Bảo vật Quốc gia hội tụ, lan tỏa thông điệp giữ gìn di sản

Sự kiện có sự tham dự của nguyên Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân; ông Phạm Đình Phong - Phó Cục trưởng Cục Di sản Văn hóa (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch); bà Nguyễn Thị Nga - Phó Trưởng Ban Văn hóa - Xã hội HĐND TP Hồ Chí Minh; ông Nguyễn Minh Nhật - Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP Hồ Chí Minh cùng đại diện các bảo tàng và nhà sưu tập tư nhân.

Tính đến năm 2025, Việt Nam có 327 hiện vật, nhóm hiện vật được công nhận là bảo vật quốc gia. Trong đó, TP Hồ Chí Minh có 17 bảo vật quốc gia đang lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử TP Hồ Chí Minh, Bảo tàng TP Hồ Chí Minh, Bảo tàng Mỹ thuật TP Hồ Chí Minh và nhà sưu tập tư nhân Phạm Gia Chi Bảo.

Phát biểu tại buổi lễ, ông Nguyễn Minh Nhật - Phó Giám đốc Sở VHTT TP Hồ Chí Minh - nhấn mạnh: "Đây là lần đầu tiên các Bảo vật Quốc gia tại TP Hồ Chí Minh được tập hợp, trưng bày có hệ thống. Các bảo vật trải dài từ Bắc chí Nam, thuộc nhiều nền văn hóa, giai đoạn lịch sử: Đông Sơn, Sa Huỳnh, Champa, Óc Eo, cận đại của triều Nguyễn, kháng chiến chống Mỹ…".

Theo ông Nhật, người dân chính là lực lượng quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa do cha ông để lại. Triển lãm lần này được thực hiện với mong muốn nâng cao nhận thức của công chúng trong việc gìn giữ di sản. "Chúng ta cần vừa trân trọng di sản, vừa ý thức rõ trách nhiệm gìn giữ, bảo vệ để truyền tiếp cho thế hệ mai sau", Phó Giám đốc Sở VHTT TP Hồ Chí Minh, nhắn nhủ.

Trong số các bảo vật được trưng bày lần này có nhiều hiện vật quý giá: chõ gốm Đông Sơn có niên đại khoảng 2.500 - 2.000 năm; tượng Phật Đồng Dương (văn hóa Champa, thế kỷ VIII-IX); tượng Nữ thần Devi (Champa, thế kỷ X); ấn Lương Tài Hầu chi ấn (năm 1833); khuôn in Tín phiếu mệnh giá 5 đồng (năm 1947); và hai bức tranh nổi tiếng Vườn xuân Trung Nam Bắc (Nguyễn Gia Trí) cùng Thanh niên thành đồng (Nguyễn Sáng).

Trưng bày chuyên đề được thiết kế theo hình thức mở, kết hợp công nghệ số hóa và tương tác trực quan giúp người xem dễ dàng tiếp cận các giá trị lịch sử, mỹ thuật và kỹ thuật của các hiện vật qua các thời kỳ.

Tại buổi lễ ông Phạm Đình Phong, Phó Cục trưởng cục Di sản đã trao quyết định công nhận bảo vật Quốc gia cho chõ gốm Đông Sơn. Hiện vật này thuộc bộ sưu tập tư nhân của nhà sưu tập Phạm Gia Chi Bảo. Chiếc chõ được tìm thấy tại xã Đông Tiến, huyện Đông Sơn, tỉnh Thanh Hóa, nằm trong lưu vực sông Mã. Đây là chiếc chõ thứ 7 của văn hóa Đông Sơn được phát hiện tại Việt Nam, nhưng là hiện vật nguyên vẹn nhất, lớn nhất với hình dáng cân đối, chắc chắn, hài hòa. Dụng cụ này có hai tầng, dùng để làm chín thức ăn bằng hơi nước. Về mặt mỹ thuật, mặt ngoài của chõ được trang trí bằng văn thừng đập kết hợp với kỹ thuật miết láng, vừa mang yếu tố thẩm mỹ, vừa tăng độ chắc khỏe, chịu lực và giữ nhiệt tốt khi sử dụng.

