Cải cách thuế thu nhập cá nhân: Giảm gánh nặng, giữ chân nhân tài

Bước ngoặt sau 17 năm áp dụng luật hiện hành

Luật Thuế TNCN có hiệu lực từ năm 2009, trải qua hơn 15 năm đã góp phần quan trọng trong việc mở rộng nguồn thu ngân sách, hình thành ý thức tuân thủ thuế trong xã hội. Tuy nhiên, bối cảnh kinh tế - xã hội hiện nay đã khác xa so với thời điểm ban hành luật.

Theo Bộ Tài chính, tính đến hết năm 2024, cả nước có trên 15 triệu cá nhân có thu nhập thường xuyên từ tiền lương, tiền công, trong đó khoảng 7 triệu người trực tiếp nộp thuế. Thu nhập bình quân đầu người của Việt Nam đã vượt mốc 4.300 USD/năm, tầng lớp trung lưu ngày càng mở rộng, cùng với sự hội nhập sâu rộng của nền kinh tế.

Tuy nhiên, trong bối cảnh mới, "Luật hiện hành bộc lộ nhiều bất cập, không còn theo kịp biến động thu nhập và đời sống. Nếu không sửa, sẽ tạo gánh nặng không đáng có cho người dân và làm giảm sức cạnh tranh trong thu hút nhân lực chất lượng cao", Thứ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Đức Chi nhấn mạnh.

Giữ chân nhân tài trong kỷ nguyên cạnh tranh toàn cầu

Theo đánh giá của lãnh đạo Cục Thuế (Bộ Tài chính), một trong những thay đổi lớn của dự thảo luật mới là cải cách biểu thuế lũy tiến từng phần. Hiện nay, mức thuế suất cao nhất là 35% áp cho thu nhập trên 960 triệu đồng/năm. Trong khi đó, mức khởi điểm chịu thuế chỉ từ 11 triệu đồng/tháng sau khi trừ giảm trừ gia cảnh.

Bộ Tài chính đề xuất, nâng ngưỡng chịu thuế khởi điểm lên khoảng 15 - 16 triệu đồng/tháng; Giãn khoảng cách giữa các bậc thuế, đặc biệt ở nhóm thu nhập trung bình, khá; Giữ mức trần thuế suất 35%, nhưng áp dụng cho thu nhập từ 1,5 tỷ đồng/năm trở lên. Điều chỉnh này giúp hàng triệu lao động bậc trung giảm áp lực thuế, đồng thời tránh tình trạng "sốc" khi tăng lương khiến tiền thuế phải nộp tăng đột biến.

Theo ước tính của Bộ Tài chính, nếu áp dụng biểu thuế mới, khoảng 1,2 triệu người sẽ được giảm thuế, ngân sách có thể giảm thu ngắn hạn, nhưng về lâu dài lại tạo động lực để người dân gia tăng thu nhập, mở rộng cơ sở thuế.

Đáng chú ý, lãnh đạo Cục Thuế nhấn mạnh, một điểm nhấn khác của dự thảo luật là hướng đến thu hút nhân lực chất lượng cao, chuyên gia nước ngoài.

Thực tế, Việt Nam đang đối mặt tình trạng "chảy máu chất xám" khi nhiều kỹ sư, bác sĩ, chuyên gia giỏi lựa chọn ra nước ngoài làm việc vì mức thuế TNCN trong nước chưa đủ cạnh tranh. Trong khi đó, nhìn ra quốc tế, các nước trong khu vực như Singapore, Thái Lan, Malaysia đều có chính sách ưu đãi đặc thù cho chuyên gia nước ngoài hoặc người có thu nhập cao.

Theo ông Nguyễn Văn Phụng, nguyên Vụ trưởng Vụ Quản lý thuế DN lớn (Cục Thuế), chúng ta không thể thu hút và giữ chân nhân lực trình độ cao nếu áp mức thuế tương đương hay cao hơn các nước. Luật mới cần cơ chế ưu đãi có chọn lọc, ví dụ giảm thuế 50% trong 5 năm cho chuyên gia nước ngoài làm việc trong lĩnh vực khoa học – công nghệ, y tế, đổi mới sáng tạo.

