hiệu quả như kỳ vọng. Do đó, Bộ Tài chính đang phối hợp cùng Ngân hàng Nhà nước thúc đẩy thanh toán qua ngân hàng nhằm kiểm soát dòng tiền và hạn chế rủi ro rửa tiền.

Từ góc độ khác, ông Đoàn Văn Công, Chủ cửa hàng kinh doanh vàng tại phường Hòa Bình (Phú Thọ) cho biết, khâu quản lý giao dịch sẽ phát sinh thêm chi phí lớn, chúng tôi sẽ phải đầu tư thêm hệ thống phần mềm và nhân sự kế toán để xuất hóa đơn và khai báo giá chuyển nhượng. Điều này đòi hỏi hướng dẫn cụ thể và đồng bộ từ Bộ Tài chính, tránh chồng chéo. Nếu không có cơ sở dữ liệu tập trung, nguy cơ nảy sinh tình trạng "hai giá" vẫn có thể xảy ra, làm giảm tính minh bạch của chính sách.

Đáng chú ý, các chuyên gia đều đồng tình rằng thuế chỉ là "phần nổi của tảng băng". Để thực sự hạn chế đầu cơ vàng, phải giải quyết gốc rễ là sự hấp dẫn của các kênh đầu tư khác và niềm tin vào đồng tiền quốc gia. 

Theo TS. Nguyễn Trí Hiếu, việc áp thuế thu nhập cá nhân 0,1% đối với giao dịch vàng miếng chỉ nên được xem là một "mảnh ghép" trong bức tranh chính sách tổng thể, chứ không phải là giải pháp đủ sức tự thân kiềm chế đầu cơ. Ông cho rằng muốn giảm sức hấp dẫn của vàng, Nhà nước phải tạo dựng được niềm tin rằng nắm giữ đồng Việt Nam hay đầu tư vào các kênh tài chính hợp pháp khác cũng mang lại giá trị tương đương, thậm chí cao hơn.

Có thể thấy, thuế không phải "cây đũa thần" có thể lập tức thay đổi hành vi đầu tư của người dân. Để chính sách phát huy hiệu quả, cần đồng thời ổn định tỷ giá, giữ mặt bằng lãi suất hợp lý, thu hẹp khoảng cách giá vàng trong – ngoài nước và phát triển thêm nhiều kênh đầu tư sinh lời khác nhằm hút dòng vốn ra khỏi vàng. 

Theo ông Hiếu, đề xuất thu thuế thu nhập cá nhân 0,1% trên giao dịch vàng miếng là dấu mốc quan trọng trong nỗ lực đưa thị trường vàng Việt Nam vào khuôn khổ quản lý, góp phần minh bạch hóa dòng tiền và giảm động cơ đầu cơ, nhưng chỉ thực sự bền vững nếu được đặt trong gói giải pháp kinh tế – tài chính đồng bộ.

Khảo sát từ góc nhìn của nhà đầu tư, họ cho rằng để vượt qua những hoài nghi về "liều lượng" và đạt được tính công bằng cho người dân tích trữ, cần phải có một lộ trình áp dụng rõ ràng, thông tin minh bạch và đặc biệt là sự đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng dữ liệu số. Khi mọi giao dịch đều qua kênh chính thức, nhà đầu tư sẽ an tâm hơn, doanh nghiệp cũng giảm áp lực cạnh tranh không lành mạnh với thị trường tự do. Sự phối hợp nhịp nhàng giữa Ngân hàng Nhà nước, Bộ Tài chính và các doanh nghiệp vàng để bảo đảm thực thi thuế không tạo thêm chi phí ngầm hay dẫn tới tình trạng chuyển dịch giao dịch sang thị trường phi chính thức chính là chìa khóa thành công./.