Nhận định về hiện vật này, nhà sưu tập Phạm Gia Chi Bảo, chia sẻ "Thời Đông Sơn nổi tiếng với trống đồng, tất cả những tinh hoa, họa tiết, những kỹ thuật chạm khắc đều được đưa vào trong trống đồng. Riêng đối với đồ gốm thì rất mộc mạc, đơn sơ cả về hình dáng lẫn chất liệu nhưng chính điều đó lại khiến trái tim chúng ta rung động. Tôi hy vọng qua trưng bày lần này, người dân thành phố, đặc biệt là các bạn trẻ, hãy biết trân trọng những di sản, những cổ vật để từ đó có thể tự hào vì chúng ta có một nền văn hóa rất đặc sắc".

Trưng bày chuyên đề Bảo vật Quốc gia - Những kiệt tác di sản tại TP Hồ Chí Minh sẽ diễn ra đến hết ngày 10/8 tại Bảo tàng Lịch sử TP Hồ Chí Minh.

Phóng viên Thời báo VTV đã có cuộc trò chuyện ngắn với Tiến sĩ Huỳnh Anh Tuấn, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử TP Hồ Chí Minh, về việc gìn giữ và bảo vệ di sản.

Vài năm gần đây ngày càng có nhiều cổ vật được "hồi hương" trở về Việt Nam, ông nhận định thế nào về xu hướng này?

Đây là một tín hiệu rất tích cực. Thông qua các kênh quốc tế, ngày càng có nhiều tổ chức, cá nhân, kể cả các doanh nghiệp, chủ động tiếp cận và sở hữu những hiện vật có giá trị đặc biệt, thậm chí có thể được xếp hạng là Bảo vật Quốc gia. Việc những bảo vật như vậy trở về nước thấy sự phát triển rõ rệt về nhận thức, tình cảm và trách nhiệm của cộng đồng đối với di sản văn hóa dân tộc.

Điều đáng mừng là chúng ta không còn nhìn việc gìn giữ di sản chỉ là nhiệm vụ của Nhà nước hay các bảo tàng, mà đang chứng kiến sự chung tay của toàn xã hội - trong đó có vai trò ngày càng lớn của tư nhân, của các nhà sưu tập, doanh nghiệp. Đây là một chuyển biến quan trọng trong tư duy bảo tồn văn hóa.

Theo ông, làm thế nào để nâng cao nhận thức của công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ, về việc bảo vệ và gìn giữ các Bảo vật Quốc gia?

Tôi cho rằng điều quan trọng nhất là phải giúp mọi người hiểu rằng di sản không chỉ thuộc về một tổ chức, một cá nhân hay một địa phương nào cả, mà là tài sản tinh thần chung của dân tộc. Những giá trị vật thể hay phi vật thể từ quá khứ chính là sự kết tinh của lịch sử, văn hóa, cốt cách Việt. Trong bối cảnh toàn cầu hóa ngày càng mạnh mẽ, việc bảo tồn di sản không chỉ là giữ lại những gì đã có, mà còn là gìn giữ căn tính, bản sắc của người Việt giữa thế giới đa dạng và biến đổi.

Công tác nâng cao nhận thức phải được thực hiện đồng bộ, rộng khắp, từ trường học, cộng đồng dân cư cho đến không gian công cộng. Và phải được thực hiện bằng nhiều hình thức gần gũi, hấp dẫn thì mới có thể chạm đến trái tim người dân, đặc biệt là giới trẻ.

Bảo tàng Lịch sử TP Hồ Chí Minh có những giải pháp gì để góp phần vào công cuộc này?

Tại Bảo tàng Lịch sử, chúng tôi đặc biệt quan tâm đến thế hệ Gen Z, lực lượng trẻ năng động, nhạy bén và có sức lan tỏa mạnh mẽ. Các bạn trẻ không chỉ là người tiếp nhận di sản mà còn là chủ thể truyền cảm hứng văn hóa trong tương lai. Vì vậy, chúng tôi thường xuyên tổ chức các chương trình có tính giáo dục kết hợp trải nghiệm, những buổi tham quan tương tác, cuộc thi tìm hiểu di sản… để các bạn tự khám phá, tự cảm nhận chứ không chỉ đơn thuần tiếp thu một chiều.

Ngoài ra, chúng tôi cũng đẩy mạnh chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ vào trưng bày, truyền thông để nội dung văn hóa trở nên dễ tiếp cận, sinh động hơn. Di sản chỉ thực sự sống nếu có người hiểu, yêu và gìn giữ, mà điều đó bắt đầu từ nhận thức.

Xin cám ơn ông!