Dự thảo lần này mở ra hướng cho phép Chính phủ quy định khung ưu đãi thuế TNCN đặc thù đối với một số ngành nghề trọng điểm. Điều này kỳ vọng sẽ biến Việt Nam thành "điểm đến hấp dẫn của chất xám toàn cầu".

Đảm bảo công bằng, mở rộng cơ sở thuế

Một trong những cải cách quan trọng của dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân (TNCN) là việc đơn giản hóa thủ tục hành chính thuế. Từ ngày 1/7/2025, cơ quan thuế sẽ chính thức sử dụng số định danh cá nhân thay cho mã số thuế. Điều này có nghĩa là người dân chỉ cần sử dụng số căn cước công dân để thực hiện các giao dịch thuế như nộp thuế, khai thuế và tra cứu nghĩa vụ thuế qua các ứng dụng điện tử mà không cần đăng ký thêm thủ tục nào.

Theo Bộ Tài chính, hiện nay trên 92% hồ sơ khai thuế đã được thực hiện điện tử. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thủ tục chồng chéo, đặc biệt là trong khâu quyết toán thuế cuối năm. Ví dụ, trong mùa quyết toán thuế năm 2024, Cục Thuế TP Hồ Chí Minh đã xử lý gần 3 triệu lượt hồ sơ, trong đó nhiều trường hợp chỉ để xác nhận "không phát sinh nghĩa vụ". Dự kiến, với các cải cách mới, khối lượng hồ sơ sẽ giảm 50–60%, giúp tiết kiệm chi phí xã hội hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm.

Đặc biệt, dự thảo luật mới sẽ tích hợp cơ sở dữ liệu thuế với các hệ thống ngân hàng, thương mại điện tử và chứng khoán. Điều này nhằm đảm bảo tính công bằng trong việc thu thuế, đặc biệt là đối với các khoản thu nhập từ kinh doanh online, đầu tư chứng khoán và bất động sản, vốn trước đây có thể bị thất thu hoặc chưa được quản lý chặt chẽ. Theo Tổng cục Thuế, năm 2024, số thu từ TNCN đạt khoảng 189.000 tỷ đồng, chiếm gần 10% tổng thu ngân sách. Tuy nhiên, tỷ trọng thu từ nhóm kinh doanh online và dịch vụ xuyên biên giới còn rất nhỏ, chưa tương xứng với thực tế.

Do đó, Luật mới sẽ tích hợp cơ sở dữ liệu thuế với ngân hàng, thương mại điện tử, chứng khoán. Bổ sung quy định rõ ràng về thu nhập từ nền tảng số xuyên biên giới, đảm bảo bình đẳng giữa người kinh doanh truyền thống và kinh doanh online. Xây dựng cơ chế chống chuyển giá cá nhân – một hiện tượng mới khi một số người có thu nhập cao tìm cách phân tán thu nhập cho người thân để giảm thuế.

Theo đánh giá của TS. Vũ Đình Ánh, chuyên gia kinh tế, dự thảo sửa đổi Luật Thuế thu nhập cá nhân cần hướng tới ba mục tiêu trọng tâm là khuyến khích làm giàu hợp pháp thông qua một hệ thống thuế minh bạch, tạo động lực để người dân nâng cao thu nhập hợp pháp; thu hút và giữ chân nhân tài bằng chính sách thuế hợp lý, góp phần phát triển nguồn lực chất lượng cao cho đất nước; đồng thời đảm bảo công bằng giữa các nhóm thu nhập, bảo đảm mọi đối tượng đóng góp hợp lý vào ngân sách nhà nước. Nếu ba mục tiêu này được thực hiện đồng bộ, lần cải cách sẽ trở thành bước tiến quan trọng, không chỉ tăng hiệu quả quản lý thuế mà còn thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững và nâng cao công bằng xã hội.