Đàm phán hòa bình Ukraine: Mọi "con đường" đều dẫn về Donbass

Binh lính Ukraine nổ súng vào một mục tiêu của Nga ở vùng Donetsk (Ảnh: NY Times)

Theo tờ New York Times, vào ngày 18/8/2025 tại Washington, trong một cuộc hội đàm với Tổng thống Mỹ Donald Trump và các nhà lãnh đạo châu Âu, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky được xem bản đồ Ukraine. Trên đó, một phần lãnh thổ Donbass bị tô đỏ, biểu thị vùng đất hiện do Nga kiểm soát. Ông Trump cũng từng cho rằng, Ukraine cần chấp nhận nhượng bộ lãnh thổ để đổi lấy hòa bình. Nhưng với ông Zelensky, vấn đề lại mang tính cá nhân và lịch sử.

Donbass (hay Donbas) là một vùng lãnh thổ nằm ở phía Đông Ukraine, sát biên giới với Nga. Ông Zelensky kể rằng chính ông nội mình từng tham gia Thế chiến II để giải phóng các thành phố ở Donbass khỏi phát xít Đức. "Tôi không thể từ bỏ vùng đất ấy" - ông Zelensky nhấn mạnh sau khi trở về Kiev - "Nhiều gia đình Ukraine đã chiến đấu, đã ngã xuống để bảo vệ Donbass. Đây là một vết thương đặc biệt đau đớn trong lịch sử chúng tôi".

Donbass - trung tâm của cuộc chiến giữa Nga và Ukraine

Donbass gồm 2 tỉnh Donetsk và Luhansk, gần bằng diện tích bang West Virginia (Mỹ), là khu vực giàu khoáng sản, từng là trung tâm công nghiệp với mỏ than và thép trong thời Liên Xô. Từ năm 2014, nơi đây trở thành điểm nóng trong quan hệ Nga - Ukraine. Đến năm 2022, chiến sự toàn diện bùng phát, biến Donbass thành chiến trường khốc liệt nhất châu Âu kể từ Thế chiến II.

Hàng chục nghìn binh sĩ hai bên đã thiệt mạng trong những trận đánh giằng co từng tấc đất. Nga hiện kiểm soát phần lớn Luhansk và hơn 70% Donetsk nhưng Kiev vẫn giữ được "vành đai pháo đài" với các thành phố chiến lược như Sloviansk, Kramatorsk hay Kostiantynivka - nơi sinh sống của hơn 200.000 người dân. Đây là tuyến phòng thủ then chốt ngăn quân đội Nga tiến sâu vào trung tâm Ukraine.

Tuy vậy, Tổng thống Vladimir Putin vẫn tuyên bố yêu cầu Ukraine phải trao toàn bộ Donbass - kể cả phần vẫn do Kiev kiểm soát - cho Nga. Theo kênh CNN và New York Times, các cuộc đàm phán hòa bình do ông Trump thúc đẩy xoay quanh khả năng "hoán đổi lãnh thổ" - tức Nga trả lại một số khu vực nhỏ để đổi lấy việc Ukraine từ bỏ Donbass. Phía Washington coi đây là phương án có lợi vì tin rằng Donbass sớm muộn cũng thất thủ.

Nhưng ở Ukraine, quan điểm này vấp phải phản đối dữ dội. Hiến pháp Ukraine nghiêm cấm việc nhượng lãnh thổ. Khảo sát của Viện Xã hội học Quốc tế Kiev cho thấy khoảng 75% người dân phản đối việc trao đất cho Nga. Nhiều cựu quan chức nhấn mạnh: chỉ khi có một "bảo đảm an ninh thực chất" từ Mỹ và châu Âu, chẳng hạn sự hiện diện của quân đội phương Tây hoặc hỗ trợ không quân, ông Zelensky mới có thể thuyết phục dư luận chấp nhận. Song chính yếu tố này lại là điểm nghẽn, bởi Nga từ lâu đã kịch liệt phản đối Ukraine gia nhập NATO.

Nơi quyết định tương lai Ukraine

Từ sau 2014, Donbass luôn là tâm điểm trong chiến lược của Nga. Thỏa thuận hòa bình Minsk 2015 từng đề cập trao "quy chế đặc biệt" cho Donbass, nhưng Kiev lo ngại điều này sẽ biến khu vực thành yếu tố cản trở tiến trình hội nhập phương Tây.

Sau khi xung đột bùng phát vào tháng 2/2022, Tổng thống Zelensky từng để ngỏ khả năng trao cho Donbass một "quy chế đặc biệt" nhằm tìm kiếm thỏa hiệp. Thế nhưng, khi quân đội Ukraine giành lại thế chủ động trên chiến trường, lập trường của ông nhanh chóng chuyển sang cứng rắn, bác bỏ mọi ý tưởng nhượng bộ. Hiện chưa rõ sáng kiến ngoại giao mới nhất do Tổng thống Trump khởi xướng - với mục tiêu chấm dứt cuộc chiến khốc liệt nhất châu Âu kể từ sau Thế chiến II - sẽ đi đến kết quả nào. Song chắc chắn rằng Donbass, vùng đất giàu tài nguyên gồm 2 tỉnh Donetsk và Luhansk, vẫn sẽ là tâm điểm của mọi bàn đàm phán.

Đến nay, ông Zelensky đang đứng trước hai lựa chọn khó khăn - hoặc nhượng bộ một phần Donbass để đổi lấy bảo đảm an ninh từ Mỹ và châu Âu, hoặc kiên quyết giữ lập trường "không từ bỏ tấc đất nào" và đối diện nguy cơ kéo dài chiến tranh.

Dù hòa đàm có tiến triển đến đâu, một điều rõ ràng là số phận Donbass sẽ có thể quyết định không chỉ tương lai của Ukraine mà còn cả trật tự an ninh châu Âu trong nhiều thập kỷ tới.